Ғылыми журнал үш айда бір рет шығатын ғылыми журнал
жүктеу/скачать 4.7 Mb. Pdf көрінісі
|
| Отан тарихы №1 (97) 2022
ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718 37 Қазақстанның орыс, славян және казак ұйымдарының қауымдастығы Қазақстандық немістер бірлестігі қоғамдық қоры «Возрождение» Бұл республикалық деңгейдегі этно-мәдени бірлестіктер этностардың мәдени мұрасын келешек ұрпаққа жеткізу бағытында қызмет атқарады жәнеазаматтық құндылықтар мен тең мүмкіндіктер негізінде қазақстандық бірегейлік қағидаттарын нығайтуға бағытталған. Қазақстан Республикасында этносаралық қатынастарды және этностық топтар арасында олардың саяси көзқарастарын анықтау мақсатында әлеуметтік-саяси, әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан зерттеу жүргізіліп, талдау жасалып отырады. 3-кесте. Этникалық саясатты әзірлеу мен жүзеге асыру жөніндегі мемлекеттік органдардың қызметін бағалау (Шәукенова, 2013: 35) Этнос өкілдерінің жауаптары Қазақстан өңірлері % Оңтүстік Солтүстік Шығыс Батыс Орталық Астана Алматы Салиқалы, белсенді 23,6 36,8 34,3 40,4 42,7 38,2 41,3 Дұрыс, бірақ сөз жүзінде 47,0 43,1 29,2 25,7 32,8 33,8 35,0 Халықтардың шыдамдылығы есебінен 19,9 8,0 16,3 16,1 7,6 16,2 14,7 Басынан дұрыс емес 4,3 0,5 4,7 3,2 2,3 5,9 2,1 Жауап беруге қиналамын 5,2 11,5 15,5 14,7 14,5 5,9 7,0 Кестеден көріп отырғанымыздай, саясатты қолдаудың ең жоғары деңгейі (41,3%) Алматыда болса, ең төменгі деңгей (25,7%) батыс өңірде. Талдау нәтижесінде проблемалық жағдайлардың болуы мүмкін өңірлердегі этностардың қарым-қатынасын тереңдете зерттеу және этникалық топтардың мүдделерін қанағаттандыратын өзгерістер қажеттігі туындайды. Осыған байланысты Кіші Ассамблеялардың негізгі міндеті этносаралық қатынастар ахуалына болжам жасай отырып, осы саладағы кез келген келеңсіздіктердің алдын алу шараларын іске асыру болып табылады. Ұлттық сана-сезім деңгейі әр этностың ана тілінің даму дәрежесіне байланысты. Кеңестік тоталитарлық жүйе жүргізген тіл саясатының салдарын зерттей келе, Т.Е. Жабелова мынадай қорытынды шығарады: 1999 жылғы санақ нәтижесі бойынша, Қазақстанда тұратын дүнгендердің (3700) 3%-ы ана тілінде сөйлесе, 280 мыңға жуық татарлардың көпшілігі ана тілін білмейді. Корейлердің аз бөлігі ана тілін тұрмыстық-отбасылық деңгейде қолданады. Ана тілінде еркін сөйлейтін этнос өкілдеріне - поляктар (12%), еврейлер (19%), беларустар (36,6%), мордвалар (47%), чуваштар (49,6%), литвандар (48,76%), молдавандар (51,2%), корейлер (51,7%), немістер (54,4%), марийлер (59,9%) мен армяндарды (62,1%) жатқызады (Жабелова, 2003: 139, 140-142). Этностардың ана тілінің ауыр жағдайына мына мәлімет дәлел болады: «Біртұтас кеңес халқын» құру саясаты салдарынан Кеңес Одағында 98 тіл біржолата жоқ болып, қазақ тілі жойылудың алдында қалды» (Әбжанов, 2007:65). Қазақстан Республикасында барлық этностардың мәдениеті мен тілін дамытудың бірегей формуласы жасалған. Мысалы, елімізде орыс, корей, неміс, өзбек, ұйғыр театрларыбар. Алматыдағы корей театры корейлердің тарихи отанынан тыс жерде орналасқан дүние жүзіндегі жалғыз театр екендігі белгілі. Республиканың бұқаралық ақпарат құралдарынан 7 тілде хабар беретін 44 телестудия, 8 тілде хабар беретін 18 радиостудия жұмыс істейді. «Қазақстан-1» ұлттық арнасы ұйғыр тілінде «Алитах», корей тілінде «Коре Сарам», неміс тілінде «Гутен Абенд» бағдарламаларын таратады. 