Гісторыя беларускай літаратуры (ХІХ ст. – 1970-я гады ХХ ст.)

Нашу ж працу ў свой

– Эпітэт, сімвал, метафара, алегорыя.

Францішак Багушэвіч

Біяграфія

а) 1840 год, в. Жупраны на Міншчыне;

б) 1840 год, в. Свіраны на Віленшчыне;

в) 1850 год, в. Ашмяны на Міншчыне;

г) 1860 год, в. Ашмяны Віленскага павету Віленскай губерні;

д) 1850 год, в. Кушляны на Лідчыне.

а) адкрыццё Віленскага універсітэта;

б) забарона Літоўскага статута;

в) забарона найменняў «Беларусь» і «беларусы»;

г) адмена прыгону;

д) далучэнне краю да Расійскай імперыі.

а) У сям’і інтэлігентаў. Бацька, Казімір Багушэвіч, быў вядомым беларускім эт­нографам, збіральнікам фальклору, мовазнаўцам. Ад яго перадалася Францішку ціка­васць да вуснай народнай творчасці.

б) У патрыятычна настроенай шляхетнай сям’і. Бацька і маці з малых год прыві­валі сваім дзецям любоў да працы, да роднай мовы, а таксама спачуванне цяжкай долі народа, вальнадумныя погляды. Уся сям’я Багушэвічаў прымала ўдзел у паўстанні 1863–1864 гг. Сам Францішак змагаўся ў шэрагах паўстанцаў са зброяй у руках, быў паранены ў нагу.

в) Сям’я Багушэвічаў паходзіла са шляхты. Жылі ў адносным дастатку, аранда­валі зямлю, наймалі хатніх настаўнікаў. Вучыць дзяцей у гімназіі за ўласны кошт аднак не было магчымасці. Ад бацькоў перадаліся цяга да ведаў, інтэлігентнасць, шчырасць і дабрыня.

а) Горы-Горацкая земляробчая акадэмія; г) Нежынскі юрыдычны ліцэй;

б) Віленская польскамоўная гімназія; д) Кіеўскі універсітэт;

в) Віленская рускамоўная гімназія; е) Варшаўскі універсітэт.

а) Жыццё ў сталіцы Расійскай імперыі не давала магчымасці творчаму росту, па­шырэнню ведаў пра здабыткі беларускай культуры.

б) Рэвалюцыйна настроенае асяроддзе універсітэта перашкаджала набыццю сі­стэмных ведаў.

в) Францішак быў далучаны да студэнцкіх хваляванняў, разам з іншымі добра­ахвотна пакінуў універсітэт, а калі зрабіў спробу вярнуцца, матывуючы свой папярэдні ўчынак хваробай, яму адмовілі.

г) Цяжкае матэрыяльнае становішча сям’і прымусіла Францішка Багушэвіча пайсці працаваць настаўнікам, зарабляць дадатковыя сродкі для існавання.
6. Якія з пазначаных фактараў садзейнічалі фарміраванню светапогляду Францішка Багушэвіча?

а) звальненне з Пецярбургскага універсітэта. Праца школьным настаўнікам на Лідчыне;

б) хваляванні, якія ахапілі родны край пасля сялянскай рэформы 1861 г.;

в) нацыянальна-вызваленчы рух, які ахапіў Беларусь у 1863–1864 гг.;

г) рэвалюцыйна настроенае асяроддзе Віленскай гімназіі, сярод якога было шмат тых, хто ў будучым стаў удзельнікам паўстання Кастуся Каліноўскага.
7. Вызначыць паслядоўнасць жыццёвых этапаў Францішка Багушэвіча.

а) г. Канатоп. Праца судовым следчым. Жаніцьба і нараджэнне дзяцей. Спробы пісаць вершы;

б) г. Вільня. Праца судовым адвакатам. Знаёмства з жыццём беларускіх вяскоў­цаў праз расповеды і скаргі пакрыўджаных сялян. Напісанне твораў. Выданне зборнікаў за мяжой;

в) в. Кушляны. Упарадкаванне ўласнай гаспадаркі. Сустрэчы з моладдзю. Дэкла­раванне сваіх твораў вяскоўцам;

г) настаўнічанне на Лідчыне. Удзел у баявых дзеяннях на баку паўстанцкіх атра­даў К. Каліноўскага. Выступленне з прамовамі перад сялянамі;

д) жыццё ў фальварку Свіраны. Пераезд у спадчынны маёнтак у Кушляны. Су­стрэчы з сялянамі ваколіцы. Заняткі з хатнім настаўнікам;

е) г. Вільня. Вучоба ў Віленскай польскамоўнай, а затым рускамоўнай гімназіі. Спроба набыць вышэйшую адукацыю ў Пецярбургскім універсітэце;

ж) г. Нежын. Навучанне ў юрыдычным ліцэі. Праца ў судовых установах Расіі і Украіны.

