Форма 12 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті
жүктеу/скачать 1.1 Mb.
|
8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. Мәншүктің ерліктері туралы 2. Сөз таптарының түрлерін ата 3. Әлия Молдағұлова туралы өлеңдер
1) Деректі зат есім (конкретті, нақты) – адамның сезім мүшелері арқылы білінетін заттар. Мысалы: көл, ай, су, айран т.б. 2) Дерексіз зат есім (абстракт) – тек ақыл-ой арқылы ғана танылған заттар. Мысалы: арман, ауа, намыс т.б.
2) Туынды зат есім – морфологиялық тәсілмен, есімдер мен етістіктерге сөз тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалады.: Мысалы: Түйе-ші, ер-лік, ән,-ші, күй-ші т.б. Зат есім нәрсенің тобы мен тегін білдіруіне байланысты екігі бөлінеді: 1) Жалқы есім - жеке я дара заттарға берілген атаулар. Мысалы: Сырдария, Іле, Жамбыл, Қостанай, Шымкент. 2) Жалпы есім – бір тектес заттың ұғымдарын қамтитын атаулар. Мысалы: оқушы, студент, балық, қала. Жалқы есім бас әріппен, жалпы есім кіші әріппен жазылады. Зат есім жекеше, көпше болып айтылады, тәуелденеді, септеледі, жіктеледі: Мысалы: жұмысшы, жұмысшылар, жұмысшыларым, жұмысшыны, жұмысымыз. Зат есім жасайтын жұрнақтар 1. Есімдерден зат есім тудыратын жұрнақтар 1) –шы, -ші: оқушы, жұмысшы, биші, әнші т.б. 2) –шылық, -шілік: кемшілік, жұртшылық, егіншілік т.б. 3) –лас, -лес, -дас, -дес, -тас, -тес: жолдас, сабақтас, замандас, одақтас, салалас т.б. 4) –лық, -лік, -дық, -ты-, -тік: орындық, қорлық, батылдық, жылдамдық т..б 5) –хана: аурухана, емхана, асхана, дәріхана, кітапхана т.б.
1) –ма, -ме, -па, -пе, -ба, -бе: кеспе, сызба, көрме, қақпа т.б. 2) –қың, -кің, -ғын, -гін: басқын, тұтқын, қырғын, тізгін т.б. 3) –ыс, -іс, -с: айтыс, егіс, қоныс, бұрылыс, бекініс т.б. 4) –у: қамау, егеу, тұсау, көсеу, сұрау, жасау, жалғау т.б. 5) –ыш, -іш, -ш: қуаныш, сүйініш, жұбаныш, сағыныш т.б. 6) –қы, -кі, -ғы, -гі: шалғы, бұрғы, сүзгі т.б. 7) –қыш, -кіш, -ғыш, -гіш: сызғыш, сорғыш, қырғыш, басқыш т.б. Қазақ тілі көптеген түркі тектес халықтар тіліндей жалғамалы (агглютинативті) тілдер қатарына жататындықтан, тілде жоғарыда көрсетілген зат есім тудыратын жұрнақтардан басқа да көптеген сөз тудырушы жұрнақтар бар. Біз солардың ішінен ең өнімділерін, сөз тудыруға неғұрлым қабілеттілерін көрсеттік. 11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%) Сөз таптарына талдау жасау, мәтінмен жұмыс жасау, тапсырмалар. 12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%) Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау. 13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%) 1) Табиғат көрінісіне қарап, зат есімдерді қатыстырып, қысқаша мәтін құрау. Сөйлем мағыналы, әдемі болсын. Қаланың табиғаты қандай? Несімен танымалы. 2) Оқулықпен жұмыс. 3) Тақтамен жұмыс. Екі оқушы екі сөзге морфологиялық талдау жасайды. 14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%) Зат есім. Зат есімнің жұрнақтары. Жалпы және жалқы есім. 30-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: 16желтоқсан –Тәуелсіз Қазақстан күні 2. Сағат саны: 2 90 (100%) 3. Сабақтың түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультемедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбақ. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. Мәншүктің ерліктері туралы 2. Сөз таптарының түрлерін ата 3. Әлия Молдағұлова туралы өлеңдер
