-тарау. Газ және газоконденсат кен орындарында

460. Жер қойнау байлығын қорғау кен орнынан газ газоконденсатты толық шығаруды қамтамасыз ету оларды тиімді және кешенді пайдалану жөніндегі жиынтық шараларды жүзеге асыруды көздейді: кеннің жоғарғы бөлігінің энергетикалық қасиетін сақтау жағдайының дәрежесі техногенді үрдістердің пайда болуын жоққа шығарады: жерсілкінісін, жер көшкінін, су басуын, топырақтың отыруын; қатаралық су мен газды өткізу үрдісі салдарынан жерасты су көзін ластауды болдырмау, ұңғыларды игеру және одан әрі пайдалану, сондай-ақ, өндіріс қалдықтары мен ағынды суды пайдаға асыру.

461. Жер қойнауын қорғау Қазақстан Республикасының «Жер қойнауын және жер қойнауын пайдалану туралы» Заңына сәйкес қатаң жүзеге асырылады.

462. Жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шаралар көздейді:

1) жер қойнауын пайдалануға лицензия;

2) газ және газоконденсат кен орындарын қазу мен жайғастырудың жобаалдындағы және жобалық құжаттар;

3) кен орындарын игеру келісім-шарттары;

4) жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі ұйымның перспективалы және жылдық бағдарламалары.

463. Табиғат қорғау шаралары заңды және нормативті актілердің талаптарына, қоршаған орта мен жер қойнауын қорғау жөніндегі мемлекеттік стандарттарға сай келуі және жұмыс жүргізудің ерекше жағдайларын ескеру керек. Талаптарды сақтау және оны жүзеге асыруды бақылау ұйымының экологиялық қызметіне жүктеледі.

464. Жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау жағдайының жауапкершілігі бірінші басшыларға немесе жерқойнауын пайдаланушы меншік иесіне жүктеледі.

465. Жер қойнауын қорғау, минералдық шикізатты тиімді және кешенді пайдаланудағы мемлекеттік бақылау жер қойнауын пайдалану мен қорғау жөніндегі өкілетті органға, сондай-ақ, газөндіруші ұйымның геологиялық және маркшейдер қызметтеріне жүктеледі. Жер қойнауын пайдалану және қорғау жөніндегі Қазақстан Республикасы өкілетті органының өкімі газ және газоконденсат кен орындарын іздеу, барлау, эксплуатациялық бұрғылау мен қазуды жүзеге асырып жатқан барлық ұйымдар үшін міндетті болып саналады.

466. Газөндіруші ұйымдардағы еңбектің қауіпсіздігі мен қорғалуы жөніндегі заңдық және нормативті актілердің орындалуындағы мемлекеттік бақылауды өкілетті органдар жүзеге асырады.

467. Ұйымдар газ және газоконденсат кен орындарын барлағанда, кеңейтіп бұрғылағанда және қазу кезіндегі жұмыстарды атқарғандағы Қазақстан Республикасы табиғат-жер қойнауын қорғау заңдары талабын орындаудың мемлекеттік бақылауды жергілікті өкілді органдар және биліктің атқарушы органдары, қоршаған ортаны қорғау Министрлігінің органдары және Қазақстан Республикасының басқа да бақылаушы органдары жүзеге асырады.

468. Қоршаған орта және жер қойнауын қорғау жағдайының ведомстволық бақылауын қолданыстағы мониторинг жүйесі болған жағдайында жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы экологиялық қызметі жүзеге асырады.

469. Газ және газоконденсат кен орындарын барлағанда, кеңейтіп бұрғылағанда және қазғанда тек қана таза экологиялық технологиялар мен химиялық өнімдер, өте сенімді қазіргі заманғы технологиялар мен жабдықтар болса, соның ішінде күкіртсутегінің жоғары жағдайдағы құрамы үшін, Қазақстан Республикасының стандарттарына немесе әлемдік стандарттарға сәйкес, егер әлемдік стандарттар талабы қазақстандықтан кем болмаса.

470. Мұнай операциясының әр түрі бойынша жобалық құжат қоршаған ортаға ықпал ету бағасының материалдарымен бірге Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау министрлігінің органы-мемлекеттік экологиялық сараптамаға ұсынылады. Экологиялық сараптаманың оң қорытындысы табиғиқорғау органдарының табиғат пайдалануына рұқсат беру үшін негіз болып табылады, онсыз жобаны жүзеге асыру мүмкін болмайды.

471. Аталған жұмыстар тәуелсіз сараптамадан өтуі және қоршаған орта мен жер қойнауын қорғауды қазіргі заманғы технологияларды пайдалануды қамтамасыз етеді. Жобада таңдалған технологиялық параметрлердің экологиялық тәуекел дәрежесі жөніндегі ең озық әлемдік аналогтармен салыстырмалы бағасы келтіріледі.

472. Газ және газоконденсат кен орындары жер қойнауын қорғау міндетіне газдың, конденсаттың және қат энергиясының шығынын болдырмау жатады, сондай-ақ, ілеспе пайдалы қазбалардың, егер олар болса. Бұл міндет кен орындарын барлаудың барлық кезеңдері мен қазуын ұйымдастырулық және геологиялы-техникалық шараларды бірлесіп шешеді.

