-параграф. ТӨП нәтижесі бойынша көміртегі шикізатының қорын (запасын) қайта есептеу

74. Кен орындарын (шоғырлар) қазу кезінде пайдалану бұрғылауының деректерін есептей келе және жеке жағдайларда қосымша бұрғыланған барлау ұңғыларын газ және газоконденсат запастарын қайта есептеу мен дәлдеу запастарды өте жоғары категорияларға ауыстыру мақсатымен жүргізіледі.

75. Кәсіптік және лабораториялық зерттеулерді запас категорияларын дәлелдеу үшін қажет геологиябарлау жұмыстарының көлемін газ және газоконденсат запастарын қайта есептеу жөніндегі материалдардың ұсыну тәртібі мазмұны мен рәсімделуі запасты есептеу кезіндегі қолданыстағы нұсқаулар бойынша анықталады.

76. Қайта есептеуді тексеру үшін қажет газ және газоконденсат запастарын қайта есептеу жөніндегі материалдарда барлық бастапқы деректерді сақтау керек.

77. Газоконденсаттық кен орындары үшін қат газында сақталатын тұрақты конденсаттың (пентандар + жоғарылары), запастары да есептелінеді. Тұрақты конденсаттың баланстық запасын есептеу үшін бастапқы деректер болып газдың баланстық запасы және ондағы С₅ + жоғары көмірсутегі болып саналады.

78. Тұрақты конденсатты шығару коэффициентін ғылыми-зерттеу институттары анықтайды.

79. Өндірістік маңызы бар газ және газоконденсат запастарын қайта есептеу және есепке алу, зерттеудің барлық стадиясында, айырықша көлемді әдістерді қажет болғанда және мүмкіндігінше басқа белгілі және жасалынатын әдістерді қолдану арқылы жүргізіледі.

80. Шағын көлемді газ шоғырларын тексеріп пайдаланудың деректері болса, барлау стадиясындағы газ запасын бағалау зерттелінетін шоғырлар запасының көлемін анықтау мақсатымен қат қысымын төмендету әдісімен жүргізіледі.

81. Газдың геологиялық запасын қайта есептеу мен есепке алу, қазудағы алғашқы құжаттың жобасы бойынша, шоғырларды кеңейтіп бұрғылаудан кейін зоналар бойынша әртүрлі қоюлығымен, әртүрлі өнімді учаскелердің шығаруымен және әр қаттың қатшалары бойынша түрлі зоналардың шеңберінде жүргізіледі.

82. Конденсаттың, этанның, пропанның және бутанның запастары мың тонна деп есептелінеді, еркін газдың-млн.м³, гелий және аргонның-мың м³, (0,1 МПа және 20⁰С) стандарттық жағдайға сай.

83. Газ және газоконденсат запастарын қайта есепке алу, қарау және бекіту тәртібі қағидалар және нұсқаулармен реттелінеді.

9-параграф. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазуға енгізу. Ұңғыларды пайдалануға беру
84. Газ және газоконденсат кен орындарын (шоғырлар) өндірістік қазуға беруге болады, егер:

1) барлау жобасы бойынша анықталған геологиялық барлау кешені аяқталса;

2) алынуға жататын шикізаттың жиынтық құрамы зерттелсе, мазмұны мен саны анықталса;

3) газ қаттарында мұнай шоғырларының жоқтығы анықталса, запасы және экономикалық маңызы жағынан мұнай бөлігінің алдын ала қазуын қажет ететін және шоғырдың газ бөлігі уақытша консервацияланса;

4) барлау ұңғыларын зерттеу жүргізілсе;

5) барлау бұрғылануының нәтижесі туралы есеп жасалынса;

6) запастар бекітілсе;

7) кен орындарын (шоғырлар) өндірістік қазу жобасы жасалынып, бекітілсе;

8) таулық және жерлік бұрылыстық құрылысы рәсімделсе;

9) өндірістік кәсіпорын құрылысын салуды көздейтін игеру жобасы жасалынса;

10) қажетті құрылыстың жобасына сәйкес, ұңғыдан алынатын газды, конденсатты және басқа да ілеспе компоненттерді толық пайдалануды қамтамасыз ететін құрылыс аяқталса;

11) іздестіру жүргізіледі және ағын лайланған судың лықсыма жері анықталады.

