Экономика сериясы Серия экономическая Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Бас редактор: Б. А. Алибекова экономика ғылымдарының кандидаты, доцент Радакция алқасы

Для решения этих задач решающую роль играют создание инновационной экономики и развитие несырьевого сектора в экономике страны. Одним из приоритетов которого является туризм – едва ли не самый быстро растущий сектор экономики планеты. Согласно исследованиям Всемирной туристской организации, общее число туристов по всему миру удвоится с нынешних 842 миллионов до 1,6 миллиарда к 2020 году. Сегодня все больше стран видят экономическую привлекательность развития туризма, выражающуюся в повышении налоговых поступлений, увеличении числа рабочих мест, повышении уровня жизни населения. Каждый год доход от туризма в мире составляет 3 трлн. долларов США. Туризм имеет своё место в мировой экономике. По данным ВТО оно составляет 1/10 часть ВВП, 11 процентов международных инвестиции, обеспечивает каждое девятое место работы всемирного производства [1].

В концепции развития тур индустрии Республики Казахстан, составленный на основе стратегий «Казахстан-2030», туризм рассматривается одной из важных сфер в социально и экономическом развитие страны. Индустрия туризма может быть широким спектром бизнеса и основным фактором государственно социально и экономического развития [2].

Современная индустрия туризма является одним из крупнейших высокодоходных и динамично развивающихся сегментов международной торговли услугами. Из Послания Президента Н.А. Назарбаева народу Казахстана стабильное развитие экономики способствует улучшению инфраструктуры туризма [3].

Инфраструктура (от лат. «Infra» - под + «Structura» - строение) – это комплекс отраслей экономической и социальной жизни имеющих подчиненный и вспомогательный характер, обслуживающий производство (инфраструктура производства) и обеспечивающий условия жизнедеятельности общества (социальная инфраструктура). Туризм - путешествие физических лиц продолжительностью от двадцати четырех часов до одного года либо меньше двадцати четырех часов, но с ночевкой в целях, не связанных с оплачиваемой деятельностью в стране (месте) временного пребывания.

Туристская индустрия - совокупность средств размещения туристов, транспорта, объектов общественного питания, объектов и средств развлечения, объектов познавательного, оздоровительного, делового, спортивного и иного назначения; организаций, осуществляющих туристскую деятельность, а также организаций, предоставляющих экскурсионные услуги и услуги гидов (гидов-переводчиков).

Виды услуг в туристской индустрии:

1) услуги по предоставлению туров;

2) услуги по предоставлению мест проживания;

3) услуги по предоставлению питания;

4) информационные, рекламные услуги;

5) транспортные услуги;

6) развлечения;

7) иные туристские услуги.

Экспорт и импорт услуг в туристской индустрии:

1. Оказание туристских услуг, связанных с организацией въездного туризма на территорию Республики Казахстан, является экспортом туристских услуг.

2. Оказание туристских услуг, связанных с выездом в другую страну, является импортом туристских услуг.

Субъекты и объекты туристской деятельности, связанные с инфраструктурой туризма.

1. К субъектам туристской деятельности относятся:

1) туристские операторы (туроператоры);

2) туристские агенты (турагенты);

3) гиды (гиды-переводчики), инструкторы туризма, экскурсоводы;

4) туристы и их объединения;

5) экскурсанты;

6) иные объединения в области туристской деятельности;

7) государственные органы, регулирующие общественные отношения в области туристской деятельности.

2. Объекты туристской деятельности - природные объекты и природно-климатические зоны, достопримечательности, исторические и социально-культурные объекты показа и иные объекты, способные удовлетворить потребности туриста во время путешествия.

Инфраструктура рынка – организации обеспечивающие функционирование рынка. К ним относятся: биржи, аукционы, ярмарки, торги, предприятия розничной и оптовой торговли, рекламно-информационные агентства, страхование компании, торгово-посреднические фирмы.

Инфраструктура малого предпринимательства в туризме - это комплекс создаваемых или используемых организаций в туризме, обеспечивающих общие условия функционирования и развития субъектов малого предпринимательства, включая содействия в организации собственного дела, обеспечение информацией в области маркетинга, инжиниринга и менеджмента, поддержку в обеспечении малого предпринимательства, материально-техническими, финансовыми и другими ресурсами на коммерческой основе [4].

Различают производственную и социальную инфраструктуру. К производственной инфраструктуре предприятия относятся отрасли, которые не принимают непосредственного участия в создании профильной продукции, но своей деятельностью создают условия, необходимые для работы основных производственных цехов.

Социальная инфраструктура - группа обслуживающих отраслей и видов деятельности, призванных:

- удовлетворять потребности людей;

- гарантировать необходимый уровень и качество жизни;

- обеспечивать воспроизводство человеческих ресурсов и профессионально подготовленных кадров для всех сфер национальной экономики.

Социальную инфраструктуру образуют: жилищное и коммунальное хозяйство, здравоохранение, физкультура и спорт, розничная торговля, общественное питание, бытовое обслуживание, система образования, учреждения культуры, наука и т.д.

В настоящее время инфраструктура туризма является одной из наиболее динамично развивающихся форм международной торговли услугами.