а) пошукі дадатковых заробкаў, лепшай працы;

б) жаданне бескарысна дапамагчы пакрыўджаным вяскоўцам;

в) імкненне набыць славу, павагу сярод сваіх саслужыўцаў;

г) імкненне абараніць беларусаў ад самадурства расійскіх паноў і чыноўнікаў, якія прыязджалі ў наш край пасля паўстання Кастуся Каліноўскага.
9. Чаму Францішак Багушэвіч пакінуў Вільню і працу адвакатам?

а) з-за пагардлівых адносінаў саслужыўцаў, якія называлі яго «мужыцкім адва­катам», «хлапаманам»;

б) каб цалкам аддацца творчай дзейнасці, бліжэй пазнаёміцца з жыццём вяскоў­цаў;

в) адвакацтва не прыносіла значнага прыбытку, не дазваляла пракарміць сям’ю ў Вільні.

1. Якія з пералічаных зборнікаў былі напісаны Францішкам Багушэвічам (падкрэсліць адной рыскай) і якія з іх дайшлі да нас (падкрэсліце дзвюма рыска­мі)?

а) «Беларускія апавяданні Бурачка»; д) «Беларускія апавяданні»;

б) «Скрыпка беларуская»; е) «Смык беларускі»;

в) «Скрыпачка беларуская»; ж) «Жалейка».

г) «Дудка беларуская»;

а) Каб зацікавіць сваім паэтычным словам як мага больш людзей, знайсці пры­хільнікаў свайго таленту на польскай зямлі.

б) Друкаванне зборнікаў за мяжою не патрабавала ад аўтара значных фінансавых выдаткаў.

в) На Беларусі было забаронена друкаванне кніг на роднай мове.

а) боль за лёс роднай мовы, папрок за абыякавае стаўленне беларусаў да сваіх нацыянальных каштоўнасцей;

б) захапленне багаццем, прыгажосцю, мілагучнасцю беларускага слова, гонар за сваю духоўную спадчыну;

в) абуджэнне ў чытачоў павагі да сваёй мовы, літаратуры і культуры;

г) імкненне абудзіць у беларусаў пачуццё нацыянальнай гордасці і годнасці, сва­ёй этнічнай паўнавартаснасці;

д) крытыка пераймання набыткаў заходнееўрапейскай культуры;

е) перакананне чытачоў у тым, што беларусы маюць старажытную мову, пісь­меннасць, слаўнае гістарычнае мінулае, што родны кут завецца Беларуссю, якая раней была вольнай і магутнай.

4. Якія з ніжэйпрыведзеных выказванняў пра родную мову належаць Багу­шэвічу?

а) «Любіце і шануйце, як святыню, роднае слова, з якім вас літасцівы Бог на свет пусціў»;

б) «Наша мова для нас святая, бо яна нам ад Бога даная»;

в) «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмерлі!»;

г) «Яно то добра, і нават трэба знаць суседскую мову, але найперш трэба знаць сваю»;

д) «Ты ад маці, ты матчына,

Беларуская мова.

Зорамі растлумачана

а) адносіны пана-інтэлігента да вяскоўца;

б) узаемастасункі пана-прыгнятальніка і селяніна;

в) эстэтычныя погляды мастака;

г) маральныя арыенціры чалавечага жыцця;

д) выхаванне адказнасці чалавека за захаванне прыродных багаццяў роднага краю.

а) ідэалізацыя мінулага, часоў, калі інтэлігенцыя паважліва ставілася да вяскоў­цаў;

б) абуджэнне чалавечай годнасці ў мужыка-беларуса;

в) патрабаванне селяніна стварыць спрыяльныя ўмовы для паўнавартаснага вы­яўлення сваіх творчых здольнасцей;

г) патрабаванне даступнай усім слаям насельніцтва адукацыі.
7. Якія думкі выказвае аўтар у вершах пра эстэтычныя погляды мастака?