85. Газ және газоконденсат кен орындарынан (шоғырлар) кен шығаруға болмайды, егер ұңғыны пайдаланғаннан бастап конденсатты және басқа ілеспе компоненттерді пайдалану қамтамасыз етілмесе.

86. Газ және газоконденсат кен орындарынан кен алуға кірісуді рәсімдеу Қазақстан Республикасы Үкіметінің N 745 1996 жылдың 18 маусымындағы қаулысымен бекіген Қазақстан Республикасындағы мұнай және газ кен орындарын қазудың бірегей Талаптарына сәйкес жүргізіледі.

87. Таулы бұрылыстар құрылысына рұқсат алу үшін газ өндіру ұйымдары жер қойнауын пайдалану және қорғау жөніндегі өкілетті органға газөндіруші кәсіпорынның бірінші басшысы қол қойған өтінімді ұсынады.

88. Өтінімге қоса түсініктемеде таулық бұрылыс құрылысын алу үшін, көрсетіледі:

1) газөндіруші басқарманың атауы мен мекен-жайы;

2) жобалық өндірістік бірліктің атауы, оның өндірістік қуаты және қызмет ету мерзімі;

3) кенорнының атауы;

4) таулы бұрылыстың тұрған жері және оның көлемі;

5) таулы бұрылыстың геологиялық сипаттамасы, өнімдік горизонты, түрлері және газ шоғырының көлемі, пайдалы кеннің өндірістік сипаттамасы;

6) горизонт бойынша көзделген шамадағы газ, конденсат және мұнай қорының жағдайы;

7) бұрылыстың және талап етілген бұрылыстың қажеттілік шегін дәлелдеу;

8) бұрылу жобасындағы жер учаскесі кімнің қарамағында екенін көрсету;

9) аралас кәсіпорындардың таулы бұрылыстар жөніндегі мәліметтері;

10) өндірістік маңызы бар басқа да пайдалы қазбалар және таулы бұрылыстар қойнауындағы кен туралы мәліметтер;

11) нақты пайдалы қазбаларды жиынтық өндіру жөніндегі пікірі.

89. Мұнай жиегі болғанда газ және газоконденсат шоғырларын қазуды енгізу, сол кен орнының нақты жағдайын ескере және келісімнің негізінде қаралады.

90. Кен орнын қазуға беру үшін беруші және қабылдаушы жақтардың өкілдерінен сонымен бірге өкілетті органның аумақтық бөлімшелерінің өкілдерінен комиссия құрылады, ол барланған кен орындары жөнінде берген және қабылдаған актіні рәсімдейді.

91. Құзырлы орган талап қоя алмайды, ал мердігер табиғи газ өндіруді бастай алмайды, табылған кен орындарынан табиғи газды жеткізу жөніндегі келісім жасалмайынша.

1) қызмет жасап тұрған магистральді газ құбырларының аумағындағы кен орындарында және іздестіру стадиясы аяқталғаннан кейін дамыған инфрақұрылымы бар және барлауды тездету және кен орындарын игеру мақсатымен кен орны бағаланған өндірістік категориясы бойынша газ, конденсат және басқа компоненттер запастары есептелінген, кен алудың және кәсіпшілікті игерудің жобасын жасау үшін бастапқы деректерді алу қажеттігі;

2) ірі және бірегей кен орындарында пайдаланылатын ұңғылардың әртүрлі бөліктеріндегі дебит динамикасының бағасы, қат қысымы бойынша нақты деректерді алу үшін сондай-ақ, қажетті кен алу жобасын жасау үшін басқа деректерді дәлелдеу керектігі;

3) мұнайгазконденсат кен орындарында мұнай жиектерінің өндірістік құндылығын дәлелдеу үшін және олардың одан әрі кен қазу мүмкіндік жолдарын қарастыру үшін.

93. Тәжірибелі-өндірістік пайдалануды жүргізу үшін жерқойнауын пайдаланушылар мұнай өндіруге лицензиялары болу керек.

94. Тәжірибелі-өндірістік пайдалану жобасы түгелдей кен орындары үшін немесе жеке шоғырлар үшін, тіпті олардың учаскелеріне (блоктары) жасалынуы мүмкін.

95. Мұндай жобаларды ғылыми-зерттеу институттары немесе осындай жұмыстарды атқаратын тиісті тәжірибелері және газ бен газоконденсат кен орындарын қазу құқығын жобалайтын лицензиясы бар кез келген мамандар ұжымы жасай алады және ол өкілетті органмен келісіледі.