473. Газ және газоконденсат кен орындарындағы қазба байлықтарын қорғау жөніндегі барлық қажетті және жеткілікті шараларды қабылдау және сақтау міндетін атқаратын негізгі тұлғалар болып, газ және газоконденсат кен орындарын тікелей іздеумен, барлаумен байланысты, қолданыстағы барлау мен кәсіпшіліктердегі ұңғылардың барлық міндетін бұрғылау, пайдалану және жою жолымен жүргізетін газөндіретін ұйымдардың басшы қызметкерлері болып саналады.

474. Қат энергиясын тиімді пайдалану және газоконденсат кен орындарын қазу кезінде конденсатты мейлінше мол алу үшін бүкіл шоғырларды жоспарлы және толық қосып пайдалану үшін барлық жағдай тудырылады, сөйтіп нығыздайтын және пайдаланылатын ұңғылардың бүкіл шоғырға бірмезгілде әсер етуі қазудың бас кезінде басталып, оның толық сарқылғанына дейін тұтастай жалғасады.

1) топырақ-өсімдіктің үстіңгі қабатына қол еңбегімен әсер ету, аэрация аймағының топырағы, бұрғылау алаңдарындағы табиғи ландшафтарды және ұңғаларды тұрғызу кезінде салынатын жол бойындағы линиялық құрылыс;

2) жер қыртысын, топырақты, ағынды су горизонттарын, су айдыны мен су ағысын химиялық ластау, скважиналарды ұңғалау кезінде пайдаланылатын заттектермен және химиялық реагенттермен бұрғылау және технологиялық қалдықтармен, сондай-ақ, ұңғаларды сынау үрдісінде алынатын табиғи заттектермен;

3) су ресурстарын алып тастау;

4) экзогенді геологиялық үрдістерде (термокарст, термоэрозия, шөгуі және басқалары) температуралық режимнің бұзылуы оның жағымсыз іс-әрекетінің болуы мүмкіндігі (фонтанның ашылуы, грифонның пайда болуы, ұңға қабырғаларының құлауы) бұрғылау алаңдарындағы техногендік жағдайларда;

5) ішкіқаттық ағынның салдарынан қазбалар және қоршаған ортаның ластануы, жойылған ұңғалардан жарықтағы қабатқа флюиданың шығуы.

476. Қоршаған ортаны ластау мен оған әсер етудің негізгі факторлары:

1) ұңғаны бұрғылаған кезде: бұрғылау және цемент ертіндісін дайындау блогы мен химиялық өңдеу (гидроциклон, вибросито), айналмалы жүйе: үрлегіш блок; ұңға саласы; жуатын сұйықты сқтайтын запас сыйымдылық; мұнара блогы; (саймандарды жуу, саймандарды көтергендегі сифонның көрінісі), бұрғылау қалдықтары (шлам, жерасты суы, бұрғылау ерітіндісі), жану-майлау материалдарының сыйымдылықтары, іштен жану двигательдері, қазандықтар, бұрғылау және тығындау ерітіндісін дайындау үшін пайдаланылатын химиялық заттар, отындар және майлау материалдары, шаруашылық-тұрмыстық ағынды су, тұрмыстық қатты қалдықтар;

2) ұңғаны сынаған кезде: құбыр сыртының кеңістігі бойынша кешенаралық тасқындар және орамды бағаналардың бұзылуы, фонтан арматурасы, үрдейтін бұрылыстар, сепаратор, білте қондырғысы; ұңғаларды сынау кезінде алынатын мұнай, газ, конденсат, минералданған қат суы, апаттағы ұңға шығарған өнімдер (қат флюидтері, тығын қоспалары);

3) ұңғаны жойғанда және консервациялағанда: бағаналардың, орамды құбырлар, фонтан арматурасы, жоғары қысымды ысырмалар, екінші рет ашылғандағы қаттың бітелуі, жерасты суының және газдың газ қалпағынан бұзып шығуы, конденсат, минералданған су.

477. Кен орындарында ұңғаларды бұрғылаған кезде ұңғалардың сенімді өтуі, интервалдардың сіңіру және опырылып құлауы, өнімді горизонттарды оқшаулау, өнімді қаттарды қалыпты ашу, техникалық пайдаланылатын бағаналардың сапалық күйі, ұңғаның үздіксіз жұмысын істеу мақсатымен және ашық фонтандарды, тасқындар мен басқа да апатты газ шығуын болдырмау үшін барлық ұңғаның салалық бөлігіндегі тораптар мен жалғастырулардың бекітілуі тиіс.

478. Ұңға құрылымының сенімділік, технологиялығы және қауіпсіздігі бөлігінде жер қойнауы мен қоршаған ортаны сақтау жағдайын қамтамасыз ету керек, мұндайда ең алдымен ұңға бекінісінің беріктігі мен ұзақмерзімдігі есебінен, орам бағаналарының герметикасын және олардың сақиналы кеңістікті жабуымен, сондай-ақ, тау жыныстарының өтіп кетуінен және күндізгі қабаттардан флюидасы бар горизонттарды бір-бірінен оқшаулау.

479. Ұңғаларды бұрғылау бұрғылау қондырғылардың көмегімен сыртқы электр желілері арқылы жүзеге асады. Егер бұрғылау дизелгенераторлы қондырғымен және дизель жетегімен істелінсе, онда осы қондырғыдан тазаланбаған пайдаланылған газдың атмосфераға шығуы минимумға дейін төмендейді.