Инфраструктура туризма – это целостный комплекс туристско-сервисных и сопутствующих предприятий. К ним относятся сооружения, инженерные и коммуникационные сети, в т.ч.телекоммуникационные связи,  дороги, смежные предприятия туриндустрии (перерабатывающие, бытовые, энергетические), обеспечивающие нормальный доступ туристов к туристским ресурсам и их надлежащие к использованию в целях туризма, а также обеспечивающие жизнедеятельность предприятий индустрии туризма [5].

Основная задача инфраструктуры туризма – знакомство с общими тенденциями развития сферы обслуживания в туристской отрасли.

Инфраструктура туризма имеет такие составляющие элементы, как:

- общая характеристика материально-технической базы;

- средства размещения;

- база питания;

- транспортно-коммуникационная база;

- основные виды перевоза и проблемы развития туристского транспорта;

- телекоммуникационные сети, бытовые и инженерные коммуникации;

- сопутствующие предприятия;

- производственные объекты туристской сферы;

- объекты общего пользования.

Туризм сегодня – это сфера социально-экономического комплекса, которая во многих странах превратилась в бурно развивающуюся индустрию. Прогноз показывает, что в 2010 г. число международных туристских прибытий должно превысить 1,0 млрд. человек. Из которых 1,18 млрд.чел. будут путешествовать в пределах своих регионов ( имеется в виду Европа, Америка, Африка и т.д.), и только 377 млн.чел. будут совершать дальние путешествия в другие регионы мира. Ежедневные расходы туристов, исключая авиаперевозки, вырастут до 5 млрд. долл. в день. Работа на инфраструктуре туризма является на сегодня одной из самых распространенных на земле. По разным оценкам в этой сфере услуг заняты от 220 до 250 миллионов человек. Согласно исследованию ЮНВТО «Туризм – панорама 2020 года» увеличение мировых туристских прибытий в период между 2000 и 2020гг. прогнозируется более чем вдвое.

Туризм активно воздействует на экономику целых районов страны. Создание и функционирование хозяйствующих субъектов в области туризма тесно связано с развитием дорожного транспорта, торгового, коммунально-бытового, культурного, медицинского обслуживания. Таким образом, туризм обладает более сильным эффектом мультипликатора, чем большинство других экономических секторов.

А что касается современного состояния Казахстана, то туризм является только развивающимся кластером экономики. И туристская индустрия в переходной экономике Казахстана сталкивается с особыми проблемами, связанными с резкими изменениями в его политических и экономических системах. Основной целью развития туризма в Казахстане является создание современного высокоэффективного и конкурентоспособного туристского комплекса, на базе которого будут обеспечиваться  условия для развития отрасли как сектора экономики, интеграции в систему мирового туристского рынка и развитие дальнейшего международного сотрудничества в области туризма.

Для решения этих задач решающую роль играют создание инновационной экономики и развитие несырьевого сектора в экономике страны. Не случайно Глава государства Нурсултан Назарбаев сектор туристской индустрии определил одним из экономических приоритетов государства на долгосрочный период в числе семи кластеров, что свидетельствует о значимости, которая придается Президентом данной отрасли как одному из важных факторов социально-экономического развития страны.

Одной из главных мер государственной поддержки и важным шагом в развитии отрасли туризма стало принятие Государственной программы развития туризма на 2010- 2014 годы. Таким образом, государство обеспечило решение основного блока общесистемных проблем туристской отрасли. Сегодня мы уже можем говорить о некоторых результатах первого этапа реализации этой программы.

Программа охватывает основные проблемы обеспечения устойчивого развития отрасли, предусматривает меры по развитию инфраструктуры туризма: обеспечение мер для развития малого и среднего предпринимательства в обслуживающей сфере предоставления туристских услуг, создание условий для финансирования и кредитования субъектов туристской отрасли в целях развития инфраструктуры индустрии туризма и другие.

Особое место уделяется созданию предпосылок для формирования среднего класса, поддержки малого и среднего бизнеса, в частности, крупных туристских центров, технологически оснащенных современным оборудованием и объектами культурного, детского отдыха, спортивных и развлекательных сооружений в городе Капшагае, Щучинско-Боровской санаторно-курортной зоне, в районе озер Алаколь и Балхаш.

В рамках реализации данной программы важное значение придается реализации прорывных проектов по развитию:

- города Алматы и Алматинской области (создание условий для развития инфраструктуры туризма: строительство индустрии туризма и развлечений в городе Капшагае, создание инфраструктуры туризма и условий для его дальнейшего развития при АО "Международный центр приграничного сотрудничества "Хоргос" в целях формирования сферы сопутствующих услуг);

- города Астаны и Акмолинской области (создание условий для развития сферы сопутствующих услуг, включая индустрию развлечений в Щучинско-Боровской курортной зоне, инфраструктуры экологического туризма в Национальном природном парке "Бурабай", строительство этнографического комплекса "Шебер ауылы" с выставочным центром "Дворец мастеров");

- туризма по Шелковому пути (развитие культурно-познавательного туризма по Шелковому пути Южно-Казахстанской области, туристского центра города Туркестана и Отырарского района);

- пляжного и круизного туризма на Каспийском море (разработка проекта и создание условий для подготовки и организации международного круиза по Каспийскому морю с посещением портов России, Дагестана, Азербайджана, Ирана, Туркменистана, обустройство зоны отдыха на острове Кендерли в целях развития пляжного туризма);

- создание условий для развития познавательного туризма на космодроме Байконур в рамках проекта "Казахстан первая космическая гавань планеты".