Қазақстан астанасына ІІМ-нің арнаулы әскері жіберілді. 18 желтоқсан күні алаңға әскери училищенің бөлімдері енгізілді. Орталық комитеттің үйі қоршалды. КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті шекара училищесінің курсанттары да әкелінді. Митингіге шыққан халықты ұстап, жазалай бастады. Олардың біразы арнаулы орындарға, тергеу изоляторларына қамалды. Көтерілісшілерге қарсы сапер күректері қолданылып, үйретілген иттер жіберілді. Көтеріліске «қазақ ұлтшылдығының көрінісі» деген баға беріліп, оған қатысқандар қуғын-сүргінге ұшырады. 8500-ге жуық адам ұсталып, жазаланды. Желтоқсан оқиғасына қатысқандардың бірнешеуі қаза тапты. Олардың қатарында Е.Сыпатаев, С. Мұхаметжанова, Қ. Рысқұлбеков, М. Әбдіқұлов, Л. Асанова сынды ержүрек қазақ жастары бар еді. Қазақ елі өз тәуелсіздігін алғаннан кейін Желтоқсан оқиғасының барлық шындығы ашылып, ол жөнінде жинақтар, кітаптар жарық көріп, кинофильм түсірілді. Тәуелсіздік Қазақ халқы – болмысынан еркіндікті сүйетін, кең дала төсінде табиғатпен туыстасып, еркін өмір сүрген халық. Ата-бабаларымыз сонау көне түркі заманынан ХҮІІІ ғасырдың бел ортасына дейін өз билігі өзінде болып, дербес мемлекет ретінде тіршілік етіп келді. 1731 жылы алдымен Ресейге тақау тұрған Қазақстанның батыс өңірлері, кейінірек басқа аймақтары Ресейдің бодандығына кірді. Содан бері қазақ даласын орыс отаршылдығының билеп-төстеуі басталды. Бірақ намысты ата-бабаларымыз осы отаршылдыққа қарсы сан көтеріліске шықты. Олардың ішіндегі ірісі Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс еді. ХХ ғасыр басында қазақ зиялылары бастаған ұлт-азаттық көтерілісі өрістеді. Ол тарихқа «Алаш қозғалысы» деген атпен енді. Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедұлы, Ж.Досмұхамедұлы, М.Дулатов, Ә.Ермеков, М.Тынышбаев, М.Шоқай т.б. ұлы қайраткерлер 1917 жылы шілде, желтоқсан айларында өткен жалпықазақ сиездерінде «Алаш» партиясын және Алаш автономиясын құрды. Кеңес үкіметінің орнауы бұл шын мәніндегі мемлекеттік құрылымның қалыптасуына мүмкіндік бермеді. Сөйтіп халқымыз кеңес үкіметінің құрамында алдымен автономия (1920), кейінірек одақтас республика (1936) болып енді. Әр ұлт үшін тәуелсіз ел болу ұлы арман. Дүние жүзінде алты мыңға жуық ұлттар мен ұлыстар бар екен. Солардың ішінде екі жүздей ұлт қана тәуелсіз мемлекет болып отыр. Бұл үлкен ұлттар, егемендік бақыты бұйырған халықтар. Сондықтан тәуелсіздік әрбір азаматқа қымбат болуы тиіс. Еліміз жерінің аумағы жағынан бүкіл әлемде тоғызыншы орын алса, қазақ халқы саны жағынан шамамен жетпісінші орындарда. Бұл халқымыздың дүниедегі үлкен ұлттардың бірі екендігін көрсетеді. Тәуелсіздіктің арқасында біз өз саясатымызды еркін жүргізіп, мемлекет мүддесіне орай саяси, халықаралық, экономикалық байланыстарымызды дамыту үстіндеміз. Қазақ жерінің байлығы, мол табиғи ресурстары еліміздің әлеуметтік өркендеуіне бастап келеді. Осының бәрі тәуелсіздік тұсында қол жеткен табыстар.
