Еуропа және америка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы 1640-2019 жж.
жүктеу/скачать 1.75 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қосылмау қозғалысы. Ұлы мемлекеттер арасындағы қарама-
қарсылықтар және оларға Азия, Африка және Латын Америкасы елдерін араластыру жөніндегі әрекеттер кейбір мемлекеттердің, оның ішінде жақында ғана отаршылдық құлдықтан құтылған бірсыпыра елдердің басшыларын саяси-соғыс одақтарына қосылмау, әлемнің жетекші мемлекеттерінің арасындағы дау-жанжалдардан аулақ болу позицияларын ұстауға мәжбүр етті. Индияның премьер-министрі Дж. Нерудің, Югославия президенті Броз Титоның және Египет президенті Г.А. Насердің бастамалары бойынша 1961 ж. қыркүйекте Белградта 25 елдің үкімет басшыларының крнференциясы болып, онда қосылмау қозғалысының негізі қаланды. Қозғалысқа қатысушылардың көпшілігі АҚШ пен КСРО халықаралық шиеленіс пен жанталаса қарулану үшін бірдей жауапты деп есептеп, саяси-соғыс одақтарына қатыспайтындықтарын, халықтардың отаршылдыққа қарсы, тәуелсіздік пен бейбіт қатар өмір сүру үшін күресін қолдайтындықтарын мәлімдеді. Еуропадағы бәсеңсу. 70-жж. жалпыеуропалық процесс.60-шы жж. соңында Еуропадағы халықаралық қатынастар әртүрлі мемлекеттердің шиеленісті бәсеңдетудің жолдарын қарастыру әрекеттерімен сипатталынды. Әскери-стратегиялық тепе-теңдік жағдайында күш-қолдану саясатының болашағы жоқ екендігіне көз жетті. Батыстың реалистік тұрғыдан ойлайтын билеуші топтары мен үкіметтерінде келіссөздер жүргізу идеясы қолдау таба бастады. Еуропалық мемлекеттердің Еуропадағы ұжымдық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін шарттарын талқылау жөніндегі кеңесін шақыру бастамасын Кеңес Одағы мен басқа да социалистік елдер көтерген болатын. Бірақ бұл ұсыныстар көбінесе насихаттық сипатта болып, кеңес басшылығының теке тіреске негізделген жалпы бағытын өзгерте алмады. Бұл бағыттың бір көрінісі ВШҰ мүшесі бес елдің әскерлерін 1968 жылы ешқандай негізсіз Чехословакияға енгізу болды. Бұл оқиға бәсеңсу процесін біраз уақытқа тежеп тастады. Дегенмен Еуропа мемлекеттерінің бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы ынтымақтастыққа ұмтылыстары жалғаса берді. 1969 жылдың наурызында ВШҰ елдері жылпыеуропалық кеңесті іс жүзінде дайындауда кірісу жолында барлық Еуропа елдеріне арнап үндеу қабылдады. Бұл бастаманы Батыс Еуропаның бейтарап елдері қолдады. Бұл мәселеде әсіресе Финляндия аса маңызды рөл атқарды, фин үкіметі 1969 жылы мамырда Еуропалық елдерге, АҚШ пен Канадаға Кеңестің шақырылуын ұйымдастыруға өз қызметін ұсынды. Мемлекетаралық өзара кезесулер басталды, олар халықаралық қатынастарда жаңа құбылыс – жалпыеуропалық процесті ашты. 129 КСРО мен АҚШ және Батыс елдерінің арасындағы қатынастардың біршама жақсаруы негізінде алдын-ала пікір алысу басталып, нәтижесінде 30- шілдеде Хельсинкеде мемлекет басшылары деңгейінде Еуропадағы бейбітшілік пен қауіпсіздік жөніндегі Кеңес ашылды, ал 1975 жылы 1 тамызда Кеңестің Қорытынды актісіне қол қою салтанаты болып өтті. Қорытынды акт шарт түріндегі міндетті құжат емес еді, дегенмен оның аса зор моральдық-саяси маңызы болды, себебі ол халықаралық қатынастарға жылпыеуропалық шеңбердегі жаңа прогрессивтік нормалар енгізді. Қорытынды акт кездесулер мен келіссөздер процесі жалпыеуропалық немесе хельсинкилік аяда үздіксіз жалғастырыла беріледі деп көрсетті. 80-жж. бірінші жартысындағы халықаралық қатынастардың шиеленісуі. 70-80 жж. түйісінде КСРО мен АҚШ арасы қайтадан теке тіреске бағыт алды. Мүның себептері әр түрлі еді. 70 жылдардағы энергетикалык. дағдарыс «үшінші дүниеге» жататын көптеген елдер мен дамыған капиталистік елдер арасындағы қатынастарды шиеленістіре түсті. Әлемде революциялық жаңару процестері өтіп жатты. Бүрынғы Португалия отарлары Ангола мен Мозамбикте 1975 ж. революция, Никарагуадагы 1979 ж. Сомоса режимінің құлатылуы, сол жылы Иранда орын алған шахка қарсы революция, міне, осы оқигалардың барлығын АҚШ - тың билеуші топтары өздерінің жеңілісі деп карастырса, аса оңшыл топтар үкіметтің «осалдығы» немесе колынан іс келмейтіндігінің, тіпті «Мәскеудің қастандығының» нәтижесі деп бағалады. 70-80 жж. халықаралық қатынастардағы текетіреске бүрылыс Кеңес Одағының Еуропадағы бейбітпіілік пен қауіпсіздік жөніндегі Кеңестің Қорытынды актісінің ережелеріне тікелей қарама-қарсы бірсыпыра сыртқысаясат әрекеттеріне, оның ішінде ВШҮ елдерінде кеңестік орта қашықтыктағы ракеталарды орналастыруына да байланысты болды. Әсіресе 1979 ж. желтоксандағы кеңес әскерлерінің Ауғанстанға енгізілуі мен 1981 ж. желтоқсандағы Полыпадағы соғыс жағдайының жариялануы әлем жүртшылығының наразылығы мен ашу-ызасын келтірді. Нәтижесінде дүниежүзінде КСРО-ға қарсы наукан басталды, жанталаса қаруланудың жаңа дүмпуі орын алып, халықаралық жағдай бүрынғыдан да шиеленісе түсті. 80-ші жж. екі ел арасында карама-карсылық пен әскери-күшін салыстырудан бүрынғыша бой көрсетулері көп жағдайларда екі жақтың да өзгеріп отырған халықаралык. жағдайға сын көзімен карап, әділ бағалауға шамалары келмегендіктерін және мемлекеттердін өзара тәуелділік процестері мең әлем тағдырының біртүтастығымен айшықталатын халықаралық өмірдің жаңа талаптарына бейімделе алмағандығының көрінісі болды. Екі жүйенің араларындағы қарым-қатынастарды олардың екеуі де бітіспес қарама- карсылық жағдайында болу деп түсінді. жүктеу/скачать 1.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|