Г. Ж. Сұлтанғазина Мәдени және пайдалы өсімдіктер
Дәнді бұршаққа жататын бір жылдық шөптесін өсімдік туысы
жүктеу/скачать 1.53 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5. Бөрі бұршақтың құрамында қандай заттар көп кездеседі А) май В) липидтер С) көмірсу D) қант Е) белок Майлы дақылдар Жалпы түсінік.
| 3. Дәнді бұршаққа жататын бір жылдық шөптесін өсімдік туысы:
А) арпа В) жасымық С) сұлы D) жоңышқа Е) беде 4. Құрамында белок көп бұршақ тұқымдас дақылдар: А) бидай, қара бидай, асбұршақ В) асбұршақ, асқабақ, жасымық С) қытай бұршақ, үрмебұршақ, арпа D) асбұршақ, қытай бұршақ, жасымық 5. Бөрі бұршақтың құрамында қандай заттар көп кездеседі? А) май В) липидтер С) көмірсу D) қант Е) белок Майлы дақылдар Жалпы түсінік. Кәдімгі өсімдік майын өндіруге пайдаланылатын далалық өсімдіктердің үлкен бір тобы майлы дақылдарға жатады. Олар күнделікті өмірде, консерві, кондитер өнеркәсібінде кеңінен қолданылады, маргарин, сабын, олиф, лак пен сыр өндіріледі, медицинада, ветеринарияда т.б. пайдаланылады. Тұқымдардағы майдың мөлшері дақылдарға байланысты 25-тен 63% дейін өзгереді. Майлы дақылдар әртүрлі ботаникалық тұқымдастарға жатады: астра тұқымдасына – күнбағыс, мақсары, капуста тұқымдасына ақ және көкшіл қыша, рапс, арыш, қышабас, яснотка тұқымдасына – көкнәр, ляллеманция, сүттіген тұқымдасына – майкөне, бұршақ тұқымдасына – жер жаңғағы, күнжіт тұқымдасына – күнжіт. Бір жылдық күнбағыс – Helianthus annus полиморфты түр ретінде астра тұқымдасына жатады. Осы заманғы жүйе бойынша оны екі түрге ажыратады: мәдени күнбағыс (Helianthus cultus) және жабайы күнбағыс (Helianthus ruderalis). Алғашқы түрі далалық дақылда өсірілетін барлық формалары мен сорттарын біріктіреді. Мәдени күнбағыс – бір жылдық өсімдік, қуатты кіндік тамыр жүйесінен тұрады, ол топырақта 2-2,5 м тереңдікке, ал жанжағына 120см дейін тарайды. Күнбағыс сабағы тік өседі, қатты түктермен көмкерілг.ен, ішкі қуысы борпылдақ өзекпен толтырылған, майлы сорттары бұтақтанбайды, биіктігі 0,6-2,5 м (шағылатын сорттарында 4 м дейін) өзгереді. Жапырақтары ірі, сабақты болып келеді, формалары сопақ – жүрек тәрізді, қатты түктермен жабылған. Гүл шоғыры – сортына және жағдайларына қарай диаметрі 15-20 см және одан жоғары болып келетін дөңгелек формалы себет гүл. Күнбағыс шекілдеуігі +4-50 температурада өне бастайды, ең қолайлы температура +16-180 деп есептеледі және бұл жағдайда күнбағыс көгі 6-8 күн дегенде пайда болады. Күнбағыс ылғалды көп қажетсінеді (транспирация коэффициенті 470-550), алайда қуаңшылыққа төзімділігімен ерекшеленеді. Күнбағыс – қысқа күнді, жарық сүйгіш өсімдік. Күнбағыстың өсіп дамуына қара және қоңыр топырақтар қолайлы болып табылады, құмдақ, сазданған және сортаң топырақтың жарамдылығы шамалы. Зығыр – бағалы майлы дақыл, оның тұқымынан тамаққа және техникада пайдаланатын сапалы, кебетін май (35-42%) алынады. Майлы зығырдың сабаны дөрекі жіп, мата, қапшық жасауға пайдаланылатын қалдық талшық пен қысқа талшық өндіруге жарамды болып табылады. Майлы зығыр зығыр тұқымдасына жатады. Көптеген түрлерінің ішінде өндірістік маңызы бары мәдени, немесе кәдімгі зығыр (Linum usitatissimum). Майлы зығыр бір жылдық аласа бойлы 40-50 см, сабағы тегіс, тік өсетін бұтақты өсімдік. Ланцет тәрізді жай жапырақтары сабақта кезектесіп орналасқан. Гүл шоғыры – сирек шоқ шатыргүл. Гүлдері қосжынысты, бестік түрдегі ақ, қызғылт және көкшіл гүл жапырақтары бар. Жемісі – дөңгелек келген бес ұялы жоғары қарай үшкірленген қорап. Тұқымдары жалпақ жылтыр, қоңыр түсті, 1000 тұқымның массасы 4-6 г. Жартылай қуаңшылықты және орманды дала аудандары жағдайына бейімділігі майлы зығырдың айтарлықтай ерекшелігі болып табылады. Ол пісу кезеңінде жылуға жоғары талап қояды. Майлы зығыр ылғалға орташа талап қояды (транспирация коэффициенті 370-430). Майлы зығырға ең қолайлысы – орташа механикалық құрамдағы қара және қоңыр топырақ. Сортаңдау комплексі бар топырақ майлы зығыр өсіруге жарамайды. жүктеу/скачать 1.53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|