11 ұлттық тілде шығарылатын басылымдардың ең ірілері: корей тіліндегі «Коре ильбо», неміс тіліндегі «Дойче альгемайне цайтунг», украин тіліндегі «Украиньски новини», ұйғыр тіліндегі «Уйгур авази». Жыл сайын мемлекеттік тапсырыс бойынша этнос тілдерінде жалпы таралымы 80 мың данадан 30-ға жуық кітап шығарылады (Этносы, 2009: 179). 2000 жылдардың бас кезінде 3383 қазақ тілінде, 2413 орыс тілінде, 77 өзбек тілінде, 3 ұйғыр тілінде, 3 тәжік тілінде оқытатын мектеп болса (Жабелова, 2003: 132), кейінгі жылдардағыөзгерістер нәтижесінде, қазақ тілінде - 3784, орыс тілінде - 1672, өзбек тілінде - 65, ұйғыр тілінде - 14, тәжік тілінде 2 мектеп білім беруде (Нұрманбетқызы, 2013: 52). Тіл саясаты бойынша, этнос өкілдері шоғырланған аймақтарда көп тілдерді оқытуға көңіл бөлініп, 301 мектепте 14 ұлт тілін оқытатын топтар ашылған (Жабелова, 2003: 132). Этникалық топтарға арналған 101 ұлттық мектеп, 23 тілді үйретуге арналған 179 жексенбілік мектеп жұмыс істейді (Этносы, 2009: 179, 184). ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718 Отан тарихы №1 (97) 2022 38 Полиэтникалық қоғамымыздағы этносаралық саясат түрлі этностардыңдінін құрметтеуге сай жүргізілуде.Діни бірлестіктердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында құрылған Қазақстанның діни бірлестіктер қауымдастығы 200-ге жуық діни бірлестіктерді біріктіреді (Джамалиева, 2020: 120). Еліміздегідіни қоғамдастықтар саны - 4173. Ислам ұлтқа, нәсіліне, тіліне қарап бөліп, алалап, жіктемейді, қайта бірлікке, татулыққа, ынтымақтастыққа шақырады (Ахметжанова, 2016: 118). Бір Щучье ауданының халқы 80 этнос өкілдерінен құралып, діни ғимараттары мұсылман мешіті, православиелік және жаңаапостолдық шіркеулерді қамтып, көпэтносты және көпконфессиялы құрамымен сипатталады (СҚОМА, 444: 88). Қазақстан қоғамында әртүрлі тілде сөйлейтін, әртүрлі діни сенім ұстанатын этностар арасында ортақ тіл және келісім кеңістігін іздестіру қажеттігі туындайды. Көпэтносты қоғамымызда бірлік пен тыныштықты сақтауда осы ортақ тіл мәселесін бірлесе отырып, жүзеге асыру қажеттілігі уақыт өткен сайын артып келеді. Қазақстан халқы Ассамблеясының ЕҚЫҰ миссиясымен бірлесіп өткізген «Қазақстандағы тіл саясаты: тәжірибе, мәселелер және оларды шешу жолдары» тақырыбында болған семинарда ЕҚЫҰ-ның шағын ұлттар жөніндегі Жоғарғы комиссары Макс Ван дер Стул Қазақстанның болашағы табиғи ресурстарымен және көпэтностығымен анықталатынын ерекше атады (СҚОМА, 662: 16). Мемлекеттік тілді үйреніп, сол тілде сөйлеу арқылы еліміздегі этностар бір-біріне жақындай түседі, дегенмен, бүгінгі таңда қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қоғамды ықпалдастырушы қызметінің өзектілігі әлде де сақталуда. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанда тұратын әрбір этностың өзіндік ерекшелігіне нұқсан келтірмеуі тиістігін баса айта келе, «олардың барлығы өздерінің тілдерін оқып, қолдануға, мәдениеттерін дамытып, әдет-ғұрыптарын сақтауға құқылары бар және болып та қала береді. Бұған қоса, қазақ тілі де жедел дамуы тиіс. Ол болашақта шын мәнінде ұлтаралық байланыс тіліне айналуы тиіс» - деген болатын (Қасым-Жомарт Тоқаев, 2020). Мемлекеттік тіл біртіндеп этносаралық қатынас тіліне айналуы тиіс. Бұған, яғни мемлекеттік қазақ тіліндегі контенттің көбеюіне ғаламтор арқылы байланыс жасау және Қазақстанда қазақ тілін қолдану аясын кеңейтетін жаңа буынның өсіп-жетіліп келе жатқаны ықпал етеді (Сәдуақасова, 2020). жүктеу/скачать 4.7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|