480. Бұрғылау қондырғысы үшін алаңды жоспарлағанда жердің табиғи еңісін және ағын судың тұндырғыш сыйымдылық жағына қарай жылжуын қамтамасыз етуді, топырақ жамылғысы және литологиялық құрамы топырақ-қыртысты түріндегі, топырақтың судың түбінде жатуы (әсіресе тұщы), жаңа тектоника деректері бойынша қорғалынатын аумақтардың болуы, территорияның сейсмикалық қауіптілігі, аэрокосмостық мониторинг жобаланатын бұрғы ұңғасының ауыз суына жақындығы немесе балық шаруашылығының су қоймасына жақын болуы, оның категориялылығы.

481. Ұңғаларды бұрғылауды бастағанда буөткізгіштердің, айналмалы жүйені, ұңғы ерітіндісін дайындайтын және тазартатын блокты, химиялық реагенттерді сақтайтын қойма, бұрғы мұнарасы үшін аумақ, жанар-майлау материалдарының сыйымдылығы және басқа да мұнара төңірегіндегі құрылыстар тексеріледі және түзу қалыпқа келтіріледі, токсикалық заттектері бар сұйықтың ағып кету мүмкіндігі болғанда.

482. Бұрғылау жұмыстарын жағалар шеңберіндегі қорғау аумағында жүргізуді табиғи қорғау органдары белгілі тәртіппен беретін арнаулы рұқсаттың болғанында, ал су алу қорықтарды қорғау аймағы шеңберінде осы жұмыстар Қазақстан Республикасының заңдық және нормативті құжаттармен регламенттеледі.

483. Аумақтарда , тасқын су және желкөтерме сулардың басып кету қаупі болғанда, жұмыс арнаулы жоба бойынша жүргізіледі.

484. Құнарлы жерлерде және ауылшаруашылығы үдетпе пайдаланатын жерлерде ұңғаны салған кезде, бұрғылау жабдақтарын монтаждау жұмыстарын дайындауды жүргізу үрдістерінде аумақтағы жерді одан әрі қопсыту үшін құнарлы беті алынады және жеке сақталынады.

485. Ұңғаны салған кезде құрылысқа деп бөлінген учаскелер шетіндегі өсімдік және топырақ беттерін бұзуға болмайды.

486. Бұрғылау қалдықтарының бұрғылау алаңына түсуін болдырмау және токсикалық заттектерінің табиғи объектілеріне көшуін болдырмау үшін оларды ұйымдасқан түрде жинауға, технологиялық алаңшаларда сақтау және гидрооқшаулау инженерлік жүйе көзделінеді.

487. Ұңғаны салуда бұрғылау ерітіндісін амбарсыз тәсілмен дайындау және тазарту көзделінеді. Шламдық амбарды салу тек қана тиісті мемлекеттік органдармен келісу бойынша, соның ішінде Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау министрлігімен.

488. Кейбір жағдайларда, ұңға құрылысы ерекше қорғалынатын табиғи аумақтарда жүргізілсе, онда тек амбарсыз бұрғылау әдісін қолдану керек.

489. Бұрғылау қалдықтарын және канализациялық су ағындарын су қоймаларына және суасты сутұтқыш горизонттарға түсіруге болмайды. Мемлекеттік бақылаушы органдарының рұқсатын алған жағдайда, разрезде (қима) тұщы және бальнеологиялық су болмаса, бұрғыланған ағынды суды жерасты терең горизонтқа көмуге мүмкіндік болады.

490. Бұрғылау үрдісінде қайтадан пайдалану үшін өңделген бұрғылау ерітіндісін, ағын судың және кеңейтіліп бұрғыланған таужыныс (шлам) кәдеге жарату және залалсыздандыру жұмыстары жүргізіледі, қолданыстағы талаптарға сай қоршаған ортаға қайтаруға, мүмкін оны құрылыс материалдары ретінде пайдалануға болады.

491. Сутұтқыш горизонттарды кеңейтіп бұрғылаған кезде, ол шаруашылық-ауызсу көзі ретінде сумен қамтамасыз ететін, бұрғылау және цемент ерітіндісін дайындау үшін қолданғанда Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігі және қоршаған ортаны қорғау министрлігінің органдарымен келісілуі тиіс. Сутұтқыш горизонттың тереңдік интервалы сеніммен оқшауланады.

492. Сіңіру жағдайындағы ұңғаларды бұрғылау кезінде шаруашылық-ауыз суы бар ерітінділер мен материалдардың қатқа түсуіне жол берілмейді. Мұндайда тез қатып, кебетін қоспалар, әртүрлі құрылғылар мен технологиялық үрдістер, соның ішінде аэрирондық ерітінділер, көпіріктер және одан басқалары қолданылады.

493. Ұңғаны сынауды бастамас бұрын тексеріледі, қамтамасыз етіледі: шығарып тастау линиялар жұмысының герметикасы мен сенімділігі, ұңғаны сынау өнімдерін бөлу үшін қондырғылар, (сепаратор), факельдер, өлшеу құрылғылары, сыйымдылықтар; мұнайға деген амбарды оқшаулау; сепаратор астындағы алаңша және оның төңірегіндегі қаптамалар.

494. Ұңғаны сынау үрдісінде мұнай, минералданған су сыйымдылыққа жиналады, содан соң келісіліп, белгіленген тәртіптегі жерге оларды жеткізеді.

495. Кен орындарын қазуға дайындау кезінде газдың барлық қаттарында судың болуын тексеру жөнінде жұмыстар жүргізіледі. Осы қаттарды байқау кезіндегі жағдайда су алынса, онда оның химиялық және газ құрамын анықтау жөнінде зерттеулік жұмыстар жүргізіледі, судың шығу көздерін дәлдейді және қажет болғанда, оқшаулау жұмыстарынан соң оларды қайтадан тексереді.