а) заклікае літаратараў ствараць праўдзівыя творы;

б) падкрэслівае неабходнасць пракладання мастакамі свайго ўласнага шляху ў пісьменстве;

в) звяртаецца да пісьменнікаў ставіцца да сваёй творчасці як да грамадскай дзей­насці;

г) заклікае літаратараў ствараць творы, якія аказвалі б эмацыянальнае ўздзеянне на чытачоў.
8. Якія бакі ўзаемастасункаў пана-прыгнятальніка і селяніна раскрываюц­ца ў паэзіі Багушэвіча?

а) паэтызуецца ўзаемаразуменне мужыка і пана ў іх будзённым жыцці;

б) абвінавачваюцца паны за стварэнне імі нечалавечых умоў жыцця вяскоўцаў, патрабуюцца сутнасныя змены ў грамадстве;

в) крытыкуюцца паны, якія жывуць з плёну працы сялян.

а) чалавек сумленны, працавіты, які з павагай ставіцца да старэйшых, родных і блізкіх, здольны спачуваць чужому гору;

б) мужык-бунтар, барацьбіт за свае правы;

в) гуманіст, патрыёт сваёй Бацькаўшчыны.

а) жыццё беларускага народа; б) сатырычная.

а) паэма; в) прадмова; д) песня; ж) байка;

б) верш; г) санет; е) апавяданне; з) калыханка.
Паэма «Кепска будзе!»

1. Якая жыццёвая першааснова паэмы «Кепска будзе!»?

а) пісьменнік выкарыстаў для сюжэта паэмы эпізод з уласнага лёсу;

б) аснову твора складае расказаны аўтару селянінам жыццёвы выпадак.

а) сэнсу чалавечага жыцця;

б) сіроцтва;

в) узаемаадносін бацькоў і дзяцей;

г) прызначэння мастака і мастацтва;

д) бяздушнасці, уседазволенасці царскага чыноўніцтва;

е) цяжкага сацыяльна-матэрыяльнага становішча вяскоўцаў-беларусаў напрыкан­цы XIX ст.
3. Хто апавядальнік у творы?

а) айчым;

б) аўтар;

в) Аліндарка.

а) сказаў фразу «Кепска будзе!» пры нараджэнні хлопца? 1) кума;

б) даў недарэчнае імя дзіцяці? 2) Аліндарка;

в) зашыў залатоўку ў шапку? 3) бацька;

г) ударыў лбом аб дзверы асэсара? 4) айчым

д) ездзіў у Вільню і Ліду, вызваліў юнака з астрога?

а) пан Прыбалдоў прадаў сваю гаспадарку Саску;

б) памерла Траляля; палову маёнтка адсудзіла Бартачыха, іншую – прадалі за даўгі;

в) вяскоўцы ўзялі на выхаванне Тралялёначку;

г) Бартак вярнуўся ў вёску. Хуткім часам трапіў у турму і памёр;

д) Бартак разышоўся з Казькай, перамяніўся, раздалікаціўся, аднойчы вярнуўся з мястэчка з паненачкай;

е) на сельскім сходзе Бартака спрабавалі выбраць у сотнікі.
2. Якія праблемы закранае аўтар у апавяданні «Тралялёначка»?

а) непазбежнай расплаты за несумленнае жыццё;

б) гуманізму, чалавечнасці беларускіх сялян;

в) яднання прыгнечаных народаў у барацьбе супраць расійскага царызму.

а) паважалі за працавітасць, уменне весці гаспадарку;

б) не любілі, баяліся яго з-за цяжкага характару, зласлівасці;

в) лічылі чалавекам нядобрым, бо разбагацеў хітрасцю і сквапнасцю.

а) бязлітасны, пыхлівы гаспадар не мог разлічваць на дапамогу аднавяскоўцаў;

б) неспрыяльнымі прыроднымі ўмовамі;

в) новы пан ладзіў гульні мясцовых чыноўнікаў, захапіўся выпіўкамі і гульнямі ў карты, а сродкаў і часу на вядзенне гаспадаркі не заставалася.

а) любілі, паважалі Тралялю, апекавалі яе дзіця;

б) імкнуліся іх пазбягаць.
6. Якую выяўленчую функцыю выконваюць у апавяданні Францішка Багу­шэвіча імянныя прозвішчы (Сасок, Прыбалдоў, Траляля, інш.)?

а) праз іх аўтар падкрэслівае сутнаснае ў характары і паводзінах герояў;

б) прозвішчы паказваюць індывідуальнасць вобразаў, іх пераканаўчасць і запамі­нальнасць.