«элеваторлы өндірістің ЖӘне астықты жинағаннан кейінгі өҢдеу технологиясы»

Астық массасының құрамы күрделі. Әр өндірістік партияда негізгі астықтан басқа барлығында аздаған мөлшерде қоспалар болады. Белгіленген стандарттар бойынша негізгі бидайға барлық ірі, орташа, ұсақ дәндерді жатқызады. Оның сапасның елеусіз өзгеруімен жасалған және соғылған, жартылай сынған, өне бастаған дәндер жатқызылады.

Қоспалар өсімдік, жануар тектес және минералды болып келеді. Қоспалар астықтың сапасын нашарлатады. Арамшөп қоспалары өзіне өндірілетін астықтың сапасын төмендететін қоспаларды кіргізеді.

1. 
   Ұсақ арамшөп, елеуіштен өткен (диаметрі 1 мм)
   
2. 
   Минералды қоспа
   
3. 
   Органикалық қоспа
   
4. 
   Арамшөп қоспаларының дәндері
   
5. 
   Толығымен зақымданған негізгі мәдениеттің дәндері
   
6. 
   Зиянды қоспалар, адам мен жануарлардың улануын болдыратын.
   

1. 
   Ұнның әлсіз желімденуі неге байланысты?
   
2. 
   Желімдену қандай қасиеттерге ие?
   
3. 
   Торлануы мен өздігінен қызуына әкеп соғатынастық ақауы бойынша 4 дәрежені атаңыз?
   
4. 
   Үсік шалған астыққа сипаттама беріңіз?
   
5. 
   Жәндіктермен зақымданған кезде болатын өзгерістер қандай?
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
11 тақырып: Астықты жинағаннан кейінгі пісуі
Дәріс сұрақтары:

1. 
   Астықты тазартуға жалпы сипаттама және тапсырмалары
   
2. 
   Астық қоспаларын бөлу әдістері
   
3. 
   Тазарты әдістері
   

Кептіру үрдісі кезінде өтетін астықтың ішінен ылғал тасымал үстіңгі жағында оның аралық анатомиялық бөліктерге бөліп қана қоймай қоректендіргіш заттарды тасымалдайды. Оның негізгі куәсы болып кептіріліп жатқан астық өнгіштігінің жоғарлауы табылады, эндоспермнен өсіндіге қоректендіргіш заттар көшеді. Мұндай эффектіге жету үшін, булану аймағы дәннің жоғарғы жағында орналасып және оның ішіндегі ылғал сұйық күйде орын ауыстырып тұру үшін. Миниралды ерігіш заттардың орын ауыстыру эффектісі өсіндіде гидротермиялық өңдеу болған кезде де байқалады.

Жүгері және сол сияқты басқа да астық мәдениеттерін кептірген кезде жүретін дәнннің анатомиялық бөліктерінде жүретін күрделі биохимиялық үрдістер химиялық заттардың қайта бөліну кезінде байқалады және де технологиялық және дәндік қасиеттерін өзгеруіне әкеледі. Балауызды жүгері пісіп келе жатқан кезде эндоспермде крахмалмен ақуыздың мөлшері көбейіп, керісінше талшықтың мөлшері азаяды. Өсінді де ақуыздың, май және қанттың мөлшері көбейеді, бұл дәннің тұқымдық қасиеттеріне жақсы әсер етеді. Өсінді эндоспермнің құрамындағы майдың азаюы тағамдық май, емдік препараттар, майсызданған ұн және жарма алу үшін маңызды әсері бар.

Астықтың құрылымдық механикалық қасиеттерінің өзгеруі.

Кептіру кезінде қатты қаңқа мен ылғалдың арасындағы жасанды бұзылған байланыс оның ұлпаларының микроқұрылысының қайта құрылуына әкеліп соғады. Ең қолайсыз жағдайларда сызаттың пайда болуына және кей жағдайларда дәннің бөлінуіде ықтимал.

Кептіру кезінде бастапқы сызаттардың пайда болу кезеңінде ылғалдың тез жоғалауы мен қарқымды ұлпалардың тығыздалуы микроскопиялық ауа кеңістіктері пайда болады. Кептіру мөлшерінде осындай кеңістік саны жоғарылайды және сонымен бірге пайда болады және астықтың ұлпа жағдайы көлемді – жүктелуі біртіндеп күш жинайды.

Жарықшақ тәріздіге жарма мәдениетіне әсіресе күріш тән. Күріш дәннің жарылуы ақуыз денатурациясы, крахмал клейстиризациясы және липиттің құлауы жылудың қайтусыз ұзақ келуіне дейін басталуы мүмкін. 40 температура кезінде ұрықтық қабат қабыршықтана бастайды. Астықты 50 дейін қыздыру кезінде алейрондық қабаттың жасушасы деформациясы жүреді. Жасушалы қабырғалар жыртылады. Астықты өте жоғары температураға дейін қыздыру дәннің жарылуына әкеліп соқтырады. Алейрондық қабат жасушасы төмендейді және біртіндеп бұзылады. Дәннің жарылуы бірден ұсақталған күріштің ұлғаюына және бүтін жарма шығынының азаюына әкеп соқтырады. Күріш дәні, крахмалды астық көлемі және пішіні бойынша біркелкі эндоспермі бар, жарықшақ талуға қарсы жоғарырақ тұрақтылықпен мінезделеді. Толығымен шынылықты күріш дәні біраз жарықшақтануға, ұндық дағы бар астыққа қарағанда тұрақты.

