«Экологиялық мәдениет пен сананы қалыптастыру»

310 
метанның сутек және ауа бойынша тығыздығын анықтау ұсынылады. Жану реакциясын 
және оны метанның сапалық құрамын дәлелдеу үшін пайдалануды қалай меңгергендігін 
тексеру үшін сандық құрамын анықтау әдісін табуды ұсыну керек. Бұл жаттығуды 
орындау 
метан 
жанған 
кездегі 
газдардың 
көлемдік 
арақатынасын 
білу 
қопарғылыштықтың жоғарғы және төменгі шектеріндегі газдардың арақатынасын табу 
жайлы мәселе қоюға мүмкіндік береді. 
Метанның химиялық қаситтерінен хлорлау реакциясы барынша толық 
қарастырылады. Қайталанатын сұрақтарды қолданбау үшін, басқа галогендердің әсері 
туралы түсінік беріп, метанды бромдау реакциясының теңдеуін, йодоформның 
формуласын және т.б. келтіру ұсынылады. 
Жаттығуларды көп жағдайда ұғымдарды қалыптастырып, дамытудың ажырамас 
элементін құрайтындықтан, оларды шығарып тастау білімнің жеткіліксіз болуына әкеп 
соғады.
Студенттер белгілі бір заттың химиялық қасиеттерін сипаттағанда, көбіне сабақта 
өтілген реакцияларды ғана келтіретіндігі мәлім. Жаттығулардың мақсаты – елеулі белгі – 
реакциялардың типі бар болғанда реагенттерді таңдап алу өзгермелі белгі екендігін 
көрсету. Сондықтан, мысалы, спирттердің гомологтық қатарын оқып үйрену кезінде 
спирттердің әр түрлі сілтілік металдармен және галогенсутектермен реакциялары 
теңдеулерін құруға, симметриялық қана емес, сондай-ақ аралас эфирлерді алуға арналған 
жаттығулар беріледі. 
Тек жаттығулардың көмегімен ғана үлкен молекулалы заттар мен олрды 
синтездеу үшін полимерлену және поликонденсациялау реакцияларының маңызы жайлы 
ұғымды едәуір кеңейтуге болады. Студенттер тек жаттығулар жүйесінде ғана тефлонның, 
полихлорвинилдің, кейбір каучуктардың, синтетикалық талшықтар – лавсан, нейлон, 
тағыда басқаларының синтезделуі, құрылысы және жалпылама түрде қасиеттерімен 
танысады. Мұндай жаттығуларды орындау тұтасымен бұрыннан игерген білімді 
қолдануға негізделеді де оларды тереңдетіп, бекіте түседі. Тефлонның синтезі этиленнің
полимерлену реакциясын түсінуді нықтайды; лавсан синтезін қарастыру этерификация 
реакциясын білуді керек етеді; полиамидті талшықтар синтезі теңдеулерін құрастыруға 
арналған жаттығулар амин қышқылдарының поликонденсациялау реакциясы жайлы 
білімді бекітеді және т.с.с.
Органикалық химияның жалпы ұғымдарын қалыптастырып, дамытуда 
жаттығулардың ролі ерекше айқын көрінеді.
Гомология ұғымы көмірсутектерінің алғашқы қатарларының мысалында 
қалыптасатындығы белгілі. Осы ұғымды меңгерген білім алушылар кейін өтілген заттар 
үшін гомологтық қатарларды өздері табуы тиіс.Гомологтарды жай біліп қою онша 
маңызды болмаса да, әр алуан заттарды оқып үйрену кезінде олардың структуралық 
формулаларын қарастыруға арналған жаттығуларды үнемі орындау қажет, атап айтқанда, 
гомология және изомерия ұғымдарын ажыратуға байланысты жаттығулар үнемі берілуі 
керек. 
Өтілген ұғымдарды салыстырып, қорытындылауға арналған жаттығуларды 
айрықша ойластырып берген жөн. Мұндай жаттығуларды осы логикалық операцияларды 
қажет ететін білім қоры жинлуына қарай жүйелі түрде беріп отыру керек. 
Жаттығулар ұғымдарды қалыптастыру және дамыту процесінде орынды түрде 
енетіндіктен, оларды үйге тапсырмаға беріп, кейін дәптерлерін көз жүгіртіп қарап 
шығумен шектелмей, аса маңызды жаттығуларды аудиторияда талқылап, олардан туатын 
қажетті қорытындыларды тұжырымдап отырған жөн. 
Пәнді оқып үйренудегі жоғары нәтиженің – студенттердің білімі мен дамуы 
сапасының көрсеткіші – олардың жаттығулар құрастыруы болып табылады. Жаттығуды 
тұжырымдау үшін әр түрлі блімді салыстырып, көптеген синтездеу жұмысын атқарып, 
осыған сүйене отырып, шешуді керек ететін сұрақты көре білу талап етіледі. Мұндай 
жұмыс ғылымға интеллектуальды ынта – ықыластың пайда болуына және белсенді ақыл – 

311 
ой әрекетінің дамуына зор мүмкіншілік беретінін біле отырып, студенттерді бұған 
барынша талпындыру керек. Студенттердің қызық сұрақтар мен жаттығуларды 
тұжырымдай алатындығын тәжірибе көрсетіп отыр. Тәрбиелік мақсатта олардың 
ұсыныстарын аудиторияда талқылап, ең сәтті шыққандарын сабақта пайдаланып 
отырудың маңызы зор. 
Сонымен, ұғымды қалыптастыру процесін ойдағыдай және мақсатты түрде 
басқару үшн оқытушы әрбір ұғым үшін негізгі кезеңдерді айқын біліп, әзірлік 
жұмысының мазмұнын не құрайтынын алғашқы оқып зерттеу кезінде қандай белгілер, 
қандай материалдар арқылы және қандай тереңдікте ашылуы керек екенін, одан кейін 
қандай жақтары дамытылуы тиіс екенін, ұғымды қолдану және оны бекіту үшін қандай 
мүмкіндіктер қарастырылуы қажет екенін анықтауы керек. Ұғымдарды алдын ала талдау 
процесінде студенттердің ой желісін дұрыс басқаруды қамтамасыз ету үшін оларды оқып 
үйрену студенттерден қандай ой операцияларын (салыстыру, абстракциялау, т.с.с.) керек 
ететінін анықтау қажет. 

жүктеу/скачать 5.99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: