Эссе мазмұНЫ: кіріспе негізгі бөлім президенттік басқару жүйесінің ерекшеліктері Қазақстан және заң: сенат, мәжіліс ҚР сот билігінің жоғарғы органдары Қорытынды қр-ның басқару формасы
жүктеу/скачать 77.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚР-НЫҢ БАСҚАРУ ФОРМАСЫ
|
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАСҚАРУ ФОРМАСЫ 2023 жыл
ЭССЕ МАЗМҰНЫ: 1 КІРІСПЕ 2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ 2.1 Президенттік басқару жүйесінің ерекшеліктері 2.2 Қазақстан және заң: сенат, мәжіліс 2.3 ҚР сот билігінің жоғарғы органдары 3 ҚОРЫТЫНДЫ ҚР-НЫҢ БАСҚАРУ ФОРМАСЫ Қазақстан Республикасы – президенттік басқару формасындағы демократиялық егеменді мемлекет. Конституцияға сәйкес, еліміз адамды және оның өмірін, құқығы мен бостандығын жоғары қоятын, және оны асыл қазынадай қорғап, сақтауды мақсат ететін құқықтық, зайырлы мемлекет. Өз тәуелсіздігін 1991 жылы 16 желтоқсанда алып, алғашқы Конституциясын 1993 жылы қаңтар айында қабылдады. 1995 жылы Жаңа Конституция қабылданып, 1998 жылы оған бірқатар өзгерістер енгізілген болатын. Қазақстан Республикасының Конституциясына сай, еліміз демократиялық құқықтық унитарлы мемлекет болып табылады. Иманғали Тасмағамбетовтың «Ойлап қараңызшы, елдің елден несі артық... Бекем бірлігі мен бостан тірлігі артық. Ал береке-бірлік – ел билеп, жол көрсетер тұлғадан, тәуелсіз тірлік шешім шығатын астанадан бастау алады» деген сөзі бүгінгі күні қанатты сөз ретінде қолданылып жүр. Расымен де, бір елді бір елден ажыратып тұратын – білікті басшысы, биік астанасы. Қазақстан Республикасының басшысы, президенті, бас қолбасшысы, ең жоғары лауазымды тұлғасы – Қасым-Жомарт Тоқаев, ал астана мәртебесінде – Астана қаласы қызмет етуде. Президент – халықтың және мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азаматтың құқығы мен бостандығының нышаны және кепілі. Әлемнің қазіргі саяси картинасында президенттік басқару нысаны өте кең таралған және алуан түрлі. Көптеген елдер бұл жолды салт-дәстүр, тарих, мәдениет, әрине, тәуелсіздікке ұмтылу сияқты әртүрлі себептермен байланыстырады. Қазіргі уақытта әлемде президенттік басқару нысанына негізделген саяси жүйе қалыптасқан 50-ге жуық ел бар. Президенттік және парламенттік басқару жүйесіне байланысты құндылықтарды ұстанатын елдердің саны айтарлықтай көп. Академик Сұлтан Сартаев президенттік билік идеясының жүзден астам елде түрлі вариацияларда сәтті жүзеге асырылғанын, осылайша уақыт сынынан өтіп, дамыған президенттік басқару жүйесінің негізгі нысанына айналғанын атап өтті. Қазақстандағы үкімет әр түрлі факторларға, соның ішінде тәуелсіздікке ұмтылуға байланысты. 1990 жылы Қазақстан тәуелсіздікке нақты қадам жасап, оның басқару жүйесіне президент лауазымын енгізді, сол арқылы оның тәуелсіз мемлекеттер қатарына енді. Тәуелсіздік алғанға дейін де президенттік басқару жүйесі Қазақстан үшін тиімді екені белгілі болды. Өз сұхбатында саясаттанушы Айдос Сарым «Қазақ КСР Президентін тағайындау туралы» Қазақ КСР заңының маңызына тоқталып, оны ел тарихындағы басты белестердің бірі екендігін айтты. Бұл Кеңес өкіметі тұсында Қазақ елінің мемлекеттік тәуелсіздігі жолындағы шешуші қадам болды. Президентті тағайындау туралы заңның күшіне енуі елеулі өзгерістерге әкелді. 1990 жылы 25 қазанда Тәуелсіздік Декларациясы қабылданып, 1991 жылы 29 тамызда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өз Жарлығымен Семей ядролық полигонын жапты. Сонымен қатар, мұнай-газ кешені кәсіпорындары орталықтандырылған бақылаудан босатылып, Қазақстанның меншігіне өтті. Бұл шаралар ел егемендігін нығайтуға деген ұмтылысты көрсетті. 