В настоящее время разработан Генеральный план развития международного туристского центра "Жана-Иле", согласно которому создание центра намечается в два этапа: объекты, создаваемые до 2012 года (первая очередь строительства) 3 500 гектаров, и в перспективе до 2020 года. В июле 2008 года между министерством и международной компанией "Eighth Wonder International Limited" подписано соглашение о намерениях по строительству центра. В соответствии с соглашением компанией "EWIL" в ближайшее время будет разработан мастер-план развития центра.

С целью комплексного развития современной инфраструктуры туризма и привлечения инвестиций в строительство, обеспечения роста инновационной деятельности на территории Щучинско-Боровской курортной зоны Указом Президента в 2008 году создана специальная экономическая зона "Бурабай" площадью 370 гектаров. Разработан и утвержден мастер-план создания международного туристского центра "Бурабай" и определена компания-оператор. Начало строительства центра намечено на март 2009 года.

Стартовала и реализация проекта "Актау-сити" в Мангистауской области. Проект направлен на поддержку и развитие делового туризма. В основу данного проекта взят опыт строительства, осуществляемый в Объединенных Арабских Эмиратах и примеры градостроительства развитых европейских стран. К его воплощению привлечены компании "Миллениум Девелопмент", "КазЭмир Девелопмент Алматы", "КазЭмир Актау", "Хатиб энд Алами", которыми разработаны и представлены проекты развития инфраструктурных инженерных коммуникаций и мастер-план создания международного туристского центра "Актау-сити". В этом же регионе разработан и утвержден мастер-план создания и развития туристического кластера области, в том числе строительства курортной зоны отдыха "Кендерли", определивший основные направления до 2015 года.

Также в рамках реализации программы проводится комплекс мероприятий по возрождению казахстанского отрезка Великого шелкового пути, в первую очередь в Южно-Казахстанской области, как исторического, духовного и культурного центра, в частности создание объектов туристской индустрии в городе Туркестане и Отырарском районе.

Совместно с Корейским агентством по международному сотрудничеству "KOICA" проводится работа по разработке детального мастер-плана по развитию туризма на казахстанском участке Великого шелкового пути в Кызылординской области, в городе Байконыре, а также в древнем городище Сарайчик в Атырауской области и на новой магистральной трассе Западный Китай Западная Европа.

В целях развития внутреннего туризма по международным стандартам, строительства евразийского центра инновационных технологий, культурного и спортивного досуга на озере Балхаш планируется строительство туристского комплекса "Балхаш-Нурсая". Проект осуществляется компанией "ALAMO GROUP" совместно с Ассоциацией казахстанско-японского делового и гуманитарного сотрудничества "Прогресс".

Сегодня у Казахстана имеются все предпосылки для притока иностранных и внутренних инвестиций в развитие туристской индустрии, формирования высокого уровня государственно-частного партнерства, содействия развитию частных инициатив. В настоящее время создана успешно действующая система поощрения государством вложений прямых инвестиций в эти отрасли путем предоставления налоговых и таможенных льгот и преференций, натурных грантов.

В целях реализации государственной политики по развитию индустрии туризма и поддержки малого и среднего бизнеса в министерстве была создана рабочая комиссия по оценке и отбору наиболее актуальных инвестиционных проектов в сфере туризма. Комиссией оцениваются актуальность и целесообразность реализации инвестиционных проектов, а также количество создаваемых рабочих мест и экологическое воздействие на окружающую среду.

Одной из важнейших задач Государственной программы является привлечение возможностей национальных институтов развития по созданию и развитию туристского кластера. В настоящее время из представленных проектов 19 рекомендованы Ассоциации казахстанского совета иностранных инвесторов при Президенте страны и Торгово-промышленной палате, 27 приоритетных проектов на общую сумму в размере около трех миллиардов долларов США направлены в институты развития. Реализация данных проектов предусматривает обеспечение устойчивого развития туризма в регионах, сферы услуг, создание конкурентоспособной туристской индустрии для обеспечения занятости населения, стабильного роста доходов бюджета и населения за счет увеличения объемов въездного и внутреннего туризма.

В настоящее время набирает обороты выездной и въездной туризм Казахстана. Развитию способствовали такие факторы, как благоприятный природный климат, рост уровня населения страны, предстоящее вступление во Всемирную торговую организацию и председательствования в ОБСЕ. Рост деловой активности республики на международной арене, проведение и участие во всевозможных туристских ярмарках, как внутри страны, так и за ее пределами. Одним из таких мероприятий является ежегодная Международная Туристская Ярмарка «Туризм и Путешествие» - KITF. Основным толчком стал достойное проведение зимней Азиады 2011 года в Алматы и Астане. Это принципиальный для Казахстана вопрос, напрямую связанный с имиджем нашей страны. Церемония открытия VII зимних Азиатских игр 2011 года состоялся на новом крытом стадионе Астаны. Этот стадион на 30 тыс. мест был построен к 2009г. Азиатский олимпийский комитет поддержал предложения казахстанской стороны проведения церемонию открытия и закрытия VII зимних азиатских игр и соревнования по ледовым видам спорта в Астане, по лыжным – в Алматы.

Соревнования прошли по 14 видам спорта, и общий бюджет этих Игр, согласно предварительным данным, превысил 1млрд. долларов.

Последние инициативы и события в индустрии туризма подтверждают, что наше государство намеренно активно участвовать в долгосрочном продвижении казахстанского туристского продукта. Перед республикой поставлена ответственная задача: в ближайшем будущем войти в число 50 наиболее конкурентоспособных стран мира. Важно сегодня понять – казахстанский туристский комплекс способен стать мощным рычагом общего ускорения темпов роста и модернизации экономики республики.

К тенденциям развития сферы обслуживания туризма, за последние десятилетия, следует отнести:

- международные и национальные инвестиции;

- строительство и реконструкция объектов обслуживания и транспортных путей;

- образование международных цепей (гостиниц, ресторанов и т.д.);

- развитие сети малых предприятий;

- внедрение новых компьютерных технологий.

В настоящее время ведется работа по повышению инвестиционной привлекательности Казахстана в области туризма и привлечению инвесторов в туристский сектор экономики.

На сегодняшний день согласно данным местных исполнительных органов сформирована единая информационная база по инвестиционным проектам, которая содержит 106 проекта туристской отрасли.

В целях реализации государственной политики по привлечению инвестиций в туристскую индустрию, уполномоченным органом в сфере туризма и спорта создана рабочая комиссия по оценке и отбору наиболее актуальных инвестиционных проектов в сфере туризма, в состав которой входят представители АО «Фонд национального благосостояния «Самрук-Казына», АО «Банк развития Казахстана» и АО «Фонд развития предпринимательства «Даму». На сегодняшний день состоялось пять заседаний, в ходе которых было рассмотрено 34 проекта.

Будут созданы условия для строительства сети гостиниц, реконструкции транспортных дорог, караван-сараев на отрезке Великого Шелкового пути и других значимых туристских маршрутах. Разработана Концепция создания современных многофункциональных туристских центров мирового уровня в Алматинской, Акмолинской и Мангистауской областях, которая была одобрена Главой государства и Правительством страны.

А также правительством, министерствами и ведомствами республики были приняты конкретные меры, направленные на развитие туристской отрасли и содействие предпринимательству в области туризма.

Министерством финансов разработана Инструкция «Об упрощенном режиме налогообложения для физических лиц, занимающихся предпринимательской деятельностью». Министерством финансов Республики Казахстан направлены предложения по внесению изменений в налоговое законодательство республики в части предоставления льгот по НДС на туристско-экскурсионные услуги, возмещение из бюджета НДС за экспорт туристских услуг.

По данным Агентства РК по статистике, в отчетном периоде в республике осуществляют свою деятельность 1515 туристских фирм и 127 индивидуальных предпринимателя, количество предприятии гостиничного хозяйство составило около 1055 единиц.

Таким образом, следует отметить, что программа развития перспективных направлений туристской индустрии направлена на устойчивое развитие индустрии туризма путем создания и развития инфраструктуры, формирования имиджа Казахстана для повышения его привлекательности как туристского направления.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ

1. Квартальнов В.А. Туризм: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2004 г;

2.Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана, Казахстан – 2030, 1997г. октябрь;

3. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана, Новое десятилетие – Новый экономический подъем – новые возможности, Астана, 2010г;

4. Ускенбаев К. Статья: Малый бизнес, прирастай туризмом // Казахстанская правда. – 2008, 6 ноября;

5. Экономика и организация туризма. Международный туризм / Е.Л. Драчева, Ю.В. Забаев, Д.К.Исмаев под ред. И.А. Рябовой, Ю.В. Забаева, Е.Л. Драчевой. – М.:КНОРУС,2005 г.

Экологиялық туризмнің объектілері табиғи аймақтар, тарихи ескерткіштер, ғылыми және білім беруде қолданылатын мәдени және архитектуралық ескерткіштер болып табылады. Бұл экологиялық туризмнің жан-жақты болуын қамтамасыз етеді.

Экологиялық туризмнің ең өзекті бағыттары:

- танымдық;

- ғылыми;

- спорттық;

Экологиялық туризмнің ресурстары болып табылады:

- табиғи –климаттық факторлар: рельеф, су объектілері, флора және фауна, ерекше және қызықты қарапайым табиғи аймақтар.

- тарихи-мәдени ескерткіштер: белгілі бір аймақтағы адамзаттың материалдық және рухани мәдениеті, айналадағы ортамен тығыз байланысты тарихи, археологиялық, мәдени ескерткіштер.

Қазіргі уақытта экологиялық туризм әлемдік деңгейдегі туризмнің басқа түрлерінің ішінде елеулі үлесті алады (40-тан 60% дейін) [1].  

Экологиялық туризмді адамның тамаша, танымдық, ғылыми, өлкетану қажеттіліктерін қанағаттандыратын нысандармен және табиғаттың кескіндемелік, экзотикалық, қайталанбайтын құбылыстарымен тікелей өзара қарым-қатынасы, ең алдымен «ашық» табиғат жағдайында болуы ретінде айқындауға болады.

Экологиялық туризмнің негізгі мақсаты мыналар болып табылады:

1. экологиялық білім, табиғатпен өзара қарым-қатынас мәдениетін арттыру, табиғи ортада этикалық нормаларды жасау, табиғаттың және оның жеке элементтерінің тағдыры үшін жеке жауаптылық сезіміне тәрбиелеу;

2. адамның рухани және физикалық күштерін қалпына келтіру, табиғи жағдайдағы табиғи ортада толыққанды демалысты қамтамасыз ету.