96. Газ және газоконденсат кен орындарын тәжірибелі-өндірістік пайдалануға беруге болады, егер:

1) мұнайдың жиегі бар болса, оның өндірістік маңызын бағалайтын және шоғырдағы газ бөлігінің байланыс сипаты бағдарламасы жасалған және бекітілген;

2) белгіленген тәртіппен тәжірибелі-өндірістік пайдалану жобасы бекітілген;

3) таулы және жер бұрылысы алынған;

4) қажетті кәсіптік құрылысы салынған;

5) қат қысымын қолданбай-ақ тәжірибелі-өндірістік пайдалануға газоконденсат кен орнын енгізу қажеттігі дәлелденген.
2-параграф. Тәжірибелі-өндірістік пайдалану жобасы
97. Тәжірибелі-өндірістік пайдалану жобасы сол пайдалану кезеңінде кәсіпшілікті игеру жобасын жасау үшін негіз болып саналады.

98. Бұл жоба келесі бөлімдерден тұрады:

1) 1 бөлім қамтиды - «Геологиялы-кәсіптік мәліметтер»:

геологиялық зерттелімдердің қысқаша деректері;

стратеграфия, тектоника және өнімді горизонттардың сипаттамасы туралы қысқаша деректер (тиімді қалыңдығы, өткізгіштігі, литология және басқалары);

барлау ұңғыларының тексерілуі мен зерттелуі;

газ бен конденсат құрамының деректері;

(С₁ және С₂ категориялы) газ және конденсаттың запасы туралы мәліметтер;

ұңғылардың жұмыс мүмкіндігінің дебиті туралы есептер;

кен орындарын қосымша барлау жөніндегі ұсыныстар;

2) II бөлімге жатады: «Тәжірибелі-өндірістік пайдаланудың негізгі көрсеткіштері»:

кен қазу жүйесін таңдау;

ұңғылардың технологиялық жұмыс режимін таңдау;

тәжірибелі-өндірістік пайдалану кезеңіндегі түрлі есептеу нұсқалары, пайдаланылатын ұңғылардың санын және орналасқан жерін есептеу;

лицензия берілген уақытты қамтитын, ұзақ мерзімнен асатын болжау есебі;

пайдаланылатын ұңғылардың құрылымы бойынша ұсыныстар;

өнімді горизонттар мен газды өндіру интенсификациясы жөніндегі ұсыныстар;

кәсіпшілікті игеру жөніндегі, игеруді жобалайтын ұйыммен келісілген негізгі қағидалар;

газды көлікпен тасу және оны мүмкіндігінше тұтыну жөніндегі ұсыныстар;

3) III бөлім «Техникалы-экономикалық есептер» қамтиды:

кен орнын игеру үшін қажетті инвестицияның есебі;

кен орындарын тәжірибелі-өндірістік пайдаланудың шығыны;

салық және басқа да төлемдер;

тәжірибелі-өндірістік пайдаланудың кірісі мен шығысының есептері;

4) IV бөлімше «Зерттеудің бағдарламасы мен көлеміне» 4,3 ЕПР бөлімінде көзделген жағдайлар жатады;

5) V бөлімше «Жер қойнауы және қоршаған ортаны қорғауға» 6 ЕПР бөлімінде көзделген жағдайлар жатады;

6) VI бөлімше «Графикалық қосымшаларға» жатады:

шолу карталары;

өнімді горизонттар бойынша құрылымдық карталарға тәжірибелі-өндірістік пайдалануға берілетін жобаланып пайдаланылатын және барланып бұрғыланған ұңғыларды түсіру;

гелогиялы-геофизикалық тілік пен сұлба.

99. Тәжірибелі-өндірістік пайдалану жобасы жер қойнауын пайдаланушыларға бекітуге ұсынылады.

100. Бұл жобаны орындау барысы әдеттегіңдей жобаны орындаған ұйымға жүктеледі. Егерде бұл ұйымның бақылауды орындай алмауға байланысты себептері болып жатса, онда жобаны бекіткен орган бақылаудың басқа тәртібін анықтауы керек. Жер қойнауын пайдаланушылар бақылауды жасаушы ұйымдарға барлық қажетті материалдарды береді.

101. Тәжірибелі-өндірістік пайдалану жобасы бекітілгеннен кейін, белгіленген тәртіп бойынша құжат болып саналады, соның негізінде сол күйінде пайдалану жүзеге асады.

