Фазилатли Шайх Муҳуммад ибн Солиҳ ибн Усаймин раҳимаҳуллоҳнинг

Муаллиф раҳимаҳуллоҳ “Булуғул-маром” китобининг сувлар бобида бу мавзуда ҳадисларни келтириб айтди:

وعن ابن عُمَرَ رضي الله عنهُمَا قال: قال رسول الله صَلّى الله عَلَيْهِ وَسَلّم: "أُحِلّتْ لَنَا مَيْتَتَانِ وَدَمَانِ. فأمّا المَيْتَتَانِ: فالجَرَادُ والحُوتُ، وأمّا الدَّمَانِ: فالكَبِدُ والطحَالُ" أخرجه أحمد، وابنُ ماجَهْ، وفيه ضعف.

Муаллиф Ибн Ҳажар Асқалоний раҳимаҳуллоҳ “Булуғул-Маром”нинг “Таҳорат” китоби сувлар бобида “Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг ҳадисини келтирди: У айтди: “Росулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Бизга иккита ўлимтик ва иккита қон ҳалол қилинди. Иккита ўлимтик – чигиртка ва сув ҳайвони, иккита қон – жигар ва қораталоқ””. ”Бизга ҳалол қилинди”, яъни Аллоҳ Таоло бизларга иккита ўлимтик ва иккита қонни ҳалол қилди. Кейин буни батафсил тушунтириб бердики, иккита ўлимтик – чигиртка ва сув ҳайвони, иккита қон эса – жигар ва қораталоқ. Лекин муаллиф унинг санадида заифлик борлигини зикр қилди. У марфуъ (Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берилган) санад билан заиф, лекин мавқуф ҳолда (Ибн Умарнинг ўзларидан) саҳиҳдир. Чунки Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо буни айтганлари саҳиҳдир. Агар саҳобий: “Бизларга ҳалол қилинди” деса, у “рафъ” (“марфуъ”, яъни Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берилган ҳадис) ҳукмида бўлади. Чунки ҳалол қилувчи – Аллоҳ ва Унинг Росули. Агар саҳобий: “Бизларга ҳалол қилинди” деса, демак, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларга ҳалол қилиб бердилар. “Иккита ўлимтик ва иккита қон”. Биринчи ўлимтик чигиртка бўлиб, у маълумдир. Чигиртка учувчи ҳайвон бўлиб, уни Аллоҳ Таоло раҳмат қилиб ҳам, азоб қилиб ҳам юборади – у экин ва кўкатларга эгалик қилиб уни ейди ва йўқ қилади, худди Аллоҳ Таоло Фиръавн қавмига тўфон, чигиртка, битлар, қурбақалар ва бўёқ каби турли оят-аломатларини юборгани каби. Уларга чигиртка юборилиб, у экинларни ерди, қурбақалар сувни булғарди, бўёқ баданларига тегарди ва бошқа (ишлар содир бўларди). Муҳими шуки, чигиртканинг ўлимтиги ҳалол бўлиб баъзи инсонлар уларни йиғиб сотади, одамлар уни ейди. У мазали, таъмли бўлади. Агар чигирткани ўлган ҳолда топсанг, у ҳалол бўлади. Агар уни тирик ҳолда топсанг, уни сўйишга ҳожат йўқ, чунки унинг қони йўқдир. Сув ҳайвони (“ҳуут”) эса (чучук) сув ва денгизда яшовчи ҳар қандай ҳайвондир. Унинг тириги ҳам, ўлиги ҳам ҳалолдир. Агар денгиз сув ҳайвонини ўлик ҳолда (соҳилга) ташлаб юборганини топсанг, уни еявер, ҳеч қиси йўқ. Агар уни тирик ҳолда топсанг, кейин уни қайси жойга бўлса ҳам қўйиб юборганингдан сўнг у ўлса, ҳалол бўлади. Бунга Аллоҳ Таолонинг Китобидан далил, Азза ва Жалланинг қуйидаги сўзларидир:

         

“Сизларга ва йўловчиларга неъмат қилиниб денгиз ови ва таоми ҳалол қилинди” (Моида: 96). Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтди: “Денгиз ови – денгиздан тириклайин олинган сув ҳайвони”. Аллоҳ Таоло ҳалол қилган иккита қонга келсак, улар жигар ва қораталоқ бўлиб ҳайвоннинг қорнида жойлашган маълум (аъзолар)дир. Қораталоқ ошқозонга бириккан, жигар эса алоҳида жойлашган. Уларнинг иккови қон бўлса ҳам, Аллоҳ Азза ва Жалла уларни ҳалол қилган. Билгинки, денгиздаги барча нарсанинг тириги ҳам, ўлиги ҳам, бўри шаклида бўладими, (ер) ҳайвони шаклида бўладими, одам шаклида бўладими, ёки қандай шаклда бўлса ҳам ҳалолдир. Чунки Аллоҳ Таоло:

                       

“Айтинг: “Менга ваҳий қилинган нарсалар ичида таом учун ҳаром нарсани топмайман, магар ўлимтик, оқизилган қон, тўнғиз гўшти бундан мустасно, чунки у ифлосдир”” (Анъом: 145). Ифлос (“рижс”), яъни нажасдир.³ Агар савол берилсаки: “Бир кишида бавосир (геморрой) бўлиб ундан қон чиқса, бошқасида эса яра тешиги бўлиб ундан қон чиқса, унга нима дейсизлар?” Биз айтамизки, бавосир (қони) нажасдир, чунки орқа тешикнинг ичидан чиқади. Яра тешиги(дан чиққан қон) нажас эмас, чунки орқадан ташқари бўлган аъзодан чиққан. У орқа тешикдан ташқари бўлган жароҳатдир, лекин унга яқин жойлашгани эса қолган иккита қон каби бўлади.⁴ Энди сизлар билдингларки, одамнинг қони пок, фақат нажосатнинг иккита тешиги ва бавосир(дан чиққани) қон – у оз бўладими, кўп бўладими - нажасдир. Аллоҳ тавфиқ берувчидир.

عن أبي هريرة قالَ: قالَ رسولُ الله صَلّى الله عَلَيْهِ وَسَلّم: «إذا وقَعَ الذُّبَابُ في شرَابِ أحَدِكُمْ فَلْيَغْمِسْهُ، ثمَّ ليَنْزِعْهُ، فإنَّ في أحَدِ جَنَاحَيْهِ دَاءً، وفي الاخَرِ شِفَاءً» أخرَجَهُ البخاريُّ وأبو داود، وزادَ: «وإنّهُ يَتَّقِي بجَنَاحِهِ الذي فيهِ الدَّاءُ».

Муаллиф ал-Ҳофиз раҳимаҳуллоҳ “Булуғул-маром” китобининг сувлар бобидаги ҳадисларни келтириб айтади:

11. “Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, у айтди: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Агар пашша бирингизнинг ичимлигига тушиб қолса, уни ичига ботириб кейин чиқариб ташласин. Чунки унинг бир қанотида касаллик бўлса, бошқасида шифо бор””. Бухорий, Абу Довуд келтиришди. (Абу Довудда) қўшимча бор: “У касаллиги бор қаноти билан ҳимояланади”.

Пашша маълум бўлиб, у энг заиф, ҳақир ва тез ўлувчи ҳайвонлардан биридир. Шунинг учун Аллоҳ Таоло:

                               

“Эй инсонлар! Мисол келтирилмоқда, шунинг учун уни тингланглар. Дарҳақиқат, сизлар ибодат қилаётган Аллоҳдан бошқа нарсалар пашшани ҳам ярата олмайди, гарчи жамланишса ҳам. Агар пашша уларнинг бирон нарсасини олиб қўйса, улар буни ундан (қайтариб) ололмайди. Талаб қилаётган ҳам, талаб қилинаётган ҳам заифдир!” (Ҳаж-73). Ибодат қилинаётган Аллоҳ Таолодан бошқа барча нарсалар пашшани ҳам ярата олмайди. Агар пашша уларнинг бирон нарсасини олиб қўйса, уни ундан қайтариб ололмайди. (Пашша) уларнинг устидан ғолиб келади, улар эса заифдир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларга, агар сувдан бўлган ичимликка, ёки сутга, ёки шўрвага, ёки ҳар қандай ичимликка пашша тушиб қолса, уни ичига ботириб (чўктириб) кейин чиқариб ташлашимизни буюрдилар. Бу ичимликни эса ичаверамиз. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг бир қанотида касаллик, иккинчисида эса даво борлигини, у касаллик бор қаноти билан ҳимояланишини бунинг иллати қилиб кўрсатдилар. Агар у пастга тушса, ўша (касаллик бор қаноти)ни қуйироқ қил(иб ўша қаноти билан туш)ади. Агар сен уни ботирмасдан олдин чиқариб ташласанг, ичимлик ичида шифоси йўқ, лекин касаллиги мавжуд бўлиб қолади. Агар сен уни ботириб олсанг, шифо касалликнинг муқобилида (қаршисида) туради ва касаллик кўтарилади. Бу ҳадисда бир неча фойдалар бор.

Биринчиси, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам қалб касалликларнинг давосини олиб келганлари каби, баданларнинг тиббиётини ҳам олиб келдилар. Суннатда касалликнинг сифатлари ва даволарнинг баёнидан кўп нарса келган. Ҳаммамиз биламизки, Росул соллаллоҳу алайҳи васаллам саводсиз бўлиб, ўқиш ва ёзишни билмасдилар, ҳамда тиббиётни ўрганмасдилар. Бу фақат ваҳий орқали келиб ул зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳнинг ҳақиқий элчиси эканликларига гувоҳлик бўлади.

Иккинчиси, нарсалар унинг тескариси билан даволанади. Бу тиббиётда маълум қоидадир. Иссиқлик совуқлик билан даволанади. Агар инсон иситмага чалинса, унинг давоси совутиш бўлади. Ул зот соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Иситма жаҳаннам нафасидандир, уни сув билан совутинглар”. Иситма ҳарорат (иссиқлик) бўлиб сув билан совутилади. Ҳозирда мавжуд бўлган тиббиёт бунга гувоҳдир.

Учинчиси, ўлган пашша пок бўлади. Шунинг учун ҳам муаллиф бу ҳадисни (ушбу бобда) келтирди. Агар унинг ўлиги пок бўлса, унда у тушган ичимлик пок бўлади. Қайси ичимликка пашша тушиб ўлса, у (ичимлик) пок бўлаверади ва ундан ичилаверади. Агар инсон уни ёқтирмаса, уни тарк қилиши мумкин, унга бунинг учун гуноҳ бўлмайди. Чунки Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига эчкиэмар келтиришганида – бу маълум ҳайвондир – уни емадилар. “У ҳаромми, эй Аллоҳнинг Росули?” деб ул зотдан сўрашганида, “Йўқ, лекин қавмимнинг ерида у йўқ, шунинг учун мен уни ёқтирмай турибман” дедилар-да, уни тарк қилдилар, ваҳоланки у ҳалолдир. Агар ичига пашша тушган ичимликни нафсинг кўтармаса, сенга уни ичмаслик учун гуноҳ йўқдир. Агар кимдир айтсаки: “Агар пашша ичимликка тушиб ичида ўлса, мен уни ботириб кейин чиқариб ташласам, ичига пашша тушиб ўлгани ҳақида хабар беришим лозимми?” Унинг жавоби: Сенга бу лозим бўлмайди, чунки унинг ичида пашшанинг ўлиши ҳеч қандай таъсир қилмайди ва уни ҳалолдан ҳаромга ҳам, покликдан нажосатга ҳам айлантирмайди. Уламолар, уларни Аллоҳ раҳматига олсин, бу (пашша)га ўхшаш ҳар қандай нарсани, яъни жароҳатланса қони чиқмайдиган нарсани (ҳукмда) қўшишди. Масалан, чивин, чигиртка, чаён, қорақўнғиз, қўнғиз, қурт ва шунга ўхшаш нарсаларнинг барчаси ўлик ҳолда покдир. Аммо нафси (қони) оқувчи бўлиб ейиш ҳаром бўлган нарсаларнинг ўлимтиги нажасдир. Шунингдек ейиш мубоҳ бўлса ҳам шундай, ўлимтиги нажосат бўлади.⁵ Масалан, сичқоннинг қони бор. Агар у сувга тушиб ўлса ва сув оз бўлса уни ўзгартириб юборади. Шунда у нажас бўлади. Агар сув ўзгармаса, у пок бўлаверади. Шунинг учун Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ёғга (мойга) тушиб ўлган сичқон ҳақида айтдиларки: “У (ўлган сичқон)ни ва атрофидаги (ёғни) ташлаб юборинглар, кейин эса уни еяверинглар”. Аммо пашша ҳақида бунга хилоф нарсани айтдилар. Чаёнга келсак, у сувга тушиб ўлса, сув пок бўлаверади, чунки чаённинг қони йўқ. Хулоса шуки, оқадиган қони йўқ ҳар қандай ҳайвоннинг ўлимтиги покдир. Оқадиган қони бор нарсанинг ўлимтиги эса нажасдир. Аллоҳ тўғри йўлга бошловчидир.

Шайхдан бу ҳайвонларни⁶ электр билан урмоқ (ёки хушидан кеткизмоқ) ҳақида сўралганларида, айтдиларки: “Ҳеч қиси йўқ, чунки бу олов билан азоблашга кирмайди, фақатгина уни ўлдириш бўлади”.

وعن أبي واقد الليْثيِّ رضي الله عنه قالَ: قالَ رسول الله صَلّى الله عَلَيْهِ وَسَلّم: «مَا قُطِعَ مِنَ الْبَهيمَة ــــ وهيَ حَيّةٌ ــــ فهُوَ مَيِّتٌ». أَخْرَجَهُ أَبو داودَ والتِّرْمِذيُّ، وحَسّنَهُ، واللفظُ لَهُ.

Ҳофиз раҳимаҳуллоҳ “Булуғул-маром” китобида айтди:

Яъни, ҳайвондан тириклиги пайтида кесилган ҳар қандай қисми ўлик ҳукмидадир, худди ўша ҳайвон ўлиги каби бўлади. Шунга биноан балиқ (ёки сув ҳайвони) ва чигирткадан кесиб олинган нарса пок бўлади. Чунки уларнинг ўлимтиги покдир. Одамдан кесилган нарса пок бўлади, чунки унинг ўлиги ҳам покдир. Қўй, туя, сигирдан кесилган нарса нажасдир, чунки уларнинг ўлимтиги нажас. Бу қоидадир. Уни илм аҳли, уларни Аллоҳ раҳматига олсин, асл қилиб олишди ва ундан кўпгина фаръий (фиқҳий) масалаларни чиқариб олишди. Шулардан: масалан, ўғрининг қўли кесилса, бу қўл пок бўлади, чунки инсон ўлса, унинг ўлиги покдир. Лекин (кесилган) қисмга (жаноза) намози ўқиладими? Айтиладики, йўқ, унга жаноза намози ўқилмайди, модомики унинг асли тирик бўлса. (Чунки) маълумки, инсоннинг қўли кесилса, у тирик қолади. Аммо агар ўлик бўлса, масалан, инсон қуруқликда ўлиб, уни йиртқичлар еб кетса ва биз фақат унинг қўлини ёки оёғини ёки шунга ўхшаш нарсани топиб олсак, биз шу қисмга жаноза ўқиб уни дафн қиламиз. Чунки у жаноза намози ўқилмаган ўликнинг бир қисмидир. Агар қуруқликда ўлган яхлит маййит топилиб, уни йиртқичлар еб қўйса, ҳамда унга жаноза намози ўқилиб, у дафн қилинса, сўнгра унинг бир қисми топилса, унга жаноза намози ўқилмайди. Чунки унинг аслига жаноза намози ўқиб бўлинди. Шунга ўхшаб қуйидаги масала ҳам чиқарилади. Агар киши тирик қўйнинг оёғини кесиб олса, (бу оёқ) унга ҳалол бўлмайди, чунки қўй (сўйилмасдан) ўлса, нажас бўлади. Шунга ўхшаб ундан кесилган нарса ҳам нажас ва ҳаром бўлади. Магар шариат бўйича сўйилса ва бўйин томирлари кесилса, кейин инсон ундан қўл ёки оёқни у ўлишидан илгари кесиб олса, бу қўл ёки оёқ ҳалол бўлади. Чунки у сўйилиб унинг ҳаёти тугатилган эди, гарчи (ҳали жисмонан) тирик (ҳайвон)дан кесилган бўлса ҳам, лекин бу тирик (ҳайвон) ўлик ҳукмидадир. Шундай қилиб бу қўл сўйилмиш жонлиқдан кесилган (қўл каби) бўлади. Чунки сўйилган жонлиқ ҳалолдир. Шунга ўхшаб, агар киши калтакесакнинг бўлагини кесиб олса, у нажас бўлади, чунки унинг ўлимтиги нажасдир. Агар чигиртка ёки балиқ (ёки сув ҳайвони)нинг бўлаги кесилса, у ҳалол бўлади, чунки унинг ўлиги ҳалолдир. Муҳими шуки, тирикдан сўйилган нарса унинг ўлигига тобеъ бўлади: покми, нажасми, ҳалолми, ҳаромми. Агар бир киши: “Нима учун муаллиф раҳимаҳуллоҳ ушбу ҳадисни бу ерда келтирди?” деб сўраса, биз айтамизки, унинг сабаби шуки, агар ўлиги пок ҳайвоннинг қўли кесилиб кейин сувга тушиб қолиб уни ўзгартирса, у (сув) пок бўлиб қолаверди. Агар қўйнинг оёғи кесилиб, кейин сувга тушиб уни ўзгартирса, у нажас бўлади, чунки қўйнинг ўлимтиги нажасдир.