Туристік базалардың салынуы және ағымдардың шамадан тыс шоғырлануы табиғи ортаның туристік құндылығын төмендетеді.

Туризм дамуының экологиялық жағдайларға теріс әсері:

-туристік шаруашылықтың дамуы нәтижесінде табиғи ортаның урбандалуы;
-туризм жүйесіндегі мекемелердің және ұйымдардың іс-әрекеттерінің нәтижесінде қоршаған ортаның ауасының ластануы, бұл ластану көбіне көлік құралдары мен коммуналдық қондырғыштармен байланысты;

-туристік мекемелердің суды пайдалануының нәтижесінде сулардың ластануы;

1.туристік құрылыстардың шамадан тыс шоғырлануы;

2.олардың жобасыз, тиімсіз орналасуы;

-табиғи ортадағы туристерден қалатын қоқыстар мен қалдықтардан табиғи ортаның ластануы;

-жерді дұрыс пайдаланбау, дұрыс жобаламау және туристік обьектілермен мекемелерді дұрыс орналастырмау нәтижесіндегі экологиялық қауіп-қатерлер мен мәселелер.

Туризм дамуының экологиялық жағдайларға оң әсері:

-маңызды табиғи территориялар мен фаунаны қаржыландыру мүмкіндігі, экожүйелер мен ұлттық жене аймақтық парктер мен қорықтарға қаржылық көмек көрсету;

Экотуризмнің басқа туризмнен айырмашылығы − экотуризм табиғатқа бағытталып, негізінен табиғи ресурстарды пайдаланады. Қоршаған ортаға зиян келтірмейді, экологиялық жағынан тұрақты туризм түрі.

Экотуризм – экологиялық білімділік және адам мен табиғат арасындағы үйлесімділікке бағытталған.

Экотуризм – жергілікті әлеуметтік мәдени ортаның сақталуын қамтамасыз етеді. Туризмнің бұл түрі экономикаға жоғары деңгейде әсер ете отырып, аудандардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді. Демек, экологиялық туризм қазіргі кездегі әлемде болып жатқан экологиялық мәселелерді шешуге көмектеседі соның бір жолы болып табылады, табиғи кешендердің бір қалыптылығын сақтайды.

2006 жылдың 29 желтоқсанында № 231 Елбасы Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында 2007-2011 жылдары туризмді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында экологиялық туризм республикамызда туризмді дамытудың басымды бағыттарының бірі ретінде танылды. Берілген бағыт бойынша алғашқы кезектегі міндеттер ретінде табиғатты, жергілікті мəдениетті қорғау жəне ұлттық дəстүрлер мен генетикалық қорларды сақтау бойынша шараларды ескеру есебімен экотуризмді дамыту бойынша ұлттық, аймақтық жəне жергілікті саясатты өндіру қарастырылды. Ол жергілікті халықпен, жеке меншік сектормен жəне мемлекеттік емес ұйымдармен серіктестікте қарастырылды . Алайда Қазақстанда саясаттың өзі де, сонымен қатар экотуризмді дамытудың бірыңғай ұйымдастыру тəсілдері əлі де болса қалыптаспаған. Практикада көбінесе экотуризмді туристердің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен ауылды аймақтарға бару мүмкіндіктерінің кеңеюімен , мұндай туристердің ұлттық жəне халықаралық ағымының ұлғаюымен жəне туризмнің сəйкес инфрақұрылымының жасалуымен байланыстырады. Алайда экотуризм – бұл көпшілікке арналған туризм емес, ол табиғи аймақтарда туристердің үлкен ағымын қолдауға бағытталмаған, керісінше, Қазақстанның табиғи байлықтарын сақтауға жəне жергілікті тұрғындарға туризмнің жүзеге асырылуынан табыс əкелуге мүмкіндік беретін тəсілге балама əдіс болып табылады. Осыған орай туризмнің осы бағыты еліміздің экономикасы мен оның жекелеген аймақтарында жаңа мықты кластердің жасалуын көздемейді. Ол, біріншіден, табиғи туризмді ұйымдастыру жолдарының өзгерісімен байланысады, яғни табиғи аймақтарға, оның ішінде ұлттық жəне аймақтық табиғи парктерге, табиғи қорықтар мен қорларға туристердің баруымен байланысты.

Туризмді дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға мемлекеттік бағдарламада экотуризм басым бағыттардың бірі ретінде айқындалған болатын және оны дамыту жөнінде ұлттық, өңірлік және жергілікті саясатты әзірлеу көзделген [2].