102. Бақылауды жүзеге асыратын ұйым, кенді пайдаланушылардың осы жобаны негізсіз бұзғаны анықталса, онда осы жобаны бекіткен тиісті органға хабар беру керек.

103. Газда 20 дан 100 м³ асатын күкіртсутегі мен күкірторганикалары анықталса, кен орнын тәжірибелі-өндірістік пайдалуға беру, тазарту қондырғысын бірге орнатумен қатар жүргізілуі тиіс.

3-параграф. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазу жобасының негізгі қағидалары (мазмұны)
104. Газ және газоконденсат кен орындарының өндірістік қазу жобасы кен орындарын қазудың барлық мерзіміне жасалынады және барлық негізгі өнімді горизонттарды қамтуы тиіс. Егер кен орындарында болмашы шоғырлар болып, запасы дереккөздері шамалы дәрежеде анықталса және С 2 запас категориясы (70 % асса) запас мөлшері шоғыр запасының көлемінде көптеп сипатталса, онда экономикалық сәйкестігіне сай негізгі объектінің қазу жобасымен бірге, тәжірибелі-өндірістік пайдаланудың жобасы да жасалынады.

105. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазудың жобасында газ, газоконденсат және ілеспе компоненттерді барынша алуға байланысты, негізгі технологиялық және техника-экономикалық мәселелердің кешенді шешуін де көрсету керек.

106. Өндірістік игеруге геологиялы барлау жұмыстарының барлау-пайдалану барысында негізгі мәселелері шешілген кен орындары жатады, газ, негізгі және ілеспе компоненттердің запасы анықталған және белгіленген тәртіппен бекітілген, қажет болғанда тәжірибелі-өндірістік пайдалану жүргізілген.

107. Шоғырларда, кен алуды енгізуге белгіленген, өндірістік маңызы бар мұнай жиегі болғанда, газ және мұнай бөліктерін ретімен немесе бір мезгілде пайдалану, олардың мүмкін болған байланыс сипатын ескере отырып, мәселені шешу қажет.

108. Өндірістік қазуды жүргізу үшін жерқойнауын пайдаланушылар мұнай шығаруға лицензиялары болуы керек.

109. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік кен алу жобаларын ғылыми-зерттеу институттары немесе осындай жұмыстарды атқаратын тиісті тәжірибелері және кен орындарын қазу жобасын іске асырудағы лицензиясы бар кез келген мамандар ұжымы жасай алады.

110. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазуға болады, егер:

1) өндірістік қазуды жобалау үшін қажетті геологиялы-техникалық деректері болса;

белгіленген тәртіппен бекітілген газ, сондай-ақ, пайдалы және ілеспе компоненттердің запастары;

барлау жұмыстар және тәжірибелі-өндірістік пайдаланудың нәтижелері жөнінде, егер соңғысы өткізілсе, шоғырдың (шоғырлар) бір мағыналы геометриясын, оның өнімділігін және мүмкін болатын қысымның өзгеру динамикасын анықтауға мүмкіндік беретін;

2) ұңғыны пайдаланудан бастап қазу кезінде алынатын газды, конденсатты және ілеспе компоненттерді толық пайдалану;

3) газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазу жобалары белгіленген тәртіппен бекітілген;

4) мұнай операцияларын жүргізу үшін жер қойнауын пайдалану кезінде кен шығаруға лицензия алу.

111. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазу жобасы лицензия берілген уақытты қамтиды, егер осы мерзім ішінде шығарылатын запастардың 90 % шығарылса, егер кен шығару аз мөлшердің шамасын құраса, онда есептеп таңдап алу 90 % жеткенше жүргізіледі.

