«геодезиялық астрономия»
Негізгі: 4[36-42] Негізгі: 2[126-147]
жүктеу/скачать 2.37 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі: 2[58-62] Бақылау сұрақтары
Негізгі: 4[36-42] Негізгі: 2[126-147] Бақылау cұрактары 1. Жергілікті жұлдыздық уақытьша оалыстырмалы сағаттар түзетуін қалай есептеп шығарады?
36
4. Əрбір кеште қанша жұлдыздар жұбын бақьмау ұсыналады? 8-лекция. Сфералық тригонометрия Сферадағы геометрия. Сфера мен жазықтық арасындағы ұқсастық өте қарапайым сфералық пішіндер. Жинақталған үшбұрыштар. Полюс пен поляра. Полярлық үшбұрыштар. Сфералық
айналдыру формуласы. Бұрыш синусын жатқан жақтың косинусына айналдыру формуласы. Котангенстер формуласы, жарты период формуласы. Тікбұрышты сфералық үшбұрыштар. Тікбұрышты сфералық үшбұрыштарға арналған сфералық тригонометрияның формулалары.
Параллактикалық үшбұрыш. Экваторлық координаттардың көкжиектікке айналуы. Координаттардың инерциялық жүйесін құру туралы түсінік. Уақытты өлшеу жүйелері. Диалектикалық материализм кеңістік пен уақыт туралы. Уақытты өлшеу бірліктері. Көктемгі күн мен түннің теңелуі нүктесінің сағаттың бұрышы бойынша өлшеу. Жұлдыздық тəуліктер. Уақытты күн бойынша өлшеу . Күннің жұлдыздар арасындағы көрінетін жылдық қозғалысы. Ақиқат жəне орташа уақыт. Əлемдік уақыт. Уақытты теңдеу жəне оны жыл бойы өлшеу. Əралуан координаттадағы уақыт.Жергілікті жəне гринвич уақыты.Аттас уақыттардың айырмасы сияқты бойлықтардың айырмасы.Мезгілдерді өлшеу сызығы. Поястық уақыт. Декретті уақыт. Эфемеридті уақыт туралы түсінік.Динамикалық уақыт.
уақытқа ауысуы жəне керісінше ауысу.АЖ-дағы «күн кестесі». Күн координаттарын интерполяцилау жəне жергілікті уақыттың берілген сəтіне уақытты теңдеу.Орташа күндік уақыттан ақиқат уақытқа жəне керісінше ауысу.Орташадан декреттің уақытқа жəне керіснше ауысу. Орташа күндік уақыттың шкаласындағы жұлдыздың уақыттың екі сəтінің бір ізділігі. Шырақтардың тəуліктік қозғалысы Жұлдыздардың əралуан ендіктер астындағы тəуліктік қозғалысы.Аспан сферасының сапалары. Батпайтын жұлдыздар; туатын жəне бататын жұлдыздар; шықпайтын жұлдыздар; элонгациясы бар жəне берілген пункттің көкжиегі үстіндегі бірінші вертикал арқылы өтетін жұлдыздар. Шырақтардың мезгілдері мен көкжиектік координаттарын анықтау:
Зениттік қашықтық пен азимуттың өзгеруін есепке алуға арналған дифференциялды формулалар.Шырақтардың координаттарын өзгертуді туғызатын себептер.Астрономиялық байқаулардың редукциялары 37
Астрономиялық рефракция.Рефракцияның шырақтардың əсері.Рефракцияның жуықтаушы формуласы. Орташа жəне ақиқат рефракция.Астрономиялық рфракцияның кетесі. Шырақтардың параллактикалық ығысуы.Параллактикалық ығысу теороиясының негіздері. Күннің тəуліктік параллаксі жəне оның күннің көкжиектік координатына əсері. Жұлдыздардың жылдық параллаксы. Жұлдыздардың жылдық параллаксының шамалары. Жұлдыздардың жылдық параллаксын анықтау тəсілдері. Парсек-қашықтықты өлшеу бірлігі. Аберрацияның жалпы теориясы. Жылдық аберрация. Жылдық аберрацияның жұлдыздардың экваторлық координаттарына ə.серіТəуліктік аберрация. Тəуліктік аберрацияның жұлдыздардың экаторлық координаттарына əсері. Процессия жəне нутация. Процессия мен нутацияның механикалық м.əніАй мен күн процессиясының шырақтардың координаттарына . əсеріНутацияның шырақтардың координттарына əсері. Планеталар прцессиясы. Жұлдыздардың өз алдына қозғалысы.Жұлдыздардың өз алдына қозғалысын анықтау.Өз