Ұсақ астық фракциясы, ереже бойынша толық шынылы астықтың үлкен мөлшері, жарықшақтануға іріге қарағанда тұрақты.

Сонымен қатар, ұсақ дәнде ылғалдылық градиентінің аз мөлшері қатысты.

Кептіру кезінде сызаттың пайда бола бастауы күріштің ылғал деңгейімен анықталады. Астықтың бастапқы ылғалдылығынан жоғарырақ болса, кептіру кезінде дәнде сызаттылық кейінірек пайда болады. Жоғары ылғалдылықта дән майысқақ келеді.

Толығырақ, жылдамдық және жылулық әрекеттің жалғасуы ақуыз жағдайына, көмірсулы және астық құрамының липидіне әсер етеді. Астықта ылғалдың араласуы оның сапасына әсер етеді.

1. 
   Астықты қабылдау негізінде не жатыр?
   
2. 
   «Тауарлық жіктелу» анықтамасын түсіндіріңіз?
   
3. 
   Астықты қабылдау кезінде үлгіні таңдау принципі?
   
4. 
   Ылғалдық бойынша астық партиясын формалауды түсіндіріңіз?
   
5. 
   Сорной қоспасы мөлшері бойынша астық партиясын формалауды түсіндіріңіз?
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
12-13 тақырып: Микроорганизмедердің тіршілік әркеті және олардың дамуына әсер ететін факторлар
Рационды тамақтануда минералды заттар ақуыз, май, көмірсу, дәрумендер сияқты ерекше орын алады. Минералды заттардың жетіспеушілігінен немесе жоқтығынан адам организмінде спецификалық бұзылу болып, бұдан ауруларға әкеп соқтырады.

Минералды заттар адам денесінің салыстырмалы түрде белгілі бір бөлігін құрайды. Сүйектерде олар кристалл түрінде, жұмсақ тіндерде –ақуыздармен басты байланысу кейіпінде коллоидты ерітінді түрінде көрсетілген.

Минералды заттар адам өміріндегі маңызды процесте пластикалық функцияны атқарады, олар сүйек тіндерін қатайтуда рөлі ерекше, фосфор мен кальций сияқты элементтерге ие. Минералды заттар организмнің аса маңызды зат алмасу процесіне қатысады. Организмдегі көптеген ферментативті процестер осы не басқа минералды заттардың қатысуынсыз жүруі мүмкін емес.

Минералды заттар организмде болуына байланысты, олар макро және микроэлементтерге бөлінеді.

Макроэлеметтерге: натрий, калий, кальций, магний, фосфор, хлор, күкірт жатады.

Микроэлементтерге: темір, мыс, марганец, цинк, йод, хром, кобальт, фтор, молибден, никель, стронций, кремний, селен, ванадий жатады.

Микрокөлемде олар биохимиялық процестерді стимульдейді, ал макрокөлемде болса, организмге улы (токсикалық) әсер етуі мүмкін.



Макроэлементтер:

Натрий –жасушааралық және жасуша ішіндік маңызды элемент, қажетті қан буферін, қан қысымын реттеуге қатысады.Натрийдің организмге түсуі негізінен ас тұзының есебінен болады (100 г шаққанда 1...10мг). Тәуліктік натрийдің йондық тұтынуы 4...6 г құрайды, бұл ас тұзының 10 г-на сәйкес келеді.

Калий –жасушааралық элемент, қанның қышқыл-сілтілік теп-теңдігін реттейді. Ол жүйке импульстерін беруге қатысып, кейбір ферменттердің жұмысын реттейді. Калийдің тәуліктік тұтынуы 2,5...5,0 г құрайды.

Кальцийдің 99 %-ға дейінгі мөлшері қаңқа сүйегінде және тісте болады, ал қалған 1 % -ті қанда, тінде және организмнің биологиялық сұйықтығында болады.

Кальций жүйке бұлшықетінің қозуын қалыпты ұстауда қажетті, ол қанның ұйылу процесіне қатысады. Ересектердің тәуліктік кальцийді тұтынуы -800 мг., балаларға -1000...1200 мг. мөлшерінде. Кальций көп мөлшерде сүт және сүт өнімдерінде болады.