Қазақстан Республикасында экологиялық туризмдi дамыту қажеттiлiгi тек экономикалық фактормен - жаңа жұмыс орындарын ашу, шалғай өңiрлердегi жергiлiктi қоғамдастықтарды дамытумен ғана емес, сонымен бiрге әлеуметтiк тапсырыспен - халықтың денсаулық және бос уақытын пайдалану проблемасына тұтастай әрi жүйелi түрде мән берумен де түсiндiрiледi. Дүниежүзiлiк туристiк ұйым сарапшыларының деректерi бойынша соңғы он жылда экологиялық туризм неғұрлым танымал және кез келген мемлекеттiң тұрақты даму құралы болып табылады. Расында, экономиканың қарыштап дамуында туризмнің алар орны айрықша. Туристiк әлеуеттi зерттеу қорытындылары көрсеткендей, Қазақстанның экологиялық туризмiн дамыту үшiн үлкен мүмкiндiктерi бар. Оның негiзiн Еуразия орталығындағы бiрегей табиғи жағдайлар мен ландшафттар, көптеген табиғи, тарихи ескерткiштер құрайды. Тұтастай алғанда, Қазақстандағы экологиялық туризмнiң жағдайы тұрақталып келедi. Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң деректерi бойынша, заңды тұлға мәртебесiндегi ұлттық ерекше қорғалатын аумақтар 2010 жылы 491,6 мың туристке қызмет көрсеткен, туристiк топтардың келуiнен түскен кiрiс 2011 жылы 12,1 млн. теңгенi құраған [3].  

Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында қазақстандық жолдың жаңа кезеңі – ол экономиканы нығайтудағы, халықтың әл-ауқатын арттырудағы жаңа міндеттер екенін атап өтті. Қазіргі әлемде бұл әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың негізгі мәселесі. Бұл Қазақстанның таяу онжылдықтағы дамуының басты бағыты. Елбасы Қазақстан он бағыт бойынша кешенді міндеттерді жүзеге асыруы қажеттігіне тоқталды. Кешенді міндеттерді жүзеге асырудың оныншы бағытындағы индустриялық-инновациялық жобалар бөлімінде ел экономикасы үшін тікелей шет ел инвестицияларын тарту маңыздылығына баса назар аударды. Тікелей шет ел инвестицияларын экономиканың перспективалы салаларына бағыттау қажеттілігін, атап айтқанда экологиялық туризм саласына тарту қажеттілігін атап өтті. Сонымен қатар, елбасы туризм саласы жоғары дамыған мемлекеттерде туристік кластер ішкі жалпы өнімнің 10% құрайтынын, біздің елде бұл көрсеткіш 1% төмен екендігін атап өтті. Елбасы туризм саласын, оның ішінде экологиялық туризмді дамытудың ел экономикасы үшін аса маңыздылығын айтып, аталмыш саланы дамыту бойынша нақты тапсырмалар жүктеді. Ең алдымен, экологиялық туризм бойынша мемлекет аумағындағы барлық тартымды аймақтарды анықтау қажет. Сонымен қатар, Алматы қаласында әлемдік стандарттарға сай шаңғы курортын дамыту жобасын баса назарға алды. Зерттеулер бойынша, шаңғы курортына келген турист жағажайда демалушы туристке қарағанда алты есе көп ақша жұмсайды [4].

Елбасы ел экономикасының қарқынды дамуы үшін жалпы туризм саласын, оның ішінде экологиялық туризмді дамытудың аса маңызды екендігін түсіндірді. Себебі туризм экономиканың 32 басым салаларының бірі болып табылады. Алайда экологиялық туризмнiң басқа туризм түрлерiне қарағанда табиғи ортаға әлсiз әсерiне және кең дамыған инфрақұрылымды қажет етпейтiнiне қарамастан, осы бағыттың дамуы күрделi қиындықтарға ұшырауда, ол рекреациялық-туристiк инфрақұрылымның көп бөлiгiнiң әлi қалыптасу кезеңiнде болуына байланысты. Дүниежүзілік туристік ұйымның соңғы кездегі таратқан мәліметтеріне қарағанда, осы саламен айналысатын мемлекеттер қазынасына сырттан түсетін инвестицияның 10 пайызға жуығы тек біз сөз етіп отырған табыс көзінің еншісіне тиесілі екен. Сондықтан да туризмнен түскен кіріс дүние жүзі бойынша әлі күнге дейін мұнай экспорты мен көлік сатудан кейінгі үшінші орынды иеленіп келеді. Экологиялық туризмнің басқа туризмдерден принциптік айырмашылығы – табиғатта туристердің берілген тәртіпке бағынуы, табиғи ландшафттарды шамадан тыс ластаудан қорғау және индустриялық туризм дамуының басты шарты болып табылатын табиғи ресурстардың деградациясын болдырмау.

Өзіндік ерекшеліктері бар Қазақстанның экологиялық туризмі бәсекелестік туризм индустриясын құруға үлкен мүмкіндіктерді береді. Бұған мүмкіндік туғызатындар:

1.аймақтың пайдалы геосаяси жағдайы халықаралық туристік және коммерциялық тасқындар өтуінің мүмкіндігін сол территория арқылы туғызу;

2.саяси тұрақтылық, демократиялық қайта құру, экономикалық реформалар өткізу;

3.табиғи ландшафтыладың әралуандылығы, экологиялық туризм ұйымдарына жануарлар мен өсімдіктер әлемі;

4.мәдени-тарихи үзілістік ресурстардың әртүрлілігі;

5.еркін еңбек ресурстарының болуы.