координаттарының өзгеруін есепке алу тəртібі.КСРО АЖ-ның «жұлдыздардың көрінетін жерлері кестесінен» жұлдыздардың көрінетін координаттарын интерполяциялау.Жұлдыз каталогтары Əралуан жүйелердің іргелі каталогтары.Геодезиялық жұлдыздардың КГЖ-2 каталогы. КСРО АЖ каталогы. Негізгі: 2[58-62] Бақылау сұрақтары :
9-лекция. Сфералық координаттар жүйесі жəне олардың арасындағы байланыс. Бұл тақырып сфералық астрономия курсының бұдан кейінгі барлық тарауларын оқып үйренуге негіз болады. Математикалық есептеулер мен геометриялық құрулардың жеңілдету үшін барлық шырақтар емін еркін бақылаушыдан бірыңғайқашықтықта тұр деп, яғни олар сфера бетіне орналасқан
пайдаланылады. Көмекші аспан сферасын енгізу жəне оның орталығынан бақылайтын
нүктелерімен, күннің тоқырауы нүктелерімен, күн мен түн теңелуі колюрімен жəне күннің тоқырауы колюрімен, ендік дөңгелегімен, альмукантаратпен, солтүстік жəне оңтүстік жарты шарлармен, көрінетін жəне көрінбейтін, шығыс жəне батыс жарты сферамен танысуға тиіс. Бұл ретте көрнекі құралдармен əсіресе аспан сферасының моделін кеңінен пайдаланған орынды, мектептің географилық глобусы зор жетістікпен қызмет ете алады. Глобустағы жер 38
экваторы мен географиялық меридиандардың бейнелерін аспан экваторы мен бұрылу дөңгелектерінің бейнелері ретін қабылдау керек.Ал қалған дөңгелектер мен нүктелерді сырттан оқитын студент сфералық транспорттарды пайдалана отырып өз бетінш орналастыруға тиіс. Сфералық астрономия есептерінің басым көпшлігін шешу үшін координаттардың сфералық жүйелерін қолданған қолайлы,өйткені сфералық координаттардың тəсілі аспан
перпендикуляр дөңгелекті таңдап алады,олардың бірі жүйенің негізі,басқасы бастапқы дөңгелегі аталады. Жүйенің негізгі жəне бастапқы дөңгелектердің қиылысатын нүктелерінің бірі координаттар жүйесінің бастапқы нүктесі аталады. Сферада бастапқы нүктені таңдап алумен, координаттарды есептеуіш бағытымен бір-бірімен негізгі жəне бастапқы дөңгелектерінің жағдайымен ерекшеленетн сфералық координаттардың бірнеше жүйесі астрономияда қолданылады.Əдетте координаттардың
студент сызбаға көмекші аспан сферасын оның негізгі нүктелерімен,дөңгелектерімен жəне бағыттарымен бейнелеуді үйренуі керек, координаттардың əрбір жүйесін сызбада жеке-жеке бейнелей алуға немесе олардың əрқайсысындағы шырақтың жағдайын көрсете білуге тиіс. Сонымен бірге студент1.1 жəне 1.2 суреттерде көрсетілгендей, көмекші аспан сферасын, оның негізгі нүктелері мен меридиан жазықтығының жəне көкжиек жазықтығының дөңгелектерін жобалай білуге тиіс. 1.1 суретте сфераның батыс жақ сыртында бұрған бақылаушыға арналған меридианның жазықтығына аспан сферасының негізгі нүктелерімен дөңгелектерінің проекциясы берілген.