496. Ұңғаларды игеру және сынау жұмыстары орындалады, егер пайдаланылатын бағаналардың сыртындағы цемент ерітіндісінің жоғары көтерілуі жобаға және жер қойнауын қорғау талаптарына сай келсе.

497. Шығарып тастайтын немесе ашылатын фонтандар қаупі бар жоғарғы қысымды қаттарды ашқанда ұңға саласына шығарып тастауға қарсы жабдықтар орнату кезінде ұңғаны бұрғылаудың техникалық жобасына сәйкес жуу сұйығын қолдану қажет.

498. Күкіртсутегісі бар қаттарды ашу бұрғылау және персоналдың қатты ашуға дайындығын тексеру мен анықтаудан кейін жүзеге асады, газдың (фонтанның ашылуы) апатты шығарып тастау жағдайында газ басып кету мүмкіндігі бар аумақтағы жұмыс істеушілер мен халықты жұмысты жүргізуге жауапты тұлғаның басшылығымен қорғау жөніндегі шаралардың орындалуын тексеру.

499. Газсу анықталған кезде ұңға саласы герметикаланады және одан кейінгі жұмыстар апатты жою жоспары бойынша жүргізіледі.

500. Ұңғада күкірсутегі болған кезде бұрғылау ерітіндісі күкіртсутегін залалсыздандырумен өңделеді.

501. Өнімді кәдеге жарату мүмкіндігі жоқ болса, газды залалдандыруды немесе тұрақты жандыруды қолдау арқылы жағуды бітпейінше, барлау және пайдаланылатын ұңғаны игеру мен зерттеуге болмайды.

502. Күкіртсутегісі бар қат өнімдерін жағу қажеттігінің жағдайлары қамтамасыз етіледі, ондайда, елді-мекендердегі жерге жақын атмосфера қабатындағы газдың қоюлануы (концентрация) санитарлық нормадан аспаса.

503. Ұңғаларды игеру және гидродинамикалық зерттеу жөніндегі жұмыстары аяқталысымен жұмыс аумағында күкіртсутегі болуына бақылау жүргізіледі және саға арматурасынң герметикасы тексеріледі.

504. Газдың шығу белгісі білінсе, ұңғыдағы жөндеу жұмыстары дереу тоқтатылады, ұңғы қайтадан залалдандырып өңделген сұйықпен басылады.

505. Ұңғыларда, техникалық себептермен бұрғылау аяқталмаса (апаттың немесе төменгі сапалы өткізулер салдарынан), өткен разрезде газ суы бар қаттар анықталса, қатаралақ су мен газдың өтуін болдырмау мақсатымен оқшаулау жұмыстары жүргізіледі.

506. Көмірсутегі негізіндегі бұрғылау ерітінділерін қолданғанда (әктік- битумдық, инвертті-эмульсиялық және басқалары) ауа кеңістігін газдың басып кетуін алдын алу жөнінде шаралар қабылданады. Газ басып кетуін бақылау үшін ротордағы, ерітіндіні дайындау блогында, вибросит және үрлеу бөлмесінде ауа кеңістігін өлшеу жүргізіледі, ал газ басуы анықталса, оны жою жөнінде шаралар белгіленеді.

507. Ашық фонтанды жою жөніндегі жұмыс белгіленген тәртіппен құрылған штаб жасаған арнаулы жоспар бойынша жүргізіледі.

508. Бұрғылау қондырғылар бөлмелерін газдың мейлінше қоюлануы шектен тыс асып кеткенде, күкірсутегі датчиктерінен қосылатын сорғыш вентиляциямен жабдықталуы тиіс. Бұрғылау қондырғылар тұрған бөлмелерді вентиляциямен жабдықтау графигі өкілетті органның аумақтық бөлімшелерімен келісіледі.

509. Өртену немесе адамдардың улануы мүмкіндігін болдырмау мақсатымен пирофорлы түзілімдерді, шламды және кернді жобаға және жергілікті органдардың санитарлық қызметінің, табиғатты қорғау мен өрт қауіпсіздігінің қызметтерінің келісімі бойынша жүзеге асады.

510. Ұңғыны немесе ұңғы бұтасын пайдалануға беру жобада көрсетілген барлақ экологиялық талаптарды толық көлемінде орындаған жағдайда мүмкін болады.

511. Ұңғыларды бұрғылау, игеру (сынау) аяқталғаннан және жабдықтарды бөлшектегеннен (демонтаж) кейін жоба шешімдеріне тиісті жер учаскелерін қайта қалпына келтіру (қопсыту) жөнінде жұмыстар жүргізіледі.

512. Газ және газоконденсат кен орындарындағы ұңғыларды бұрғылаған кезде қамтамасыз ету шараларын қабылдау керек:

1) фонтанның ашылуын, грифонның пайда болуын, жуатын сұйықтың сіңірілуін, ұңғы қабырғаларының құлауы және өткізу процесі кезінде қатаралық газдың ағуын болдырмау, ұңғыны игеру және одан кейінгі жұмыстар;

2) бұрғыланған ұңғының барлық газды, мұнайды және өткізгіш қаттарды сенімді оқшаулау;

3) ұңғыға төмен түсірілген барлық құбырлардың қажетті герметикасы және бағаналарды жоғары сапамен цеметтеу.

513. Ұңғыларды бұрғылау кезінде газ белгілерімен табылған барлық қаттар деректер бойынша таңдалынған керндер, каротаждар тікелей газ-мұнайы айқындалғанын мұқият зерттеу керек, олардан өндірістік газ немесе мұнай ағынын алу мүмкіндігін анықтау үшін.