Сонымен қатар, экологиялық туризмнің дамуының көптеген мәселелері бар. Қазіргі уақытта Қазақстандағы жұмыс істеп жатқан туризм жүйесі туристердің барлық сұранымдарын қамтамасыз етуге мүмкіндіктері жоқ. Үзілістік ресурстардың молшылығы өте күрделі материалдық базаның құрылғанын қалайды. Экологиялық туризм сияқты географиялық мәселелер бүтіндей туризм екеуі өзара бір-бірін толықтырып комплексті шешім қабылдауды талап етеді. Туризмнің басқа түрлері секілді экологиялық туризмнің де дамуы қонақ үйлер құрылысы, туристік базалар, кіріс жолдар, тамақтану пунктері, жарнама өнімін даярлау және басқа да мақсаттарды қаржыландыру және материалдық-техникалық құралдармен қамтамасыз етілуге байланысты. Күзетілетін табиғи аймақтарда экологиялық туризм дамып келеді. Қазіргі уақытта олар қаржылық және материалдық көмекке зар.

Қазақстандағы экологиялық туризмнің әлсіз дамуының себептеріне келесілерді жатқызуға болады:

1.ең маңызды және комплекстік мәселе экологиялық туризм мен туристік қызмет нарығы жағдайын дамыту, материалды-техникалық базаның жағдайына, сонымен қатар потенциалды сұраныс масштабының сәйкес келмеуіне байланысты. Осыдан келесі мәселе туындайды – осы туризм саласындағы мамандардың жоқтығы;

2.экологиялық туризмнің нормативті-құқықтық базасының дамымағандығы;

3.экологиялық туризмнің обьектісінің жағдайы мен саны жөніндегі статистикалық есептің болмауы;

4.салық саясатының жетілмегендігінің нәтижесінде туристік қызметке шетел туристерін қабылдайтын және отандық туристерді шетелге жіберілуін жүргізетін туристік фирма қызметінің сипатын шектеусізден 20 % көлемінде қосымша құнға салық салынады;

5.ерекше қорғалатын табиғи территориялардың көпшілігінде экологиялық туризм маршруттарын дамытуға қаражаттың жоқтығы, келушілерге қызмет көрсететін және ақпарат беретін дайындықтан өткен кадрлардың жоқтығы;

6.магистральдар мен жолдарды айтарлықтай алыста орналасқан экологиялық туризм обьектілеріне көліктің жетуінің төменділігі;

7.экологиялық туризм саласындағы халықаралық қатынастардың және экологиялық туризмді ұйымдастырудағы халықаралық тәжірибенің болмауы.

Осы арқылы Қазақстандағы экологиялық туризмнің дамуы республикадағы барлық табиғи шаруашылық кешенінің сәтті дамуына, сондай-ақ басты әлеуметтік-экономикалық елдің мақсаты – қоғамның тұрақты дамуы мен салауатты өмір салты болуы үшін қоршаған.

Экологиялық туризм негізделген келесі арнайы ұстанымдар анықталған:

− табиғи жəне мəдени мұраны сақтауға белсенді үлес қосу;

− жергілікті қоғамдастықтарды жоспарлау мен дамыту үрдісіне жəне экотуризмді ұйымдастыру бойынша іс-əрекеттерге қатыстыру, əрі олардың бұл қатысудан пайда алуын қамтамасыз ету ;

− туристер арасында олардың орналасқан жерінің табиғи жəне мəдени құндылығы жөнінде түсіндіру жұмыстарын жүргізу;

− шағын ұйымдастырылған топтар мен өз бетімен саяхаттайтын туристерден тұратын кішігірім туристер ағымдарына бағытталу [5]. 

Қазақстанда экотуризмді дамытуға қатысты келесі негізгі ұсыныстарды атап көрсетуге болады:

1. экотуризмнің даму мəселелерін мемлекеттік, салалық жəне аймақтық стратегияларға, ЕҚТА бойынша бағдарламалар мен жоспарларға жəне жеке ЕҚТА басқару жоспарларына енгізу. Оның ішінде пилоттық жобаларға қаржыны бөлу жəне экотуризмді дамыту бойынша іс-əрекетті жүзеге асыратын субъектілерге арналған ынталандыру шараларын ұсыну (ЕҚТА, туроператорлар) мəселелерін де енгізу ;

2. экотурөнімдерге қатысты , сонымен бірге экотуризмді жүзеге асыру, жылжыту жəне қалыптастыру бойынша іс-əрекетті жүзеге асыратын ЕҚТА мен туроператорлардың əрекетіне қатысты критерийлерді анықтау;

3. экотуризм бойынша іс-əрекетті жүзеге асыратын туроператорлардың жəне турөнімдердің ерікті экосертификаттау схемасын əзірлеу жəне енгізу;

4. нарықта экотурларды əзірлеу мен ұсыну бойынша ақпарттық жəне əдістемелік көмек көрсету ;

5. туризмнің қоршаған табиғи жəне əлеуметтік ортаға кері əсерін анықтауға оңтайлы жолдарын табу ;

6. жергілікті қоғамдастықтар негізінде экотуризмді ұйымдастыру арқылы жергілікті тұрғындарды қатыстыру жəне ақпараттандыру;

7. экотуризм мəселелері бойынша туристік қызмет көрсетуді ұсынатын ұйымдардың қызметкерлерін оқыту;

8. экологиялық туризмнен келетін табысты табиғатты сақтау мақсатына қолдану;

9. экологиялық туризмді дамыту бойынша жергілікті қоғамдастықтардың қатысуы;

10. туристерге экологиялық туризм бойынша ақпараттық жəне білім беру аспектілері;

11. экотуризмде көліктің экологиялық таза түрлерін, энергияның балама көздерін, энергияны жəне ресурстарды үнемдеу, қалдықтарды қауіпсіз жоюмен байланысты мəселелер табылады .