112. Бұл жоба келесі бөлімшелерден тұрады:

1) I бөлімше «Бастапқы геологиялы-өндірістік деректерге» жатады:

геологиялық зерделенудің қысқа мәліметтері;

өнімді горизонттардың стратиграфия, тектоника және сипаттамалары туралы қысқаша мәліметтер;

тәжірибелі-өндірістік пайдаланудың нәтижесі, егер ол өткізілмесе, онда барлау ұңғыларын тексеру және зерттеу нәтижелері;

газ және конденсат құрамы жөнінде деректер;

газда болатын газ, конденсат және басқа компоненттер запастары туралы мәліметтер;

шоғырлардың гидрогеологиялық сипаттамасы және мүмкіндігінше жұмыс режимі;

пайдалану үшін бұрғылау кезіндегі кен орнының геологиялық құрылымын дәлдеу міндеті, осы мәселелер қажетті шешімін тапқан жағдайда; барлау ұңғыларын бұрғылау және сейсмикалық түсіруді жүргізу;

2) II бөлімше «Өндірістік қазуды жүргізудегі негізгі көрсеткіштерге» жатады:

кен орындарын қазу жүйесін дәлелдеу және таңдау;

ұңғыларды әртүрлі нұсқалар және пайдаланудың жылдар бойынша газды, пайдалы және ілеспе компоненттерді қазу есебі;

газоконденсаттың пайдалы әсері;

ұңғылар жұмысының технологиялық режимін таңдау;

айдауыш ұңғының қажетті санын, сондай-ақ, бұрғылау мерзімін анықтау. Есеп бұрғыланатын әр объект және түгелдей кен орыны бойынша жүргізіледі, көлденең ұңғыларды бұрғылау жөнінде мәселелер қаралады және шешімдер шығарылады;

бұрғылау жүйесін, тәртібін және реттілігін таңдау, түгелдей ұңғылар қорын-пайдаланылатын, резервті, бақылайтын, пьезометрикалық пайдалануға қосу;

ұңғылар құрылымы жөніндегі ұсыныстар;

өнімді горизонттарды ашу жөніндегі ұсыныстар және газды шығаруды интенсивтендіру;

түгелдей жоспарланған қаттық, забойлық және сағалық қысым кезеңінің есебі, газ және конденсат дебиті, сондай-ақ, осы игеруді жоспарлайтын ұйыммен келісілген қажетті өндірістік құрылыстарды іске қосу және орналасу мерзімі;

газды тасымалдау және оны мүмкіндігінше пайдаланушылар жөніндегі ұсыныстары;

газда болатын пайдалы және ілеспе компоненттерді кешенді пайдалану жөніндегі ұсыныстар;

3) III бөлімше «Техникалы-экономикалық есептерге» жатады:

газ және газоконденсат кен орындарынан әртүрлі нұсқа бойынша кен өндіру жөніндегі кен орындарын толық дамыту үшін қажетті инвестицияның есебі;

газ және газоконденсат кен орындарын қазудың жоспарлау кезеңіндегі кен орнын пайдаланудың есебі;

салық және басқа да төлемдер;

газ және газоконденсат кен орындарын қазудың жоспарлау кезеңіндегі кіріс және шығыс есебі;

4) IV бөлімше «Зерттеу бағдарламасы мен көлемі» 4.3 ЕПР бөлігі көздеген қағидалар жатады;

5) V бөлімше «Жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау» 6 ЕПР бөлігі көздеген қағидалар жатады;

6) VI бөлімше «Графикалық қосымшаға» жатады:

шолу карталары;

өнімді горизонттар бойынша құрылымдық карталарға барлық өнімді горизонттар бойынша бұрғыланып және жобаланған ұңғыларды түсіру;

геологиялы-геофизикалық кесінділер және сұлбалар;

кен қазу нұсқалары жөніндегі карталар;

газ және конденсатты кәсіпшілікпен өңдеудің принципті схемасы;

жер үсті құрылыстарда орналасқан газжинағыштың принципті желісі.

113. Газ және газоконденсат кен орындарының өндірістік жобалануы өкілетті органмен келісіледі.

114. Оның орындалуына бақылау жасау, жобаны жасаған ұйымға жүктеледі. Егер бұл ұйымның бақылауды орындауына кедергі себептер туындап жатса, онда жобаны бекіткен орган бақылаудың басқаша тәртібін анықтауы керек. Жер қойнауын бақылаушы ұйым жоба жасаушы ұйымға барлық қажетті материалдарды береді.

115. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазу жобасы белгіленген тәртіппен белгіленгеннен кейін, соның негізінде кен қазуды жүзеге асыратын, негізгі құжат болып саналады.

116. Бақылауды жүзеге асыратын ұйым, жер қойнауын пайдаланушының жоба талабын негізсіз өрескел бұзғаны анықталса, осы жобаны бекіткен тиісті органға хабар беруі тиіс.

