5. Желательное наклонение глагола
(Қалау рай)
Желательное наклонение выражает желание, намерение говорящего.
Общая схема:
1 Менiң
Бiздiң
|
глагол +
|
ғы / гi
қы / кi
|
+
|
|
|
|
2 Сенiң
Сендердiң
Сiздiң
Сiздердiң
|
лар/лер+
лар/лер+
|
ң
iң
ңыз / ңiз
iңыз / iңiз
|
|
3 Онiң
Олардiң
|
|
К корню глагола добавляются суффиксы ғы/гi, қы/кi, затем следуют притяжательные окончания (смотрите раздел "Существительные. Притяжательные окончания") и вспомогательный глагол келу в нужном времени: келді – если речь идёт о прошлом, келіп отыр (тұр, жүр) – если речь идёт о настоящем, келеді – если речь идёт о будущем.
Шырын ішкің келді. – Ты хотел выпить напиток (когда-то хотел, прошлое).
Тауға барғыңыз келіп отыр. – Вы в горы хотите пойти (сейчас хотите, настоящее).
Жатқым келеді. – Хочу полежать (потом хочу это сделать, будущее).
В разговорной речи встречается использование как притяжательного местоимения (менің, сенің), так и местоимения в усечённом варианте (мен, сен – хотя это противоречит правилам грамматики).
Например:
Менің дәрiгер болғым келеді (Мен дәрiгер болғым келеді). – Я хочу стать врачём.
Оның қалам алғысы келді (Ол қалам алғысы келді). – Он хотел ручку взять.
Думаю, вы уже заметили, что суффиксы қы/кi добавляются после глухих согласных, а суффиксы ғы/гi в остальных случаях.
Ещё примеры:
Менің еденде отырғым келді. – Мне хотелось на пол сесть.
Оның жауап бергiсi келді. – Ему хотелось ответ дать.
Бiздің сенi көргiмiз келіп отыр. – Нам хочется тебя увидеть.
Сiздiң жаңа фильм көргiңiз келіп отыр. – Вы новый фильм хотите посмотреть.
Менің сөйлескiм келіп тұр. – Я хочу поговорить.
Менің диванда жатқым келеді. – Мне хочется на диване полежать.
Сенің шай iшкiң келеді. – Тебе хочется чай попить.
Во втором лице множественного числа перед притяжательными окончаниями добавляются окончания множественного числа лар/лер:
Сендердiң оқығыларың келді. – Вы учиться хотели.
Сiздердiң iшкiлерiңiз келді. – Вы пить хотели.
Сiздердiң киноға барғыларыңыз келе ме? – Вы в кино хотите пойти?
В третьем лице множественного числа тоже возможно присоединение окончаний множественного числа:
Олардың киноға барғылары келеді. – Они в кино хотят пойти.
Отрицание
Отрицательная форма глагола образуется при помощи отрицательного суффикса ме, который присоединяется к корню вспомогательного глагола: келмеді, келмей отыр (тұр, жүр), келмейді:
Сенің шырын ішкің келмеді. – Ты не хотел пить напиток.
Оның қалам алғысы келмей отыр. – Он не хочет ручку брать.
Менің жатқым келмейді. – Я не хочу лежать (не намерен лежать).
Баланың доппен ойнағысы келмейді. – Ребёнок с мячом играть не собирается.
Таблицы с примерами:
Менiң
Біздiң
Сенiң
Сендердiң
Сіздiң
Сіздердiң
Оның
Олардың
|
жазу
жазғым келді
жазғымыз келді
жазғың келді
жазғыларың келді
жазғыңыз келді
жазғыларыңыз келді
жазғысы келді
жазғылары келді
|
iшу
iшкiм келiп отыр
iшкiмiз келiп отыр
iшкiң келiп отыр
iшкiлерiң келiп отыр
iшкiңiз келiп отыр
iшкiлерiңiз келiп отыр
iшкiсi келiп отыр
iшкiлерi келiп отыр
|
айту
айтқым келедi
айтқымыз келедi
айтқың келедi
айтқыларың келедi
айтқыңыз келедi
айтқыларыңыз келедi
айтқысы келедi
айтқылары келедi
|
|
Отрицание:
Менiң
Біздiң
Сенiң
Сендердiң
Сіздiң
Сіздердiң
Оның
Олардың
|
жазу
жазғым келмеді
жазғымыз келмеді
жазғың келмеді
жазғыларың келмеді
жазғыңыз келмеді
жазғыларыңыз келмеді
жазғысы келмеді
жазғылары келмеді
|
iшу
iшкiм келмей отыр
iшкiмiз келмей отыр
iшкiң келмей отыр
iшкiлерiң келмей отыр
iшкiңiз келмей отыр
iшкiлерiңiз келмей отыр
iшкiсi келмей отыр
iшкiлерi келмей отыр
|
айту
айтқым келмейдi
айтқымыз келмейдi
айтқың келмейдi
айтқыларың келмейдi
айтқыңыз келмейдi
айтқыларыңыз келмейдi
айтқысы келмейдi
айтқылары келмейдi
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |