Формы повышения конкурентоспособности дошкольного образовательного учреждения в условиях реформирования образования
жүктеу/скачать 1.37 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», №2(29), 2011 г.
20 Келесі нұсқа – демонстративтілік – бұл тұлғаның сәттілік пен қоршағандардың кӛңіл бӛлуін талап етумен байланыстырылған тұлғаның ерекшелігі. Ересектердің балаларға жеткіліксіз кӛңіл бӛлуі баланың бойында қажетсіздік сезімін тудыра отырып, демонстративтіліктің негізі болып табылады. Алайда балаға жеткілікті деңгейде кӛңіл бӛлініп ол эмоционалды қатынасқа деген гипертрофты қатынасқа қанағаттандырылмайтын жағдайда болады. Шамадан тыс кӛңіл бӛлінетін балалар ересектерге шамадан тыс талап қояды. Мұндай бала мінез-құлқын бұза отырып та ӛзіне кӛңіл бӛлінуіне қол жеткізіп отырады. Ересектердің міндеті – ескерту барысында эмоционалдықты азайту, жеңіл қателіктерге мән бермеу. Егер жоғары үрейлі бала үшін негізгі мәселе ересектердің үнемі қайталанатын ескертулері болса, онда демонстративті бала үшін мақтау сӛздерінің жеткіліксіздігі. Үшінші нұсқа – «шындықтан безу». Бала бойында демонстративтілік пен үрейлілік қатар келгенде кӛрініс табады. Бұл балалар ӛздеріне кӛңіл бӛлгендіктерін қалайды, алайда үрейліліктері үшін оны жүзеге асыруда қиналады. Олар ересектердің талабын орындауға тырысады, кӛзге бірден түсе бермейді. Кӛңіл бӛлу қажеттілігінің қанағаттандырылмауы пассивтіліктің жоғарылауына әкеледі. Ересектер балаға кӛңіл бӛліп, оларға әрекетін бағыттағанда баланың түзелуі жүзеге асырылады. Мектепке дейінгі жас кезеңіндегі эмоционалды сәтсіздіктердің басқа формасы ата-ананың диктат болуы нәтижесінде пайда болады. Оларға қорқыныш – адам санасындағы нақты қауіпті сезінуі; үрей – болашақтағы қауіпке эмоционалды түрде тұрақталып қалу. Үрей қорқынышқа қарағанда әрқашанда теріс сезім емес, ӛйткені ол қуанышты қобалжу кезінде де орын алады. Қорқыныш пен үрейді біріктіруші – мазасыздық сезімі болып табылады. Оны баланың сасқалақтап, қажетті жауапты бере алмай, дірілдеген дауыспен сӛйлеп, мүлдем үндемей қалуынан кӛреміз. Ол мүлдем кӛп қимылдарды жасайды немесе мүлдем қозғалыссыз қалады. Мұндай симптомдар ағзаның психофизиологиялық функцияларына шамадан тыс қысым түскенін білдіреді. Қорқыныш жасқа немесе жүйке жүйесіне байланысты болады. Жасқа байланысты қорқыныштар эмоционалды сезімтал балаларда кеңінен кӛрініс табады. Олар келесідей факторларға байланысты болады: ата-анасында қорқыныштықтың болуы, баламен қатынастағы үрей, шамадан тыс қамқорлық және оны құрдастарымен қатынасынан оқшаулау, ата-ана тарапынан тыйымдардың кӛп болуы немесе шамадан тыс еркіндік және отбасындағы ересектердің кӛптеген қорқытулары, ата-ана арасындағы конфликтілік қатынас, қорқыныш сияқты псхикалық жарақат, құрдастары және ересектерімен қатынастағы қорқынышты псхиканы жұқтырып алу. Жүйке жүйесіне байланысты қорқыныштың сипаттары: жоғары сезімдік және қысым жағдайында болу; тұлға және оның мінез-құлқының қалыптасуына кері әсер ету; басқа қобалжулармен байланыс, барлық жаңалықтан және таныс емес нәрседен қашу; қорқынышты жоюдағы қиындық. Сондай- ақ жүйке жүйесіне байланысты қорқыныш ұзаққа созылған шешімі күрделі қобалжулардың нәтижесінде туындайды. Кӛп жағдайда сезімтал, отбасындағы қарым-қатынасты эмоционалды қиындықты басынан кешіретін, ӛзі жайлы кӛзқарасы отбасындағы қақтығыстар нәтижесінде