Қазақстанның экологиялық туризміне қызығушылық танытатын туристердің нысаналы топтары:

1.жабайы, адам қолы тимеген табиғатты және таңғажайып ландшафтты ұнатушылар;

2.зерттелмеген туристік бағыттарды ұнатушылар, алғашқы ашушы болуға ниетті білімқұмар туристер.

Экотуризм табиғи аумақтарға туристік ағындарды көбейтуге бағдарланбаған, ол табиғатты сақтап қалуға мүмкіндік береді, тиісінше қоршаған ортаға теріс әсер етуі ықтимал инвестициялық жобаларды іске асыруды талап етпейді.

Қазақстанның аумағында 118 ерекше қорғалатын табиғи аумақ бар, оның ішінде 11-і мемлекеттік ұлттық парк, оларда экотуризмді дамытуға бағытталған реттемелі туристік пайдалануға жол берілген. Оның объектілерінің табиғи да, мәдени де көрнекті жерлер, табиғи және табиғи-антропогенді ландшафтар болуы мүмкін екенін есепке алсақ, сондай-ақ онда дәстүрлі мәдениет қоршаған табиғи ортамен бірыңғай тұтастықты құрайтынын есепке алсақ, экологиялық туризмді дамыту табиғи аумақтарға қаржылық қолдауды қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар оларды сақтауға деген мүдделілікті туғызуға мүмкіндік береді.

Ауыл экотуризмінің де дамуға әлеуеті бар. Оны дамыту ауылдық аумақтармен шектеліп отыр және ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру жөніндегі қызметпен түсіндіріледі.

Көрсетілген туризм түрі шеңберінде Қазақстанда қонақжай үйлер дами бастады, туристер оларға тоқтай отырып, ауылдық өмір салтын сүреді, қазақтың күнделікті мәдениетімен және табиғи көрнекті жерлерімен танысады.

Экотуристерді тарту жөніндегі әлемдегі алғашқы елдердің бірі Кения болып табылады. Кения келген он адамның сегізі экотуристік мақсатта келеді. Экотуризм туристік нарығы тез даму үстіндегі Латын Америкасы елдерінде және Оңтүстік Америкада да ерекше байқалады, бұл елдер инфрақұрылым құру, адам дамуы, дамуы кенже қалған «қара» аудандарды көтеру, қоғамды одан әрі демократияландыру салаларында экотуризмге маңызды үміт артып отыр.

АҚШ-та халықаралық экотуризм сұранысының 1/2-інен астамы тоғысқан. Экологиялық туризмнің сан алуан түрлері елдің өзінде де белсенді дамып келеді. АҚШ-та ішкі де, халықаралық та экотуризммен байланысты әлемдегі ең көп ұйымдар орналасқан. АҚШ-та және басқа да дамыған елдерде экотуризмнің мемлекеттік деңгейдегі ролі шағын болса да, оның өңірлік және жергілікті деңгейдегі рөлі тұрақты түрде өсіп отырады. Экосаяхаттардан түскен кірістер халықаралық туризмнен түсетін кірістің кемінде 10 %-ын құрайды.

Швейцария - соңғы он жылда тау шаңғысы туризмі бойынша танымал ел, тау шаңғысы туризмі елге 20 млрд. АҚШ долларына дейінгі көлемде кіріс әкеледі. Туризмнің осы түрі Альпі тауларын белсенді пайдаланатын Италия мен Францияда, сондай-ақ Австрия, Словения және Монтонегрода дамыған. Туризмнің осы бағытын дамытуды жандандыруды Болгария мен Түркия сияқты елдер де жоспарлап отыр.

Қазақстан үшін тау шаңғысы туризмін дамытудың жоғары өзектілігі бар, оны дамыту жекелеген өңірлерде әлеуметтік-экономикалық дамудың негізіне айналуы мүмкін.

Экологиялық туризм бүгінде – соңғы онжылдықта бүкіл әлем бойынша кең тараған, қазіргі заманға сай туризмнің жаңа бір бағыты болып табылады. Экологиялық туризмнің танымалдылығына дәлел болатын фактілер, яғни экотуризмді одан әрі дамытуға қызығушылық танытып жүрген атақты халықаралық ұйымдар: Бүкіләлемдік Туристік Ұйым, Біріккен Ұлттар Ұйымы, Бүкіләлемдік жабайы табиғат қоры, Халықаралық табиғат күзеті одағы және табиғат ресурстары. Тұтастай алғанда, экологиялық туризмге деген әлеуетті қызығушылық халықаралық нарықта 8,9 млн. адамды (немесе жалпы әлеуеттің 63 %) құрайды. Бұл туристік өнім әлемдік туризм нарығында ең үздік тұғырға ие және Қазақстанда дамыту үшін негізгілердің бірі болуы тиіс.

1. Қазақстанда экологиялық туризмді дамыту жөніндегі жетекшілік Алматы, 2009 жыл.

2. 2010-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының жеделдетілген индустриалды-инновациялық дамуының мемлекеттік бағдарламасының жобасы.

3. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі www.stat.kz.

4. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылығы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан Халқына Жолдауы, 2012ж.

5. Ердавлетов А.Е. «География туризма» Москва: Финансы и Статистика, 2001г.