514. Газ және газоконденсат кен орындарындағы барлық ұңғылардың өнімді және сулы қаттарды ашу, сондай-ақ, зерттелген алаңшалардағы барлау ұңғыларында «Қазақстан Республикасының мұнай, газ және газоконденсат кен орындарында ұңғыларды салу құрылысын жүргізудегі бірыңғай техникалық» талабына сәйкес сағадан шығындылар шығуына қарсы жабдықтар болғанда жүргізіледі.

515. Өнімді қаттарды ашу үшін жуатын сұйықтың меншікті салмағы қат қысымына және сол талап бойынша қаттың тереңдіктегі жатысына байланысты белгіленеді. Шығындылар шығуына қарсы құрылғы және әрбір аудандағы бұрғылау жұмысының превентерлер саны өкілетті әкімшілік органының аумақтық бөлімшелерімен келісіледі.

516. Ұңғыларды перфорация және торпедалауын «Жерасты жұмыстарын жүргізгендегі өндірістік қауіпсіздіктің талабына сәйкес» жүзеге асыру қажет.

517. Бағаналарды перфорациялағаннан кейін шығындылар шығуына қарсы ысырмасы алынып тасталынады және тиісті арматура орнатылады, соның көмегімен газ ұңғсын игеру жүргізіледі.

518. Газ ұңғыларын игеру жуатын сұйықты суға ауыстырумен, одан соң оның аэрозациясы жүргізіледі. Газдың құйылуын болдыруға рұқсат етілмейді.

519. Барлау ұңғылары, өнімді қаттарды байқау кезінде өндірістік газ (мұнай) құйылуын көрсетсе, одан әрі кен орнын қазуға жаратқанға дейін толық сол жағдай сақталынады. Ұңғыға байланысты көзделген барлық жұмыстарды атқарғаннан кейін, егер оны пайдалану алдағы жылға дейін қолға алынбаса, қолданыстағы қағида мен нұсқауға сәйкес консервацияланады.

520. Ұңғылармен ашылынған газды және мұнайлы қаттарды орам бағаналарын цементтеу жолымен бір-бірінен және басқа өткізгіш қаттардан оқшаулау керек.

521. Ұңғыларды сынауға жататын объектілер анықталмаса, ұңғы бағанасын цементпен немесе сазды ерітіндісімен құю жолымен сіңіру толық аяқталғанша оны жою керек. Ұңғыны жою қолданыстағы қағида мен нұсқауға сәйкес жүргізіледі.

522. Жоспар бойынша, өкілетті органның аумақтық бөлімшелерімен келісіп, ұңғыны жою жөніндегі барлық материалдарды белгіленген тәртіппен қарағаннан соң барлау ұңғыларын нақты жою жүзеге асады.

523. Ұңғыда бірнеше өнімді қаттарды «төмен-жоғары» әдісі бойынша ретімен байқағаннан кейін, әр объектіні жеке қарау керек. Байқағаннан кейін қатқа цемент ерітіндісін (көпір қондырғысы) құюмен немесе басқа тығын материалымен қат оқшауланады.

Ескерту: егер қандай бір қатты байқағанда газ немесе сұйық құйылу алынбаса (зерттеу объектісі құрғақ), онда сыналған интервалды оқшаулаудың қажеті жоқ.

3-параграф. Газ және газоконденсат кен орындарын қазу кезіндегі жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғау
524. Газ және газоконденсат кен орындарын қазу инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық, геоэкологиялық және басқа да зерттеулер нәтижесінің негізінде өткізіледі. Қосымша зерттеулер жүргізудің қажеттігін табиғатқорғау нормативті құжаттар талабына сәйкес жобалаушы ұйым анықтайды.

525. Газ және газоконденсат кен орындарын қазу өнімді қаттардың сулылығын анық ажыратқан жағдайда ғана жүргізілуі мүмкін. Өнімді қаттардың және бұрғыланған ұңғының бағана сыртындағы кеңістігі сулануы салдарынан немесе газ-су контактыларының біркелкі емес жылжу себебінен оның одан әрі сулануына қарсы шаралар қабылдау керек. Қолданыстағы бағаналар және бос тұрған газ ұңғылары бойынша қатаралық газдың өтіп кету салдарынан өнімді қаттардан газдың шығып кетуін болдырмауға ерекше көңіл бөлу керек. Кәсіпшілікте бұрғылаудан шыққан жоғарыарынды газ ұңғыларының ұзақ уақыт бос тұруын болдырмау қажет. Егер пайдалану қорындағы ұңғы уақытша бос тұрса, онда ұңғыларды консервациялау қағидасына сәйкес оны өшіріп тастау керек.

526. Ұңғадан шыққан газды таңдау және пайдалану кезінде депрессияны қолдану қат энергиясын тиімді пайдалану жағдайында забой төңірегіндегі қат аумағын сақтауды газды тасымалдаудың компессорсыз кезеңін барынша ұзартуды қамтамасыз етумен жүзеге асада.

527. Газоконденсат кен орындарын пайдалану үрдістерін жүргізгенде пайдаланылатын ұңғылар аумағындағы қат қысымы конденсация басындағы өте қиын жағдайдағы қысымнан жоғары болуын есте сақтау керек.

528. Кері үрлеудің бүкіл кезеңінде пайдаланылатын ұңғыдан газ таңдаудың белгіленген дәрежесіне бақылау орнатылады, сондай-ақ, алынатын газдың тығыздылығы және фракциялық құрамына үнемі бақылау жүргізіледі.