Көкжиек жазықтығына аспан меридианының проекциясыSN тік сызбасында, ол бірінші вертикал проекциясы тік EW берілген. Астрономияда бірліктердің градустың жүйесімен бірге доғалар мен бірге доғалар мен бұрыштарды өлшеу үшін бірліктердің сағаттық жүйесі жиі қолданылады. Студент градустық
39
Градустық өлшемнен сағаттыққа жəне керісінше ауысу АЖ-дағы кестенің көмегімен жасалуы мүмкін. Өлшеудің екі жүйесінде доғалар мен бұрыштарды бірдей дəлдікпен білдіру үшін сағаттық
экваторлық координаттарды таңдап алып оларды көкжиектікке ауыстыра білуі керек. Көкжиектің жəне экваторлық координаттардың жүйелері арасындағы байланысты орнату үшін астрономиялық жəне географиялық координаттар арасындағы кейбір тəуелділіктерді меңгеру керек. Координаттардың географиялық жүйесі жер бетінің нүктелері жағдайын анықтау үшін пайдалынады. Тіктеуіш сызық пен жер экваторының жазықтығы арасындағы бұрыш берілген нүктенің географиялық ендігі φ аталады. (2.3 сурет). Ол экватордан солтүстік полюске 0°-тан +90°-қа дейін жəне оңтүстік полюске0°-тан -90°-қа дейін саналады. Бастапы (гринвичтік меридиан мен берілген нүктенің меридианы жазықтығы арасындағы қос қырлы бұрышL)
40
нормальдің жер эллипсойдының бетіне бағыты жəне осы нүктедегі тіктеуіш сызықтың түйіспейді. Сондықтан жер беті нүктелері координаттарының үш түрі бар:географиялық, геодезиялық жəне геоцентрлік. Студент олардың арасындағы айырмашылықты біліп алуы
бұрышы В пунктінің меридианына салыстырмалы болса, онда А мен В пункттері бойлықтары айырмашылығы осы сағаттық бұрыштарының айырмашылығына тең болады: λА-λВ= tA-tВ Координаттар жүйелері арасындағы байланысты анықтау үшін бір сызбада координаттадың көкжиектік, бірінші экваторлық жəне екінші экваторлық жүйелерін түзейміз. Zσ вертикалы мен бұрылу Рσ дөңгелегінің PZ меридианының дөңгелектерін қойып өткенде пайда болған
сағаттық бұрышының t қосындысына жəне оның тікелей жоғары шығуына α, яғни tg=t=α тең екенін көреміз Уақытты өлшеу жүйелеріне арналған бөлімде көктемгі күн мен түннің теңелуі нүктесінің сағаттық осы нүктеден бақылау негізінде жұлдыздық уақытқа S сандық жағынан тең екені көрінеді. Сондықтан теңдеу (*) былай қайта жазылуы мүмкін: S=α+t (1.1*) Осы формула оординаттардың бірінші жəне екінші экваторлық жүйелері арасындағы байланыс орнатады. Бұл жүйелердегі екінші координатта бірдей – бұл бұрылу δ. Координаттардың көкжиектік (Z мен А) жəне екінші экваторлық (χ пен δ) жүйелері арасында байланыс орнатқанда бақылаушы пунктінің ендігі φ жəне осы есп сол үшін шығарылып отырған жұлдыздық уақыттың кезі белгілі болуға тиіс. PZσ үшбұрышынан көкжиектік жəне экваторлық координаттар арасындағы тəуелділікті білдіетін формуланы шығарамыз:
(б) формуласын (в) формуласына жəне (а) формуласын (в) формуласына бөліп, шығаруға қолайлы формула алмыз: ctgA = sin jctgt - tgd cosj cos ect ctgZ = (cosjctgt - sin jtgd cos ect) sin A Мұндағы t=S-α tgd cosj K1 жəне tgd sinj K 2 белгілерін алып, ақырында мынаны аламыз: 41
ctgA = sin jctgt - K1 cos ect ctgZ = (cosjctgt + K 2 cos ect) sin A Сонымен белгілі ендікте ,φшырақтың экваторлық α=δ экваторлық координаттарын біле отырып, (а, б, в) формулалары бойынша S мезгілі үшін шырақтың зениттік қашықтығы мен оның азимутын есентеп шығаруға болады. ctgA бойынша жұлдыздың азимутын есептеп шығарғанда бірінші тригонометриялық ширекке арналған А кестесін табады.Азимут А-ң квадранты котангенс белгісі бойынша жəне сəйкес келетінt сағаттық бұрыштық мəні бойынша анықталады.Егер жұлдыздың сағаттық бұрышы 12h-тан кем болса, онда оның азимуты 180°-тан кем, онда азимут та 180°- тан көп болады. Зениттік Z қашықтығын есептеп шығару кезіндеctgZ белгісіне назар аударады. Егер котангенс оңды болса, онда Z<90° болады, ол егер теріс болса, Z>90° болады, яғни жұлдыз көкжиек астында. жүктеу/скачать 2.37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||