1) Табиғат көрінісіне қарап, зат есімдерді қатыстырып, қысқаша мәтін құрау. Сөйлем мағыналы, әдемі болсын. Қаланың табиғаты қандай? Несімен танымалы. 2) Оқулықпен жұмыс. 3) Тақтамен жұмыс. Екі оқушы екі сөзге морфологиялық талдау жасайды. 14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%) 16желтоқсан –Тәуелсіз Қазақстан күні. 32-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Сын есім. Сын есімнің сөз тудырушы жұрнақтары. 2. Сағат саны: 2 90 (100%) 3. Сабақтың түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбақ. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. 1986 жылы 16-желтоқсанда болған оқиға. 2. Тәуелсіз Қазақстан қандай болу керек. 3. Зат есімнің жұрнақтарын ата. 4. Жалпы және жалқы есім. 10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%) Сын есім Заттың түр-түсін (реңін) сапасын, сипатын, салмағын, көлемін, дәмін, иісін білдіретін сөз табы сын есім деп аталады. Сын есім қандай? қай? деген сұрақтарға жауап береді. Сын есімнің негізгі белгілері 1. Қазақ тіліндегі сын есім зат есімге анықтауыш болып тіркесіп жұмсалғанда ешқандай өзгеріске ұшырамайды: ақ көйлек, жақсы кісі, зерек оқушы, жеңіл жүк, кең бөлме, дәмді ас, өткір иіс т.б. 2. Сын есім септелмейді, тәуелденбейді, көптелмейді. Сын есім септік, көптік, тәуелдік жалғауларды қабылдаса, субстантивтеніп кетеді (субстантивтену – заттану,зат есімге айналу): Үлкенге (кімге?) – құрмет, кішіге (кімге?) – ізет (мақал). 3. Сын есімге тән қосымшалар – шырай жұрнақтары.
Сын есім жасайтын жұрнақтар 1. Есім сөздерден сын есім тудыратын жұрнақтар 1) –лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті: таулы, күлкілі, пайдалы, сулы, ағашты т.б. 2) –сыз, -сіз: көлсіз, ақылсыз, білімсіз, түйсіксіз, даусыз т.б. 3) –шыл, -шіл: өзімшіл, өлеңшіл, көпшіл, сауықшыл,ұйымшыл т.б. 4) –шаң, -шең: бойшаң, көйлекщең, сөзшең, кіршең т.б. 5) –қы, -кі, -ғы, -ғі: ауызғы, төргі, күзгі, жазғы, ішкі т.б. 6) –лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік: жолдастық, достық, ізгілік, апталық,айлық, адамдық т.б. 7) –тай, -тей, -дай, дей: таудай, көлдей, үйдей, арыстандай,жолбарыстай т.б. 8) –дақ, -дек, -тақ, -тек: жеңілтек, тапалтақ т.б. 9) –и, -паз, -қой, -қор: мәдени, әдеби, өнерпаз, әсемпаз, әзілқой, ызақор, намысқой, имансапқор т.б. 10) –дар, -тар, - тал, -мал, -кеш, -геш: борыштар, қарыздар, сезімтал, бауырмал, күлегеш т.б. 2. Етістіктерден сын есім тудыратын жұрнақтар 1) –ғыр, -гір, -қыр, -кір: өткір, ұшқыр, тұтқыр, алғыр т.б. 2) –к, -қ, -ық, -ік, -ақ, -ек: ашық, қашық, құрғақ, кесек, қанық т.б. 3) –қыш, -кіш, -ғыш, -гіш: білгіш, сөйлегіш, төбелескіш, сенгіш, тапқыш, сезгіш т.б. 4) –улы, -улі: жинаулы, үюлі, бүктеулі, салуы, қалаулы, байлаулы, санаулы т.б. 5) –ма, -ме, -па, -пе, -ба, -бе: қызба, бояма, беспе т.б. 6) –палы, -пелі, -малы, -мелі: жалпалы, көшпелі, алмалы, салмалы т.б. 7) –шақ, -шек: ұялшақ, - сүріншек, ұрыншақ т.б. 8) –ғақ, -гек, -қақ, - кек: ұрысқаақ, тайғақ. 9) –ымды, -імді, -мды, -мді: ұтымды, өтімді т..б 10) –ынды, -інді, -нды, -нді: ағынды, жуынды, түйінді, қағынды т.б. 11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%) Сөз таптарына талдау жасау, мәтінмен жұмыс жасау, тапсырмалар. 12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%) Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау. 13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%) Сын есімдер қай кезде бөлек, қай кезде дефис (-) арқылы бөлек жазылады? Жаттығу. Мәтінен сын есімді тауып, мағыналық ерекшелігіне, шырай түріне ажырату.