1990-1993 жылдар аралығында, тіпті тәуелсіздік жарияланғанға дейін Қазақстанда ресми парламенттік билік болғанын атап өту маңызды. Алайда, 1995 жылы қабылданған Конституцияға кейінгі өзгертулер Қазақстанның саяси жүйесіндегі маңыздылығын атап көрсете отырып, президенттік басқару жүйесін бекітті. Президенттік басқару нысаны енгізілгенімен, Жоғарғы Кеңестің ықпалы айтарлықтай еді. 1993-1995 жылдар аралығында президент әкімшілігі қалыптаса бастады. Жаңа жүйе өкілеттіктерді қайта бөлуді көздеді, онда Президент Министрлер Кабинетінің функцияларын орындауды тоқтатты. Оның орнына Үкімет, сондай-ақ түрлі құрылымдар, соның ішінде Президент Әкімшілігі құрылды. Академик С.Сартаев бұл кезеңді «Елбасының басшылығымен атқарушы биліктің нығаюы кезеңі» деп сипаттайды. 1995 жылы Конституцияның қабылдануымен Қазақстан толық президенттік басқару түріне көшті. Бұл ел дамуы үшін түрлі реформалар жүргізіп, қажетті шешімдер қабылдауға мүмкіндік берді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев әлеуметтік-экономикалық саясаттың жүйелілігі мен сабақтастығын қамтамасыз ете білді. Жыл сайын нақты бағыт-бағдар беріп, даму жоспарларын жасап, экономиканың жақсаруына, халықтың әл-ауқатының артуына өз үлесін қосып отырды. Ол еліміздің стратегиялық дамуына бағытталған «Қазақстан-2030», «Қазақстан-2050» сияқты бағдарламаларды белсенді әзірлеп, жүзеге асырды. Осылайша, жалпы ішкі өнім шамалы өскеннің өзінде инвесторлар Қазақстанды сенімді серіктес ретінде көрді. Олар қомақты қаржы салып, түрлі реформалар жүргізілгеннен кейін ғана парламенттің рөлін күшейту туралы бастама көтерді. «Алдымен экономика, кейін саясат» стратегиясын қолдай отырып, Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан сияқты ел үшін президенттік басқару нысаны ең жақсы жүйе екенін көрсетті. Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін үкімет» қағидасын ұстана отырып, осы саясатты жалғастыруда. Бұл президенттік басқару нысанының өзектілігін көрсетеді және Қазақстанда өзіндік мәдениеті мен демократия моделін қалыптастырмайынша, популистік талаптарға бой алдырудың қажеті жоқ екенін атап көрсетеді. Қазақстан Республикасының Үкіметі атқарушы билікті жүзеге асырады, атқарушы органдар жүйесін басқарады және олардың қызметіне бақылау жасайды. Елдегі заң шығарушы билік екі палатадан – Сенаттан және Мәжілістен тұратын Парламентке тиесілі. Сенат әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құрылады. Сенаттың он депутатын, оның ішінде бесеуін Қазақстан халқы Ассамблеясының ұсынысы бойынша Республика Президенті тағайындайды. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын тоқсан сегіз депутаттан тұрады. Сайлау аралас сайлау жүйесі бойынша, оның ішінде біртұтас жалпыреспубликалық сайлау округінің және бір мандатты сайлау округтерінің аумағындағы пропорционалды өкілдік бойынша өткізіледі. Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі алты жыл, ал Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімі бес жыл. Мұндай жүйе әртүрлі аймақтар мен басқару деңгейлерінің Қазақстанның заң шығарушы органында өкілдігін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттіктері кең, соның ішінде президенттің ұсынуы бойынша конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді. Сондай-ақ бюджетті, мемлекеттік бағдарламаларды, есептерді бекітеді. Дауыс беру үшін Парламенттің әр палатасының үштен екісінің дауысы қажет. Парламент заңдарды қабылдайды және дауыстардың үштен екісі қолдаса, президенттің ветосын жоққа шығаруға мүмкіндігі бар. Ол соғыс және бейбітшілік мәселелеріне, референдумдар өткізуге, халықаралық келісімдерді ратификациялауға және басқа да негізгі мәселелерге қатысты маңызды шешімдер қабылдайды. Сенат Президенттің ұсынуымен Жоғарғы Сотты тағайындайды, Бас прокурор мен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын бекітеді. Сонымен қатар, Сенат жергілікті өзін-өзі басқару органдарын таратуға құқылы. Бұл бөлінген функциялар жиынтығы Қазақстандағы мемлекеттік биліктің әртүрлі тармақтары арасындағы тепе-теңдік пен өзара іс-қимылға кепілдік береді, сондай-ақ маңызды шешімдерді өзара бақылау мен үйлестіру жүйесін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасында сот билігінің жоғары органдары ретінде Жоғарғы Сот пен Конституциялық Кеңес жұмыс істейді. Сонымен қатар, жергілікті соттар (облыстық, аудандық, қалалық), сондай-ақ әскери және салық соттары сияқты арнайы соттар бар. Судьяларды тағайындауды Жоғарғы Сот Төрағасының келісімімен Президент жүзеге асырады. Облыстық және жергілікті соттарда судьялар уәкілетті органның ұсынуы бойынша тағайындалады. Барлық соттар республикалық бюджеттен қаржыландырылады. Конституциялық сот президент тағайындайтын 15 мүшеден және парламенттің екі палатасынан (әрқайсысы 5 адамнан) тұрады. Конституциялық сот мүшелерінің өкілеттігі 13 жылға есептелген. Бұл орган еліміздегі конституциялық нормалар мен заңдардың сақталуын қамтамасыз етуде, ұсынылып отырған заңдар мен өзге де құқықтық актілердің конституцияға сәйкестігі мәселелерін шешуде шешуші рөл атқарады. Әкімшілік жағынан Қазақстан Республикасы 14 облысқа және республикалық маңызы бар 3 қалаға бөлінеді: Астана (елорда), Алматы және Шымкент. Бұл қалалардың әкімдерін Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайды. Еліміздің аймақтарында билікті аудандар мен ауылдарда жергілікті халық сайлайтын мәслихаттар сияқты уәкілетті органдар жүзеге асырады. Мәслихаттар жергілікті мемлекеттік органдар болып табылады және жергілікті маңызы бар мәселелер бойынша белгілі бір өкілеттіктерге ие. Олардың құрамы мен функциялары аймаққа және жергілікті жағдайларға байланысты өзгеруі мүмкін. Әкімшілік бөлудің бұл жүйесі аймақтарды олардың ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескере отырып, тиімдірек басқаруға мүмкіндік береді және жергілікті билік пен орталық мемлекеттік органдардың өзара әрекетін қамтамасыз етеді. Қазақстан Кеңес Одағының құрамында болған 1991 жылға дейін елімізде бір ғана коммунистік партия – Кеңес Одағы Коммунистік партиясының (КОКП) құрамында болған Қазақстан Коммунистік партиясы (ҚКП) болды. Алайда 1991 жылы Кеңес Одағы ыдырап, Қазақстанның тәуелсіздік алуына байланысты елдің саяси жүйесінде өзгерістер болды. Қазіргі таңда Қазақстан Конституциясына сәйкес елімізде көппартиялық жүйе енгізілді. Бұл әртүрлі саяси және идеологиялық бағыттарды білдіретін бірнеше саяси партиялардың өмір сүруіне және қызмет етуіне мүмкіндік бар дегенді білдіреді. Партиялардың әртүрлілігі кеңірек саяси спектрдің қалыптасуына ықпал етеді және азаматтарға елдің саяси өміріне қатысу кезінде көбірек таңдау мүмкіндігін береді. Осыдан отыз жылдан астам уақыт бұрын, 1990 жылы 24 сәуірде Қазақстан тарихында айтулы оқиға болды – «Президент лауазымын енгізу туралы» заң қабылданды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің бұл шешімі Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың еліміздің тұңғыш Президенті болып сайлануын білдіреді. Содан 1991 жылы 1 желтоқсанда жалпыхалықтық сайлау нәтижесінде Нұрсұлтан Назарбаев азаматтардың кең қолдауына сүйене отырып, Қазақстанды басқару өкілеттігін алды. Бұл кезең еліміздің саяси және тарихи өміріндегі бетбұрысты кезең болды, өйткені Қазақстан тәуелсіздік пен егеменді даму жолын белгіледі. Президенттік басқару нысаны қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында тұрақтылық пен стратегиялық бағытты қамтамасыз ететін елдің саяси жүйесінің негізіне айналды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың, одан кейін Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың басшылығымен Қазақстан экономика, білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік салада кең ауқымды реформаларды жүзеге асырды. Оның ішінде индустрияландыру, жаңғырту бағдарламалары және «Қазақстан 2030» және «Қазақстан 2050» сияқты ұзақ мерзімді стратегиялық бастамалар болды. Президенттік басқару нысаны Қазақстанның саяси жүйесінің маңызды элементі болып қала береді, ұлт мүддесі үшін сабақтастық пен тұрақты дамуға ұмтылысты көрсетеді. жүктеу/скачать 77.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|