529. Газ және газоконденсат кен орындарын қазуда қоршаған орта мен кен қазбаларына келесі техногендік әсер етумен бірге жүреді:

1) ауылшаруашылық пайдалануынан елеулі жер ресурстары шығарылады;

2) қат суын апатты су басып кетуі;

3) жер бедеріне түсіру және сіңіретін горизонттарға газбен бірге шығатын жоғарыминералданған қат суларын көму.

530. Пайдаланылатын ұңғының шеткі қатарына, сондай-ақ, газ кен орнының әрбір объектісіне санитарлық сақтау аумағы орнатылады, оның көлемін қолданыстағы санитарлық нормалармен анықтайды. Күкіртсутегісі бар газ және газоконденсат кен орындары үшін санитарлық сақтау аумағы мүмкін болатын апатты шығарындылар көлеміне және күкіртсутегісінің шашырау жағдайына байланысты анықталады.

531. Сейсмикалық белсенді нақты ошақтарды және олардың кеңістік-уақыт көшкінінің заңдылығын зерттеу, жерсілкінісі механизмін анықтау, сейсмикалы белсенді аймақтарды сенімді трассалау, сондай-ақ, жердің сыртқы қабатының отыру мүмкіндігін анықтау мақсатымен кен орындарын қазу аумағындағы сейсмикалық және геодинамикалық режимдерге бақылау жүргізіледі.

532. Газ кен орындарын өндірістік қазуға, тек шығарылған газ өндірістік және коммуналды-тұрмыстық мақсат үшін пайдаланғанда немесе уақытша сақтау мақсатымен арнаулы жерасты қоймасына нығыздалынады.

533. Газ кен орындарын өндірістік қазу кезеңінде шығарылған газ, конденсат және бірге болатын бағалы компоненттер мен суды жинау мен пайдалану, бекітілген технологиялық жоба құжатында көзделген мөлшер бойынша қамтамасыз етіледі.

534. Газды шырақпен жағуға болмайды, тек ол апатты жағдайда және халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға қауіп төнгенде ғана мүмкін болады.

535. Газды меркаптандар құрамын анықтау жөнінде және меркаптандардан газды тиімді тазалау қамтамасыз етіледі.

536. Өндіретін және сығып толтыратын ұңғыларды игеру мен пайдалану шығарындылар мүмкіндігін және ашық фонтандауын болдырмайтын ұңғылар тиісті жабдықтармен жасақталғанда жүзеге асырылады.

537. Пайдаланылатын бағаналардың герметикасы бұзылса, бағана сыртындағы цемент тасы орнатылмаса және фланецпен жалғанған жерден газ шығып жатса және одан әрісі болса, өндірістік және нығыздайтын ұңғыларды пайдалануға болмайды.

538. Ақауы бар ұңғыларды пайдалануға өкілетті органның аумақтық бөлімшелерінің рұқсаты қажет. Ондай рұқсатты берумен бірге осы ұңғыларды пайдалану арнайы режимі, жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарының жоспары бекітіледі, сондай-ақ, жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету мақсатымен, олардың жұмысына тұрақты бақылау орнатылады.

539. Ұңғылар қорын ретке келтіру жөніндегі шаралар орындалады, оған ұңғылардың ақау бөліктерін жою бағана сыртындағы көтерілмеген цемент немесе жаңа сенімді құрылымды ұңғы-дублерін кондукторымен бұрғылау жатады. Бұрғыланған ұңғы қорын ретке келтіру ең алдымен санитарлық-қорғау аймақтарында орналасқан ақауы бар ұңғыларда жүзеге асады.

540. Ұңғыларды бұрғылағаннан және жерасты күрделі жөндеуінен кейінгі игеруде сұйықтың төгілуін, ашық фонтандауын болдырмайтын ұңғы саласын герметикалық құрылғымен жабдықтағанда жүргізу керек.

541. Пайдаланатын (өндіретін) ұңғыларды су басқанда оның өнімдерін субасуын бақылаудан басқа бағана арқылы ұңғыға судың ағу жерін, су басу көзі және оның тереңдігін анықтау мақсатымен арнайы геофизикалық және гидрогеологиялық зерттеулер жүргізіледі.

542. Егер кен орнын қазу үрдісі кезінде жерасты шығыны немесе қатаралық газ және судың кеміп қалу белгілері пайда болса, олар жер қойнауындағы газдың өтелімсіз жоғалуына әкеп соқтыруы мүмкін, онда ұйым қат флюидасының басқаруға келмейтін себептерін анықтау және жоюы керек.

543. Кешенді газ дайындау қондырғысына жалғанған пайдаланылатын ұңға, шығарындыларсыз және газды атмосфераға жақпай бақылау сепараторын пайдаланумен зерттелінеді.

544. Күкіртсутегі әсерімен эксплуатацияда болатын технологиялық, ішкіұңғылы жабдықтарды, пайдаланатын және лифтілі бағаналарды коррозиядан қорғау үшін, коррозиялы-берік маркалы болат және коррозияның ингибиторлары қолданылады, сондай-ақ, коррозия ингибиторын қолданбай-ақ, тот баспайтын коррозиялы-берік болатты, арнайы қапталған және өнімнің коррозиялық белсенділігін азайтатын технологиялық әдістер пайдаланылады.

545. Коррозиялық белсенді ортада қолданылатын, ішкіұңғылық жабдықтар, технологиялық апараттар, орам құбырлары және басқа да жабдықтар, сульфидтік шытынауға берік болуы қажет. Жабдықтардың коррозиялық жағдайына бақылау жүргізіледі.

546. Қондырғыларда, бөлмелерде және өндірістік алаңшаларда, жұмыс аумағына күкіртсутегінің тарау мүмкіндігі болғанда, ауа кеңістігін автоматты стационарлық газсигналберумен, сондай-ақ, күкірсутегі жиналу мүмкіндігі бар жерлерде-кезең сайын қолды газосигналберушілермен немесе газоанализаторлармен бақылау жүргізіледі.

547. Қат қысымын ұстау жүйесінің сенімділігін арттыру жөнінде шаралар қабылданады. Мерзімінен аса қолданыста болған ағын судың су жеткізгіштерін ауыстыруды қамтамасыз ету және ағын суды тартуды жүзеге асыратын барлық су жеткізгіштерді ингибиторлық қорғау, сондай-ақ, су жеткізгішті тартатын электрохимиялық қорғаныс.

548. Өндірісті ағындарды жерасты көму, оларды жерасты сулары болмайтын олар шаруашылық-ауызсу және бальнеологиялық мақсат үшін пайдаланылуы мүмкін, нығыздайтын ұңғыларға, сенімді оқшауланған сіңіргіш горизонттарға толтырумен жүзеге асады.

549. Сіңіретін горизонттарға өндірістік ағындарды жерасты көму тек ерекше жағдайларда рұқсат етіледі, онда:

1) қойнаумен қоршаусыз шоғырларды қазу;

2) қазудың алғашқы кезінде су қоршау жүйесін салғанға дейін, шамалы өндірістік қойнауды салу;

3) жоба қажеттілігімен салыстырғанда өндірістік ағынның артық мөлшері және оларды басқа кен орындарына тасымалдаудың мақсатсыздығы;

4) қат суын гидроминаралдық шикізат ретінде пайдалану;

5) мұнайлы кешенді дайындау қондырғысында пайда болатын кейбір өндірістік ағындарды себепсіз күрделі техникалық тазарту.

550. Өндірістік ағындарды терең көмуді жүргізу үшін арнайы объект құрылады (полигон), оның территориясында жерүсті және жерасты құрылыстар кешені орналасады, қалдықтарды жинау мен жою, оның жағдайы мен жер қойнауы көшкінін бақылау үшін.

551. Сұйық қалдықтардың шамалы көлемі үшін және геологиялық қолайлы жағдайлар туып тұрғанда, қатты гидравликалық айырылыммен терең көму әдісі қолданылуы мүмкін, әлсізөткізгіш жыныс массивінде қолдан жасалынған жарықшақ пайда болады, ол нығыздау үрдісінде қалдықтармен толтырылады.

552. Терең көму қауіпсіздігі анықталады: геологиялық кеңістіктің қасиетімен, жер қойнауындағы геохимиялық және физика-химиялық сипаттарымен, сондай-ақ, оларға толтырылған қалдықтардың техногендік әсерімен; тау жыныстарындағы коллекторларды немесе жасанды сыйымдылықтарды өндірістік қалдықтармен технологиялық толтыру; инженерлік құрылыстар мен бақылау жүйелері.

553. Өндірістің сұйық қалдықтарын көму, ағын суларды ағызу Қазақстан Республикасының тиісті «Жер қойнауы мен жер қойнауын пайдалану туралы» және «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңдарымен регламеттеледі.

554. Жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау талаптарына сәйкес ұңғының техникалық жағдайын үнемі зерттеп тұру керек.

555. Ұйым объектінің пайдалану, консервациялау және жою кезіндегі сенімділік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудің толық жауапкершілігін алады.

556. Ұйым инженерлік ұңғылардың жүйесі арқылы топырақты судың жағдайын (орналасқан жерінің периметрі бойынша) бақылауды жүзеге асырады.

557. Газ және газоконденсат кен орындарының өндіріліп болған жер учаскелері белгіленген заң тәртібі бойынша жерпайдаланушыларға беріледі.

558. Жарылысөртқаупі бар объектілерде мүмкін болатын апаттарды жою жоспарлары жасалынады, онда ерекше жағдайларды ескере отырып, апаттар мен апаттық жағдайларды болдырмау жөніндегі персоналдың оперативті іс-әрекеттері көзделуі тиіс.

559. Көп қабатты кен орындарында дербес істейтін қаттарды немесе пайдаланылатын объектілерді қазған кезде кейбір қатты кеңейтіп бұрғылағанда кеңейтіп бұрғылау үшін белгіленген басқа қаттарға зиян келтірмеген жөн.

560. Ең алдымен төменгі қаттарды кеңейткенде әлі де қазылмаған қаттардын ұңғының кепілмен жеңіл өтуі үшін барлық техникалық шаралар көзделінеді: қарқынды газдың белгісі білінуін болдырмайтын, залалды заттың шығарылуы және фонтанданудың ашылуы; сазға айналуды болдырмау шаралары және жоғары өнімді қаттардың жуатын сұйықты сіңіруі.

Егер жоғары жатқан қаттар қазылса, онда ұңғыны төмен жатқан қаттарға қарай бұрғылауды, жуатын сұйықтың қазылып жатқан қаттарға (объект) сіңіп кетуін болдырмайтын барлық қажетті шараларды жүзеге асыру керек.