Сын есім. Сын есімнің сөз тудырушы жұрнақтары. 33-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Қазақстан мемлекетінің ұлттық теңгесі. Сын есім. Сын есімнің сөз тудырушы жұрнақтары. Дара және күрделі сын есім. 2. Сағат саны: 2 90 (100%) 3. Сабақтың түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбақ. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. 1986 жылы 16-желтоқсанда болған оқиға. 2. Тәуелсіз Қазақстан қандай болу керек. 3. Зат есімнің жұрнақтарын ата. 4. Жалпы және жалқы есім. 10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%) Қазақстан мемлекетінің ұлттық теңгесі Ұлттық валюта – теңге (қолма-қол ақша) банкнота және монета түрінде айналысқа енгізілді. Банкнота - Ұлттық Банктің Алматы қаласындағы Банкнот фабрикасында, ал монета - Өскемендегі монета сарайында дайындалып шығарылады. Ұлттық Банк іс жүзінде жақсы жағынан көрінген технологияларды қолдана отырып, ақша белгілерін қолдан жасаудан қорғауды жетілдіру жөніндегі жұмысты тұрақты жүргізіп келеді. Республикада ұлттық валютаны енгізгеннен бергі уақытта ақша белгілерімен айтарлықтай жұмыс тәжірибесі жинақталды. Жаңа үлгідегі ақшаны айналысқа енгізу туралы шешім бірқатар объективті себептер мен қажеттіліктерден туындады. 2006 жылдың 15 қарашасында екінші қатардағы жаңа үлгідегі банкноталар айналысқа енгізілді. Ескі үлгідегі теңгені 2006 жылғы жаңа теңгеге ауыстыру рәсімі әдеттегі нарықтық қатынастар режиміне өтті. Бүгінгі күн жаңа үлгідегі ақшалар ескі үлгідегі банкноттарды ығыстыра отырып, біздің әмиандарымыздан өз орынын алды. Валюта деген не? Валюта (итал. voluta — құн, баға) — тауарлар құнының шамасын өлшеу үшін пайдаланылатын ақша өлшемі. Халықаралық валюталық қаржы операциялары тәжірибесінде ол мынадай мәндерде қолданылады: 1) мемлекеттің ақша өлшемі және оның типі (алтын, күміс, қағаз ақша),мысалы, Қазақстанның ұлттық ақшасы — теңге, Ресейдікі — рубль; 2) шет мемлекеттердің ақшасы; 3) халықаралық (аймақтық) есеп айырысу өлшемі (вексель, чек, банкнот) және төлем құралы. 19 ғ-ға дейін күміс валюта мен биметаллизм кең тарады. 19 ғ-дың басында Ұлыбританияда, 19 ғ-дың 2-жартысынан басқа елдерде алтын валюта енгізілді. Валютаның жалпы дағдарысы кезеңінде (1-дүниежүзілік соғыс кезінде) қағаз валюта кеңінен қолданыла бастады. Алтын мен күміске айырбасталмайтын банкноттар қағаз ақша түрінде болды. Ел экономикасында ауық-ауық инфляция болғанда, қағаз валюта құнсызданып отырды. Мұндай жағдайда кейбір елдер өз валютасының номиналды алтындық баламын тұрақтандыруға тырысады. Көптеген елдерде валюта курсы валюталық шектеу арқылы реттеледі. Валюталар пайдаланылу тәртібіне қарай айырбасталымды (конверсияланатын), ішінара толық айырбасталымды және айырбасталмайтын (томаға тұйық) валюта болып үшке бөлінеді. Бірінші топқа валюталық шектеу жойылған елдердің валютасы (АҚШ доллары, т.б.) жатады. Ол кез келген шет ел валютасына айырбасталады. Ішінара айырбасталымды валютаға валюта операцияларын жасауға толықтай валюталық шектеу жойылмаған елдердің валютасы (мысалы,Ұлыбританияның, Францияның, Италияның, сондай-ақ ТМД елдерінің) жатса, соңғы топқа барлық операциялар бойынша валюталық шектеу сақталған елдердің валютасы жатады. Томаға-тұйық валюта өз мемлекеті шегінде ғана айналыста болады. Теңгенің жалпы тарихы 1993 жылғы 15 қарашада Қазақстанның ұлттық валютасы — теңге айналысқа енгізілді. 