Форма 12 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті

Қазақ тілінде жалғаулар төртке бөлініп қарастырылады:

1. 
   Көптік жалғауы;
   
2. 
   Септік жалғауы;
   
3. 
   Тәуелдік жалғауы;
   
4. 
   Жіктік жалғауы.
   

1. Кеспе қағаздар, жаттығу жұмысы.

2. Қазақ тілінде жалғаулар нешеге бөлінеді?

Қазақтың кіндік қаласы (Астана). Жалғаулардың орналасу тәртібі. Жаттығу жұмысы.

• 
  оқыту: Грамматикалық ұғымдарды сауатты әрі дұрыс қолдану дағдыларын қалыптастыру. Пәнге қызығушылығын арттыру.
  
• 
  тәрбиелік: Қазақтың тарихи тұлғаларын біліп, құрметтеуге тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Электрондық оқулық арқылы ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін дамыту; ой түйіндеуге, шығармашылықпен жұмыс істеуге жұмылдыру; мәтінді қазақ тілінде әңгімелеуге , ауызекі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін кеңейту.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  

• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Түбір дегеніміз не?

3. Астана – Бәйтерек монументі кешені салу идясының авторы кім?

4. Морфологиялық талдау.

Қазақ тілінде 7 септік бар, септелудің екі жүйесі түрі бар: 1) жай септелу, 2) тәуелді септелу. Зат есім септелудің осы екі түріменде септеледі. Септік жалғауын қабылдаған сөз септік формасындағы сөз болып саналады.

Септік жалғауларының бірсыпырасы қосымшасыз нольдік формада қолданылуы бар. Бұл жай септелу жүйесіне қатысты, тәуелді септелуде ол жоқ. Мысалы, Жазған хатынан хат иесінің қандайадам екенін көрініп тұрады. Осындағы хат иесінің деген тіркестегі хат ілік септіктің нольдік формасында тұр. Оның қосымшалы түрі – хаттың иесінің.

Септелген зат есім сөйлемнің барлық мүшесі болады.

Мәтінмен жұмыс жасау. Тапсырмалар.

1.Қазақ тілінде неше септік бар?

2. Септелудің неше түрі бар?

6. Жаттығу жұмысы.

2. Тест тапсырмаларын орындау;

• 
  оқыту: Оқушыларға «Қазақ батырлары» туралы мәлімет беру; тақырып бойынша білімдерін жүйеге келтіріп пысықтау, тиянақтау, грамматикалық ұғымдарды сауатты әрі дұрыс қолдану дағдыларын қалыптастыру. Пәнге қызығушылығын арттыру.
  
• 
  тәрбиелік: Қазақтың тарихи тұлғаларын біліп, құрметтеуге тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Электрондық оқулық арқылы ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін дамыту; ой түйіндеуге, шығармашылықпен жұмыс істеуге жұмылдыру; мәтінді қазақ тілінде әңгімелеуге , ауызекі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін кеңейту.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   

3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  

• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Түбір дегеніміз не?

3. Астана – Бәйтерек монументі кешені салу идясының авторы кім?

4. Морфологиялық талдау.

Бөгенбайдың ел ішіндегі беделін «Жігіттік, ерлікті айтсаң Бөгенбайды айт!» деген Тәттіқараның бір жол өлеңі сипаттап береді.Ол ақылды, айлалы қолбасшы және дипломат болған. Ел ішінде елеусіз жүрген Абылайдың хан дәрежесіне дейін көтерілуі осы Бөгенбай сияқты батырлардың арқасы еді.

1723 жылы жоңғар билеушілері қазақ жерін сансыз әскермен басып кіріп, ойран салған. Қазақтар осы жылды «Ақтабан-шұбырынды» деп атаған. Бөгенбай батыр сол дәуірдің үздік әскер басы атанғандықтан, халық оны күресті басқаратын бірінші басшы етіп белгілеген. Бөгенбай қол басшы Олжабай, Қабанбай, Малайсары батырлармен бірге жоңғарларға талай рет ойсырата соққы берген.
11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)
1-тапсырма. «Білгіштер» ойыны Сұрақтарға жауап беру.

1. Қазақ батырлары немен шұғылданған?

2. Қазақ батырларының қандай міндеттері болған?

3. Қабанбайды ел қалай атаған?

4. Қабанбай қайда жерленген?

5. «Қанжығалы қарт» деп кімді атаған?

6. Бөгенбай батыр қайда туған, қай жерде қайтыс болған?

7. Бөгенбай батыр қандай адам болған?

8. Оның неше баласы болған?

9. 1761 жылы Қытайға кіммен, не үшін барған?

10. Қазақ батырларының бар өмірі қайда өткен?

11. Үлкен соғыс алдында батырлар неге шықкан?

12. Абылай ханның батырларының ішіндегі ең үлкен ағасы кім?

13.Бөгенбай батыр 1728 жылы 38 жасында неше мың қолға қолбасшы болды?

2. Септелудің неше түрі бар?

3. Үлкен соғыс алдында батырлар неге шықкан?

4. Абылай ханның батырларының ішіндегі ең үлкен ағасы кім?

5.Бөгенбай батыр 1728 жылы 38 жасында неше мың қолға қолбасшы болды?

6. Жаттығу жұмысы.