561. Газоконденсат кен орындарын қазуда конденсат шығынын болдырмау үшін кен орындарын (шоғырлар) конденсатты барынша толық шығаруды қамтамасыз ететін жағдайлар тудырылады.

562. Мұнай жиегі бар газды қаттың газ және мұнай бөліктерін бірдей қазу мәселесі белгіленген тәртіппен бекітілген қазу жобасымен шешіледі.

563. Газды алу және қаттағы депрессияны таңдау қат қаңқасын сақтауды сөзсіз қамтамасыз ету жағдайымен, қаттағы конденсаттың түсуіне жол бермеу және істеп тұрған ұңғының шоғырына судың тілі мен конустарын тарту.

564. Газ және газоконденсат кен орындарын дұрыс пайдаланудың бақылауы қазу талабына сәйкес жиі өткізілетін мониторингтеріне негізделінеді.

565. Пайдалану үрдісі кезінде газ ұңғысының бағанаралық кеңістегінде газдың артық қысымын немесе газдалған сұйықты анықтағанда, сондай-ақ, ұңғы жанындағы грифондарды тапқанда, онда аталған құбылыстардың себебін анықтау және оларды жою үшін шаралар қолдану керек.

566. Жерасты шығуын немесе газ ұңғысын пайдалану кезінде ағыны анықталған кезде, ұңғыға суды немесе сазды ерітіндіні жіберу қажет, бұл одан әрі сауықтыру жұмыстарын жандандыруға толық мүмкіндік береді.

567. Елеулі жерасты шығындарын және қатаралық газ ағынын қалпына келтіру мүмкін болмағанада ұңғы жойылуы тиіс, онда газды горизонттарды оқшаулау жағдайы сақталуы тиіс. Мұндай ұңғыны жою ұңғыларды жою жөніндегі қағидаға сәйкес жүргізіледі.

568. Газ және газоконденсат кен орындарын қазу үрдісінде жоғарғы қаттарда екінші сипаттағы газдың үйіндісі мен шоғыр пайда болғанда, жерасты шығуы мен газдың қатаралық ағыны салдарында, онда осындай үйінділер мен шоғырлардың қуат алу көздерін анықтау керек және тұмшалау, ондағы газ запасының артуын болдырмау керек.

569. Қазылған кен орындарындағы екінші сипаттағы үйінділер мен шоғырларды жою үшін, онда бұл үйінділер мен шоғырлар газкәсіпшілігінің қалыпты жұмыс істеуіне қауіп төндірсе, оларды газсыздандыруды бақылау-сорғытулық (дренаж) газсыздандыру ұңғысы арқылы, газды солар арқылы шығарып, аталған үйінділер мен шоғырларды толық сарқылғанға дейін жалғастыру керек.

570. Шоғырларды газсыздандыру ғылыми-зерттеу ұйымының рекомендациясы негізінде жүзеге асады, өкілетті органдармен келісіледі және жоғарғы газөндіруші ұйым бекітеді.

571. Жерасты шығыны мен қатаралық ағынын бақылау және дер кезінде анықтау үшін, алғашқы кезеңнен бастап істеп тұрған, ірі және жоғары нығыздаушы газ бен газоконденсат кен орындарын қазуды бастағаннан бері, қат қысымын өлшеуді жүргізумен бірге:

1) сулы горизонттардың жоғары дөңесті бөлігінде орналасқан арнаулы кеңейтетін бұрғыланған немесе осы мақсатқа қажет үшін ұңғылардың мониторингі;

2) газшығуын анықтау үшін кен орнының барлық алаңын зерттеу.

572. Соңғыларын анықтағанда жерасты кемуі мен қатаралық газдың ағын көздерін табу мен жою үшін шаралар қабылдау керек.

573. Істеп тұрған газ ұңғыларындағы баған кеңістігіндегі қатаралық газ ағыны қарқынын азайту үшін немесе апатты газ ұңғыларындағы белсенді газ пайда болуын азайту үшін жақын жерден түсіретін эксплуатациялық ұңғылардың негізі қалануы мүмкін. Бұл ұңғылардың негізгі міндеті-газсыздандыратын ақауы бар ұңғымен қатқа барынша депрессияны уақытша жасау. Түсіретін ұңғы өзінің міндетін атқарғаннан кейін ол пайдаланудың жылдамдату режимінен оңтайлы режиміне ауыстырылады немесе газөндіруші кәсіпорынның шешімі бойынша консервацияланады.

574. Барлық пайдаланылатын ұңғылар бойынша, олар газбен бірге конденсатты және суды береді, газ, конденсат және су өндірудің сөткелік есебін жүргізу керек. Соңғысын үнемі талдап отыру қажет және әр ұңғы бойынша химиялық талдаудың нәтижесі арнайы құжатталуы тиіс.

575. Су құйылуы анықталған әр ұңғыға қатысты, оның қандай бір өнімді қатқа зиянды әсер ету дәрежесінің мүмкіндігі нықталады, ондай ұңғыны ерекше есепке алу керек.

Ондай ұңғыға жатады:

1) пайдалану үрдісінде әртүрлі жағдайда су басқан ұңғылар, яғни қат суын тартатын;

2) ұңғыны бұрғылау немесе жөндегеннен кейін байқау кезінде, оның жоғары немесе төменгі суды көрсететіні.

576. Ұңғылардағы өнімді қаттарға судың келуі тікелей байқаумен дәлелденсе, оның зиянды әсерін анықтағаннан кейін жөндеу-оқшаулау, ал өте ауыр жағдайда оқшаулау-жою жұмыстарын жүргізу қажет.