1993 жылы қараша айына дейін эмиссиялау қызметін тек қана КСРО-ның Мемлекеттік банкі, кейіннен Ресейдің Орталық банкі атқарып келді. Ол кезде Қазақстан аумағында төлем құралы ретінде КСРО Мемлекеттік банкінің немесе Ресей Орталық банкісінің 1961— 1991 жылдары шығарған рублдегі банкноталары мен монеталары қызмет етті. Ендеше сол уақыттары біздің шаруашылық айналымға қажетті Ресейдің рублін сатып алып отырғанымызда жасырын емес. Әсіресе 1 рублдегі қолма-қол ақшаны 2 рубль қолма-қолсыз ақшаға сатып алған. КСРО ыдырағаннан кейін кейбір оның кұрамына енген республикалар өздерінің ұлттық ақша бірлігін айналымға енгізіп, яғни «рубль аймағынан» шығып кеткен болса, ал біздің республикамыз сол аймақта екі жыл бойы қалды. Оның басты себебі, Қазақстанда өзінің банкнота шығаратын фабрикасы мен Монета сарайы болмады.
Жаттығу. Мәтінен сын есімді тауып, мағыналық ерекшелігіне, шырай түріне ажырату. 14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%) Қазақстан мемлекетінің ұлттық теңгесі. Дара және күрделі сын есім. 34-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Сапалық сын есім және қатыстық сын 2. Сағат саны: 2 90 (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (3% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 25 мин (14 %) 1. Сын есімнің жұрнақтарын атаңдар. 2. Ұлттық теңге қай жылы пайда болды? 3. Ұлттық теңгенің түрлерін атаңдар.
Қазақ тіліндегі сын есімдер мағынасына қарай екі топқа бөлінеді: Сапалық сын есім; Қатыстық сын есім. Ешбір қосымша жалғанбай жеке өз алдына тұрып, заттардың сынын, сапасын, көлемі мен аумағын, түрі мен түсін, дәмін білдіретін сөздерді сапалық сын есімдер деп атаймыз. Сапалық сын есімдерді шырайы арқылы түрлендіруге болады. Мысалы: әдемі, сұлу, үлкен, ақ, көк, ұзын, тәтті т.б. сөздер. Сапалық сын есімдер жалпы сын есім атаулының негізгі ұйытқысы болып есептеледі. Қатыстық сын есім деп белгілі бір заттың сапасын басқа бір зат есімнің немесеғ етістіктің қатысымен білдіретін сөздерді айтамыз. Қатыстық сын есімдерді шырай арқылы түрлендіруге болмайды. Мысалы: ақыл-ды, бой-шаң, су-лы т.б. сөздер.
2. Сын есімнің жұрнақтары. 3. Төле бидің қандай нақыл, шешендік сөздерін білесіңдер.
Сапалық сын есім және қатыстық сын есім 35-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Қазақ билері. Төле би. Сын есімнің шырайлары. 2. Сағат саны: 2 90 (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. Сын есімнің жұрнақтарын атаңдар. 2. Ұлттық теңге қай жылы пайда болды? 3. Ұлттық теңгенің түрлерін атаңдар.
Салыстырмалы шырай бір заттың сынын бір заттың сынын екінші бір заттың сынына салыстырып, сол салыстырылатын белгілердің бір-бірінен я кем, яартық екенін білдіреді. Салыстырмалы шырайлар төмендегідей жұрнақтар арқылы жасалады: 1. –рақ, -рек, -ырақ, -ірек мысалы: көгірек, ағырақ, ұзынырақ; 2. –лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу мысалы: кісілеу, ұзындау, қаралау; 3. –қыл, -ғыл, -қылт, -ғылт, -тым, -шыл, -шіл, -қай мысалы: сұрғылт, ақшыл, сарғылтым. Күшейтпелі шырай заттың бастапқы сынын қасиетін күшейте түседі. Бұл шырай негізгі сын есімге күшеткіш буынның қабаттасуы арқылы жасалады. Мысалы: үп-үлкен, тәп-тәір, шап-шақ т.б.