ӛзгертілген балалар осындай қорқыныштарды сезінеді. Мұндай балалар ересектерге бедел және махаббат негізі ретінде сүйене алмайды. Мектепке дейін ересектермен қарым-қатынас тәжірибесіне ие болмаған балалар олардың кӛңілінен шықпай қалуға, мектеп ұжымына бейімделуде қиыншылықты басынан ӛткізеді және мұғалімнен қорқады. Кейбір жағдайларда құрдастарымен қақтығыстарға түсіп, олардың тарапынан болатын агрессиядан қорқу (тӛбелесу, ұрып-соғу) мектептен қорқу себептерінің бірі болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың бойындағы қорқыныштың нәтижесінде ұялшақтық сияқты мінез-құлық формасы туындайды. Ұялшақтық – бұл кӛптеген адамдарға тән, қарым-қатынас жасауда кедергі келтіретін ерекшелік. Сонымен жоғарыда сипатталған бала тұлғасының негативті қырлары дискомфорттың (жайсыздықтың) салдарынан туындайды. Сондықтан ата-ана мен бала арасындағы терең және үздіксіз қатынас болуы қажет. Бұл тәрбиелеудегі негізгі талап. Қатынасты сақтаудың негізі – бұл бала ӛміріндегі оқиғалардың барлығына да қызығушылық таныту, оны түсінуге, оның ӛміріндегі ӛзгерістерге кӛңіл бӛлу. Балалар мен ата-аналар арасындағы эмоционалды қатынас ӛзара түсіністік жайлы айтқанда бала мен ересек адамның арасындағы әрекеттестік, диалог жайында ой қозғалады. Зерттелініп отырған жас кезеңінде эмоционалды қатынас, дыбыстық қатынас ӛте маңызды болып табылады. Қарым-қатынастың белгілі бір кезеңінде бала эмоционалды қатынастың жеткіліксіздігін сезінсе, Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениетi» сериясы, №2 (29), 2011 ж. 21 оның жалпы дамуында артта қалушылық байқалады. Бұл жағдайды келесі зерттеулер де дәлелденген: Н.М.Аксарина, Е.К.Каворина, Ф.И.Фрадкина, Н.М.Щелованов. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ересектердің балалармен қарым-қатынасының келесідей принциптерін кӛрсете аламыз: баланы қаз қалпында қабылдау; эмпатия - ересек адам бала позициясын қабылдайды, туындаған мәселеге бала кӛзімен қарайды; конгрэнттілік - болған оқиғаға ересек адамның адекватты қатынасы. Сонымен жоғарыдағы айтылған пікірлерді қорыта келе, бала туыла салысымен ересектермен қарым-қатынасқа түсетенін және олардың мазмұны мен формасы ӛзгеріп отыратынын байқауға болады. Балалардың ӛз қатарларымен қарым-қатынасқа түсуі шамамен үш жастан басталып, мектепке дейінгі кезеңде шарықтау шегіне жетеді. Балалардың ересектермен қарым-қатынасы әртүрлі әрекет барысында пайда болып мазмұны мен формасы ӛзгеріп отырады. Түйіндей келе, отбасында орныққан қарым-қатынас түрі мен қалыптарына сәйкес баланың тұлғалық қасиеттері қаланады. Бала әрқашанда ата-анадан жүрек жылуын, мейірімділікті қажет етеді, ол ата-ананы ӛмірдің тірегі санайды. Бала үшін ата-ана игілік жасаушы, үлгі-ӛнеге кӛрсетуші және ақыл- кеңес айтушы болып танылады демекпіз. 1. Елеусізова С. Қарым-қатынас психологиясы –Алматы, 1996. - 49-51 б. 2. Қыстаубаева Н. Отбасындағы ата-ана мен баланың қарым-қатынас мәдениеті //Бастауыш мектеп. - 2001. - № 3. - 45 – 48 б. 3. Отбасындағы қарым-қатынас психологиясы // Хабаршы (педагогика және психология ).- 2001. - № 4. - 45 б. Резюме В статье поднимается проблема влияния взаимоотношений в семье на формирование личности ребенка. Summary The article is about the development of personality of child and using the family education. жүктеу/скачать 1.37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|