2. Тест тапсырмаларын орындау;

• 
  оқыту: Тақырып бойынша алған теориялық білімдерін практикамен ұштастыру.
  
• 
  тәрбиелік: Ұқыптылыққа, жауапкершілікке, тиянақтылыққа баулу.
  
• 
  дамыту: Ойлау, сөйлеу, қабылдау қасиеттерін жетілдіру, дамыту.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

15.Қазақша-орысша фразеологиялық сөздік

16.Қазақша-орысша аударма сөздік

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Өткен тақырыптар бойынша сұрақтар.

Қабанбай 1691 жылы дүниеге келген. Әкесі Қожақұл батыр болған. Қабанбай жеті жасқа келгенде, әкесін қалмақтар өлтіреді. Бұл кез – қазақ пен қалмақтың жауласып тұрған кезі. Қабанбайдың Есенбай деген ағасы жылқы бағады екен. Бір күні Есенбайдың жылқысын қалмақтардың ұрылары Арсылан мен Өлже – жырғыл айдап кетеді. Ізін қуып барған Есенбайды олар өлтіріп тастайды. Бұл қаза жас Қабанбайдың жанына жара салады. Ыза болған Қабанбай кек алудың амалын іздейді. Бір жүйрік атқа мініп, жылқының ізі бойынша жолға шығады. Сары тауға келгенде, түйе бағып жүрген Ердене деген қырғыз жігітіне жолығады. Ол қалмақпен қырғыз соғысында қолға түскен тұтқын екен. Екеуі сөйлесіп, Қабанбай одан көмек сұрайды. Ерденнің көмегімен ұры Өлжені өлтіріп, екеуі кері қайтады. Артынан қуып жеткен Арсаланды Қабанбай жекпе-жекте өлтіреді. Қабанбай өз еліне бармай, Алтайдағы әпкесіне кетеді. Қабанбайды жездесі жақсы қарсы алады. Осы жерде бірнеше жыл тұрады. Бұл елдің қалмақтары айдап кеткен жылқыларын қайтарып алуға көмегін тигізеді. Осыдан бастап Қабанбайдың батырлығы елге жайылады.

Қазақ тіліндегі сөздер тұлғасына қарай әр түрлі болып келеді. Кейбір сөздер жалаң бір ғана түбірден тұрса, екінші бір сөздер сөз тудырушы жұрнақтардың жалғануы арқылы жасалады. Сөздердің тағы бір түрлері екі немесе одан да көп түбір сөздердің бірігуінен жасалады. Соған орай қазақ тіліндегі сөздер тұлғасына қарай бес топқа бөлініп қарастырылады:

1. 
   Түбір; 2. Туынды; 3. Біріккен сөз; 4. Қос сөз; 5. Қысқарған сөз.
   

Сөздердің морфологиялық тұлғасына қарай:

Бір түбірден тұратын сөздер.

Сөздің мағынасы бар ең бастапқы бөлшегі.

ән, дос, бөл, біл, тау, жақсы, қала

1. Ердене деген кім? Ол не істеді?

2. Жұрнақтың неше түрі бар?

3. Райымбек батыр қандай ерлік жасады?

Қабанбай батыр.. Сөз тұлғасы. Негізгі және туынды түбір.

• 
  оқыту: Тақырып бойынша алған теориялық білімдерін практикамен ұштастыру.
  
• 
  тәрбиелік: Ұқыптылыққа, жауапкершілікке, тиянақтылыққа баулу.
  
• 
  дамыту: Ойлау, сөйлеу, қабылдау қасиеттерін жетілдіру, дамыту.
  

8. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
9. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
10. 
    Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
    
11. 
    Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
    
12. 
    Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
    
13. 
    Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
    
14. 
    Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
    

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

15.Қазақша-орысша фразеологиялық сөздік

16.Қазақша-орысша аударма сөздік

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Өткен тақырыптар бойынша сұрақтар.

Жамбыл өзінің «Өтеген» деген поэмасында Райымбекті дастанның бас қаһарманы - Өтеген және басқа да даңқты батырлар мен қатар қояды.

18 ғасырдың екінші жартысында бір кездегі аса қуатты жоңғар мемлекеті әлсірей бастайды. Қалдан – серен өлген соң, оның тағына таласушы ұрпақтары бірінің басын бірі ала бастайды да, үстемдігі әлсірейді. Бұл кезде Абылай аренаға шығады да, ел мен ердің басым көпшілігі жоңғарға қарсы азаттық ұрысқа ұйымдастырады. Сонымен бірге ондаған жылдар бойы қалмақпен соғыста мол тәжірибе жинаған Қабанбай, Бөгенбай, Райымбек, Өткеген, Тайлақ, Науырызбай сияқты батырлардан құрылған жасақ жоңғарларды шығысқа қарай ығыстырады.

Райымбек қолы әбден күш алып, жеңіске жеткенде, қалмақтар оның найзасынан ғана емес, ұранға айналған атынан да қорқатын болады. Жоңғарлар басып алған жер суды тастап, қаша бастайды.

Кеген ауданында қалмақ ханы – Ақанастың есімімен аталып кеткен Ағанас деген жер бар. Сол Ақанастан, Таушелек пен жалаңаштан Торайғыр мен Көрторғайдан қалмақтарды қуып, Кегенге асырғанда, Райымбек қолы ту тіккен шоқы қазір «Жалаулы» деп аталады.