2. Сын есімнің жұрнақтары. 3. Төле бидің қандай нақыл, шешендік сөздерін білесіңдер.
Қазақ билері. Төле би. Сын есімнің шырайлары. 36-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Сан есім. Сан есімнің түрлері. 2. Сағат саны: 2 90 (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: жұптасып жұмыс істеу 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. Сын есімнің шырайларын ата. 2. Сын есімнің жұрнақтарын ата. 3. Төле бидің нақыл сөздері.
Сан есімдер құрамына қарай дара сан есім және күрделі сан есім болып екіге бөлінеді. Бір түбірден құралған негізгі және туынды сан есім дара сан есім деп аталады. Мысалы: он, үш, бес, мың, жүз, ондаған, сегізінші т.б Екі я одан да көп түбірдің тіркесінен немесе қосарлануынан жасалған сан есім күрделі сан есім деп аталады. Мысалы: екі жүз, үш мың тоғыз жүз, жүз қаралы, оннан бір, бес ондық, бір-бірден, үш-төрт т.б. Сан есім мағынасына қарай алты түрге бөлінеді: 1. Есептік сан есім. 2. Реттік сан есім. 3. Болжалдық сан есім. 4. Топтау сан есім. 5. Жинақтық сан есім. 6. Бөлшектік сан есім.
Реттік сан есім күрделі де болып келеді. Ондай жағдайда жұрнақтар күрделі сан есімнің ең соңғы сан есіміне жалғанады. Мысалы: он алты-ншы. Ретік сан есім сөйлемде анықтауыш болады. Мысалы: Оның баласы алтыншы сыныпта оқиды. Жинақтық сан есім нешеу? деген сұраққа жауап беріп, заттың жинақталған санын білдіреді. Жасалуы мына кестедегідей.
Жинақтық сан есімдер бірден жетіге дейін ғана. Олар үнемі дара күйде келеді. Жинақтық сан есімдер жеке-дара тұрып та, қосымшалар жалғанып та сөйлемнің әр түрлі мүшесі бола береді. Келіп тұрғандар төртеу. Мына төртеуін бер. Алтау ала болса, ауыздағы кетеді. 11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%) Сан есімге талдау жасау, жаттығу жұмысы, тапсырмалар 12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%) Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау. 13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%) Сұрақ: Сан есімдер нені білдіреді? Сұрақтары қандай? Сан есім құрамына қарай қандай түрге бөлінеді? Сан есімнің мағыналарына қарай қандай түрлері бар және олар қалай жасалады? Сан есімнің емлесін рет-ретімен айту. Мысалы: Домбырада он бір перне, екі ішек бар. Қырық беске төртті қосса, қырық тоғыз болады. Есептік – Тоқсанымыз жиылып, тоқты жыққан батырмыз. Жинақтық – Менің бес құлыным бар, бесеуін бесеуіңе берейін. Бөлшектік сан есім – Сен төрттің бірісің. Төрт кісінің біреуі сенсің. Сан есімнің түрлену кестесі.
Қандай сан есімдер түрленді? Жаттығу жұмысы. Сан есім қандай сөйлем мүшесінің қызметін атқарады? Қазыбек би туралы оқып келу. 37-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Қазыбек би. Сан есімнің емлесі 2. Сағат саны: 4 180 (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: жұптасып жұмыс істеу 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. Сөз таптарының түрлерін ата. 2. Мақал-мәтел айту. 3. Сан есімнің түрлерін ата.