117. Газ және газоконденсат кен орындарын өндірістік қазу жобасын жүзеге асыруды бастағанда, кездесетін күкіртсутегі мен күкірторганикасынан күкірттазартудың немесе осы газдарды пайдаланғандағы экологиялық қауіпсіздіктің барлық мәселелерін шешу қажет.

118. Осы жобаны жүзеге асыруды бастағанда, этан, пропан-бутан, қостотық көміртегіні, гелий және табиғи газдың басқа да компоненттерін пайдаланудағы мақсаты мен бағытын анықтау керек.

119. Конденсаттың төмен құрамында (5 г/м³ кем) болса, оны кәсіпшілікте кәдеге жаратудың мақсатқа сәйкес мәселесін шешу қажет.

120. Газоконденсат құрамында 100 г/м артатын болса, газоконденсат кен орындарын жобалағанда қат қысымын ұстап қазу әдістемесін міндетті түрде қарау керек. Әр жағдайда қазу әдістемесін таңдау гидродинамикалық, термодинамикалық және техникалық-экономикалық есептердің негізінде анықталады. Бұл есептер келесі параметрлерге негізделеді:

1) газ, тұрақты конденсаттың және сұйық газдың бастапқы баланстық запасының мөлшері;

2) тұрақты конденсатты қазу әдістемелеріне байланысты кезең және жылдар бойындағы құрамының өзгеруі;

3) қазу әдістемелеріне байланысты кен қазу аяқталуға қарай, қаттағы тұрақты конденсаттың жиынтығының кемуі;

4) газ және газоконденсаттың кезең және жылдар бойындағы кен алу мүмкіндігі, қазу әдістемелеріне байланысты олардың тауарлық сипаттамасы.

121. Газ және газоконденсат кен орындарын қазу әдістемелерін қараған кезде, қысымды ұстай отырып, конденсат тазартылып алынған (сайклинг-үрдіс) газды, суды, түтінді газды және басқаларын кері шайқалту шайқалған агенттің көлемін есептеу келтіріледі, шайқалту ұңғыларының саны мен орналасқан жері, олардың қабылдағыштығы шайқалған агенттердің бұзып кету мүмкіншілігінің уақыты және онан алынған өнімдегі құрамы, қысымды ұстаудың жалпы кезеңі, қат қысымының толық немесе бірен-саран өтелу нысандары.

122. Егер газоконденсаттың кен орнында өндірістік маңызы бар мұнай жиегі және қаттың газ жинау бөлігінде мұнай қоюлығы жоғары болса, онда мұнай жиегін алу нұсқасын қатқа технологиялық әрекет етумен бірге қарау керек, ондай жағдайда мұнайды алу газбен және газ бөркімен ілесе шығарылу жүргізіледі.

123. Газ және газоконденсат кен орындарын қазу кезінде жаңа ұңғыларды бұрғылау және сол кен орнын қазу барысындағы қадағалау есебінен ақпарат үнемі толығып отырады. Кейбір жағдайда, бұдан бұрын кен қазу жобасы көптеген өзгерістер енгізуді қажет етуі мүмкін. Мұндайда кен қазу жобасына түзетулер немесе қосымшалар жасалынады, оны бұрын жоба жасаған органда бекітуге ұсыну қажет.

124. Кен орнын қазуды жобалаудағы негізгі кезек, газ және конденсаттың өндірістік запастары бекітілген, 50 % кем болмайтын уақытты қамтитын кезеңге жасалынған негізгі кен қазу жобасы деп саналады. Осы кезеңдегі жобалануға, жобаның тиімділігіне баға беру қажет, яғни сондағы барлық пайда мен шығынға баға беру қажет. Бұл үшін дүниежүзілік тәжірибеде жобалық талдау әдісі қолданылады, елдің табиғи ресурстарын ұтымды игерудегі ақылға қонымды шешімнің тетігі болып саналады. Осы әдістің көмегімен жобаның құндылығы есептелінеді, жалпы оң нәтижелердің айырмашылығы немесе пайдалы және теріс нәтижелері немесе шығыны анықталынады.

125. Бастапқы запасынан 50 % артық таңдап алынғанда және кен орнының өнімділігі төмендей бастағанда, кен орнын қайта қазу жобасын жасау керек, оған қоятын талап өндірістік қазу жобасындағы талаппен сай келеді.