Дубильді заттар – күрделі органикалық азотсыз қосылыстар.Көкеніс пен жемістерде болатын көптеген дубильді заттардың ішіндегісі Р –дәрумендік қасиетке ие болады. Ішектің сілекейлі қабатының асқынуына қарсы әсер етіп, асқазан-ішек трактысының секреторлы функциясын төмендетеді. Мысалы: шайдың дубильді заттары бактериостатикалық және бактерицидті әсерге мынандай микробтардың қатынасында стафилококтар, тифозды, паратифозды және басқа да таяқшаларға ие болады. Сонымен қатар шайдың танины организмнен радиоактивті стронцийді -90 сіңіреді және шығарады және аққан (белокровие) мен сәулелі аурудың дамуын алдын-ала көрсететіні белгілі. Шай танині организмнен ауыр металдарды қорғасын, кадмий, ртуть, цинк және т.б. шығаруда септігін тигізеді.

Сонымен дубильді заттарға бай тағамдық өнімдер іш өту ауруларына, радиоактивті зақымданғанда сауықтыруда металдың ауыр тұзына қолайлы әсер жасайды.

Пигменттер.

Пигменттерге ең біріншіден антоцианды, флавонды және каротиноидты жатқызады. Пигменттерге аса бай өнімдерге өсімдіктер жатады. Сонымен аса көп мөлшерде антоцианға қызылша, шие, клюква, бүлдірген, малина және баклажан ие. Жасушалы шырындағы өсімдік қатарының көк, қызыл, көкшіл түсті (фиолетового) антоционның рөлі толығымен анықталған жоқ, бірақ олардың қышқылды қалыпқа келтіру процесінде белсенді қатысатыны белгілі.

ні, қызыл бұрыштың капсантині жатады. Каротиндер адам организмінде синтезденбейді, сондықтан тағамдық рационның ауыстырылмас компонентіне жатқызылады.

Сонымен қатар осы заттар тура немесе жанама түрде жүйке жүйксіне қоздырмалы әсер етеді, бұл дегенің органның көптеген қан айналым ауруына, сол жүйке жүйесінің, асқазан-ішек трактысының және бүйрекке қолайсыз екендігі туралы дұрыс айтылады. Сонымен, азотты құрамдас экстрактивті заттардың белгілі мөлшері адам организмінде үзіліссіз өтіп жатқан күрделі және өмірлік қажет процестер үшін қажетті қатысушылары болып табылады.

1. 
   Астық тазарту тапсырмасы немен аяқталады?
   
2. 
   азық түлікке тағайындалған астықтың жіктелуі?
   
3. 
   1 класты астыққа қойылатын талаптар қандай?
   
4. 
   Фракциондыдан қарағанда калибробания ерекшелігі қандай?
   
5. 
   Сепарирлеу үрдісіне анықтама беріңіз?
   
6. 
   Фракциядағы қоспа компоненттерін қалай түсіндіреді?
   
7. 
   Кіретін қоспалардың бөлінуінде қолданылатын деңгейді қамтамасыз ететін белгілерді қалай атайды?
   
8. 
   Сепарирлеудің міндетті жағдайларына сипаттама беріңіз?
   
9. 
   Сепарирлеудің міндетті жағдайымен салыстырғанды міндетті жағдайдың ерекшелігі неде?
   
10. 
    Ауа ағынындағы астықты сепарирлеу ерекшелігі?
    
11. 
    Ауа ағынында астықты сепарирлеудің теориялық негізі?
    

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.

15 тақырып: Дәрістерге щолу сабақ
8.2. Сараптамалық сабақтар

Зертханалық сабақтар

1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО «Агропромиздат» 1987.

2. Б.А. Карпов. Технология послеуборочной обработки и хранения зерна. «Аргопромиздат»; Москва – 1987. 279-280 стр.

8 тақырып. Астық қоймаларын тазарту.
Жұмыстың мақсаты: Астық қоймаларын тазарту мақсаты – толығымен шығындалғанша тиеу басталғаннан бастап немесе өткен инвентаризацияға дейін барлық кезең бойынша берілген партия сапасы мен саны бойынша операциялардың қорытындысын шығару.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Астық қоймаларын тазартуды рәсімлеу және жүргізу реттілігі?
   
2. 
   Қоймадағы қалдықтардың есебін шығару?
   
3. 
   Тазартуды дұрыс жүргізу реттілігі?
   

1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО «Агропромиздат» 1987.

1. 
   Астықты жинаудан кейінгі өңдеу технологиясының тапсырмалары
   
2. 
   Астық пен тұқымға стандарттар мен кондиция
   
3. 
   Үлгіні алу әдісі. Астықтың сапа көрсеткіштері және оларды анықтау реттілігі
   
4. 
   Астықтың сапа көрсеткіші
   
5. 
   Астықтың сапа көрсеткіші
   
6. 
   Астықты жинаудан кейінгі өңдеу
   
7. 
   Астықты тазарту
   
8. 
   Астықты тазарту технологиясы
   
9. 
   Әртүрлі дақылдар астығын тазарту технологиясы
   
10. 
    Астық массасының сақталуына әсер ететін факторлар
    
11. 
    Астықты жинаудан кейінгі жетілуі
    
12. 
    Астықты сақтау
    
13. 
    Астықты сақтау технологиясы
    
14. 
    Астықты қоймаға орналастыру
    
15. 
    Астықты ағынды өңдеу