Қазаққа ғана емес, жоңғар мен қалмаққа да, қытай мен орысқа да аты мәлім, ел мүддесі жолындағы күресте айтулы еңбегі сіңген қайраткер – Қазыбек Келдібекұлы. Жастайынан шешендігімен орынды төрелік жасай білгендігінен Бала би аталып, кейін қаздың қаңқылына үндес қоңыр дауысына қарай Қаз дауысты Қазыбек би атанған. Тәуке хан тұсында Орта жүздің биі болып, иісі қазаққа ортақ заңға айналған «Жеті жарғыны» жасасқан. Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай хандар тұсында да тура жолдан таймай, әділдікті ту еткен жоңғар-қазақ соғысында тұтастай Отан соғысын ұйымдастыруда іскерлікпен басшылық ісіне араласқан, аса қабілетті, айбынды кісі болған. Руаралық, жүзаралық хан-сұлтандар тартысы һәм халықаралық маңызды шиеленістер мен келісімдер Қазыбек бидің кесіміне тіреліп отырған. 1763 жылдың 11 наурызында жазылған Қазыбек би туралы Фрауендорофтың Ресей Сыртқы істер алқасына мәлімхатында: «Өйткені Арғынның ішіндегі ең күштісі – Қаракесек ұлысы. Оның барлық билігі Қазыбек бидің қолында. Қазыбек би бүкіл Орта жүзде ең басты би болып табылады. Оған Әбілмәмбет ханның өзі, сондай-ақ Абылай сұлтан, басқа да ұлыстардың сұлтандары мен ел ағалары жыл сайын келіп, әртүрлі кеңестер алады, тіпті Қазыбек бидің келісімінсіз Орта жүзде бірде-бір маңызды мәселе шешілмейді екен», - деп жазылған («Абылай хан» Өмірі мен қызметіне қатысты құжаттар мен материалдар. Астана баспасы – 2005. 350 бет). Ел аузында, халық әдебиетінде Қаз дауысы Қазыбек бидің шешендік сөздері мен билік кесімдері кең таралған. Жазба әдебиетке түскен сөздері де мол. Тарихи мұрағаттық құжаттарда, Қытай, Ресей жазбаларында көп деректер сақталған.
80-жаттығу. Цифрмен және жазбаша жазылған сандар сан есімдердің қай түріне жататынын айтыңдар. 1. Ермек екі айтпайды. 2. Қанша табасың айына? – 2000-300 сом. Кейде одан да асып түсеміз. 3. Екуінің де ойына Жамал, Сағынтай, тар кезең елестеді. 4. Еңгезердей біреу кіріп келеді екен. 5. Аяқ киім 5 есе, жүн маталары 5,5 есе, кондитер тағамдары 8 есе, сары май 2,5 есе, ет консервілері 2,8 есе артық шығарылады. 6. Қалқан маңынан орнаған қардың тауы балаларға 2 жақтан қызық болушы еді: 1-і сырғанақ үшін, 2-сі қамба қазып, қоян үстау ұшын. 7. Бұл колхозда 20 000 қой бар екен, оның 10 000-ы арқар-меринос, қалғаны өзге тұқымдас мериностар екен. 8. Мен – тек 51 000 қойдың 1 000-ын-ақ бағатын шопаны ғанамын. 9. Бетпақтың бойына жусаны аралас қалың шөп шығады. Малға ол 1000 да 1 ас. 10. Қала бұрынғысынан 2-3 есе кеңіген. 14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%) Қазыбек бидің шешендік сөздерін оқып келу 38-сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: . Есімдік. Көмекші есімдік 2. Сағат саны: 2 90 (100%) 3. Сабақ түрі: тәжірибелік 4. Сабақтың мақсаты:
5. Оқыту әдісі: бақылау нұсқаулары бойынша жұмыс жасау 6. Материалды – техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары. б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы 7. Әдебиеттер: 1. Негізгі (н)
2. Қосымша (қ) 1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002 2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994 4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007 5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006 6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997 7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997 8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004 9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002 10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999 11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004 12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005 13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998 14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6% )
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15 %) 1. Сан есімнің түрлерін ата 2. Жинақтық сан есім дегеніміз не? 2. Қазыбек би туралы ой.
Сөйтіп, есімдіктер есім сөздердің (зат есім және сын есім, сан есімнің) атын, да, белгісін де, санын да атамай, тек соларды нұсқап, меңзеп көрсетеді де, солардың орнына қолданылады. жүктеу/скачать 1.1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|