126. Қайта қазу жобасын жасағанда, кен орнының жерасты қоймасы – газ немесе реттегіш кен орнына айналу мүмкіншілігі қарастырылады, егер маусымға байланысты газды пайдалану мүмкіндігі біркелкі болмаса.

127. Жобаның құрылымы келесі бөлімшелердің болуын көздейді. Экономикалық, қаржылық, коммерциялық, әлеуметтік, жобаның тәуекелділігін бағалау, соның ішінде экологиялық.

128. Экономикалық бөлімше жобасы жалпы елдің халық шаруашылық секторы ретіндегі газ өнеркәсібінің дамуына ықпал етуін зерттейді, яғни жобамен байланысты нәтижелер мен шығындардың қоғамдық бағасын сараптайды.

129. Қаржылық бөлімше сол объектінің нарықтық тиімділігін анықтайды, мұндайда өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтегі нарықтық бағаның тікелей пайдаланылуы, сондағы нақты қаржыландыру көздері және пайыздық ставкалар, қолданыстағы салық салу жүйесі және оның параметрлері.

130. Коммерциялық бөлім-болжам сұраныс жүйесін, өнімді өткізу маркетингін, жобаны жүзеге асыру үшін қажетті материалдар мен басқа ресурстарды жеткізуді қарастырады.

131. Әлеуметтік бөлім кейбір жоба нұсқаларының болжамдары бүкіл халықтың топтық көзқарас мүдделеріне жарамдылығын анықтайды. Жобаны жүзеге асыру стратегиясында ол халықтың қолдауын ескереді. Жобаның негізгі бөлімшесі – ол қаржылық және экономикалық болып саналады.

132. Қаржы бөлігінің жобасы кешенді сипаты бар және ол қамтиды:

1) жобаның қаржылық рентабельділік бағасы немесе инвестицияның тиімділігін;

2) қаржыландырудағы қажеттіліктің талдауы, қаржы жоспарын жасау;

3) жобаны жүзеге асырушы ұйымның қаржылық талдауы.

133. Осы жобаның қаржылық тиімділігін бағалау үшін келесі техникалық-экономикалық көрсеткіштерді анықтайды: сатудан түскен кіріс (пайда); күрделі салым; пайдалану шығындары; салық төлемдері; қолдағы ақша ағыны; күнделікті таза құн; рентабельділіктің ішкі нормасы; капиталдың орнын толтыру мерзімі.

134. Техникалық-экономикалық көрсеткіштердің осы жүйесінде жобадағы қаржылық инвестицияның бағасындағы негізгі белгі: күнделікті таза құн және рентабельділіктің ішкі нормасы болып саналады.

135. Экономикалық баға беру ұлттық экономиканың көзқарасымен жүргізіледі. Экономикалық бағаның пайдасы мен шығысының негізінде осы жобада анықталуды қажет ететін көлеңкелі құн жатыр. Экономикалық талдауда ерекше роль трансферлік төлемге жатқызылады.

136. Қаржы және экономикалық критерийлердің негізгі құрамы газ ресурстарын жылдар кезеңі бойынша игерудің негізгі жобасын жасағандағы келесі геологиялы- техникалық ақпараттың базасында жүзеге асады: газ және конденсат шығарудың көлемі, кен орнын игерудің жүйесі, одан әрі тасымалдауға газды дайындау, компрессорлар станцияларының сығымдау қуаты және одан басқалары.

137. Жобалаудың жылдар бойындағы кезеңіндегі күрделі және пайдалану шығындарын анықтау үшін кен орнын игерудегі құндық баға мен объектілердің бағасының нормативті базасы, кен орнын пайдаланудағы құрылым шығыны қалыптасады, газ ресурстарын игеруге байланысты елдің салық және заңдық жүйесі зерттеледі.

138. Әдістемелерді пайдалана отырып, жобаның тәуекелділігін бағалау жүзеге асады.

139. Осы жобаны қаржыландыру көздері анықталынады, «қарызға қызмет ету» есептеу жоспары жүргізіледі. Жобаның шығынсыздығы есептелінеді, яғни өндірістің ең төменгі көлеміне жеткенде, жобаны іске асырушы ұйымның қызметі тиімсіз (зиянды) деп саналу керек.

140. Газ және газоконденсат кен орындарын пайдалануды өндірістік объектінің қауіпсіздік Декларациясына сәйкес жүргізу қажет.

141. Өндірістік объектінің қауіпсіздік Декларациясы жобаны жасау құрамында іске асады.