«Гуманитарлық білім» факультеті «Қазақ тілі мен әдебиеті» кафедрасы «Шетел әдебиетінің тарихы»

№1 Антикалық әдебиет

3. 
   Антикалық шығармалардың орта ғасырдағы
   

Антикалық әдебиет 1200 жылдай уақытты қамтыған. Алғашқы материалистік ілімдер Кіші Азиядағы сол кездегі ең ірі қала Мемлекетте туды. Б.э.дейінгі VII ғасырдың аяғына дейін мұнда ірі ойшыл – Фалес, Анаксимандар жәнеАнаксимен өмір сүрді.

Ежелгі грек әдебиеті ескерткіштері б.з.д. VIII ғ. Мен IIIғ. Алып жатыр. Б.з.д. Vғ. Антикалық грек әдебиетінің соңы деп есептеледі.

Антикалық дәуір әдебиетінің өзіндік өрлеу даму сатылары болды.

1. 
   Анимизм мұндағы құдайлардың фетешизм дәуірінен ерекшелігі – киімде болады. Ежелгі анимистік аңыздарда гректер Мемсо жайлы аңызды жатқызады. Сонымен қатар Эриний құдай жайлы аңыз да жатқызамын. Эриний Итбасты, болып келген құдай кейіпінде болып келеді. Ехидна және Тифон атты жерді қорғаушы құдайлардан Орф атты 50 басты ит туылады.
   

В) Ерте классика Матриархат дәуірінен патшалық дәуіріне өту кезеңі. Бұл кезде қаһармандар жайлы, Классикалық Мифология жайлы аңыздар пайда болды. Бұл кезден аңыздар Зевс және Омилеһ құдайлар жөнінде болады.

Г) Кеш ерлік.

Ежелгі дәуірдегі әдебиеттерде құдайлардан басқа да, батырла туралы да Мифтер болған.

Мысалы: Афинаның жас батыры ержүрек Гезей туған қаласын шапқыншы жаудан қорғап адам жегіш тажал Митаврды жеңді. Өз жұртына бостандық, азаттықты алып берді. Ал Француз әншісі Орфей Француздардың мақтанышысы еді. Аргоновтардың батыры Персей бір қарасымен адамдарды тасқа айналдырған.

Ежелгі грек тарихында тарихи Оқиғалардың бірі Троя Сұрапылы. Бұл тарихи оқиғалардың идеясы ежелгі гректер өз ата-бабасының жері, мекені үшін күндіз күлкіден, түнде ұйқыдан қалып ат үстінде ұстасқан. Күндік қаны тамған алақандай жері үшін қиямет қан төгіске барып отырды.

Ежелгі дәуір әдебиетінде Пушкиннің өлеңдерін тіпті Криловтың мысалдарында Эллада мифтерінде кездестіреміз.

Антик дүниесі ғылымының барлық жетістіктері бойына сіңіре білген Аристотельдің дүние көз қарасына терең мазмұнды материалистік және диалектикалық идеялармен қатар, идеялизмнің де элементтерін кездестіруге болады.

Фалес (625-547 жж. шамасы) дүниенің бәрі судан пайда болады және суға айналады деген пікірді ұсынды. Су, оның ойынша, барлық заттардың табиғи негізі, барлық өзгерістер мен құбылыстардың иесі болып табылады. Суды дүниедегі барлық нәрселердің "алғашқы мәні", "бастамасы" дед қарастыру, қазіргі біздің түсінігіміз тұрғысынан алғанда, тұрпайы, аса қарапайым болғанымен, бірақ тарихи тұрғыдан алғанда Фалестің бұл ойын революциялық идея деуге болады, өйткені "бәрі пайда болады" деген пікір бұған дейін үстем болып келген "олимпиялық құдайларды жоққа шығару", яғни сайып келгенде, мифологиялық ойлаудың терістігін көрсету, сөйггіп дүниені табиғи тұрғыдан түсіндіру болып табылады

Фалестің шәкірті Анаксимандр (б.э. дейінгі 610-547 жж. шамасы) өзінің көп жылдық ізденістерінің нәтижесін "Табиғат туралы" шығармасында баяндап берді. Фалес сияқты, Анаксимандр да философияның негізгі мәселесін материалистік тұрғыдан шешті, дүниенің алғашқы негіз бастамасы "апейрон" деген айқынсыз, бейнесіз бір зат (апейрон - шексіз деген ұғымды білдіреді) деп санады. Бұл пікір материяны қазіргіше түсінуге жақын

1. 
   Ежелгі гректер рулық методология
   
2. 
   Мифология
   
3. 
   Антикалық дәуір әдебиетінің өзіндік өрлеу, даму сатылары.
   
4. 
   Антикалық шығармалардың орта ғасырдағы қолжазбалары
   
5. 
   Антикалық әдебиеттің ерекшеліктері
   

1.Ежелгі гректер рулық методология

2.Мифология

3. Антикалық дәуір әдебиетінің өзіндік өрлеу, даму сатылары

4. Анимизм

5. Кеш ерлік

6. Ерте классика

3. Студенттің үйде орындайтын тапсырмасы.

1. 
   Реферат
   
2. 
   Сұрақ – жауап
   
3. 
   Антикалық әдебиет тарихы.
   

1. 
   Грек әдебиетінің пайда болуы.
   
2. 
   Грецияның ұлы трагедигі Софокл өмір жолына шолу.
   
3. 
   Трагедияеың пайда болуы.
   
4. 
   Театрлық қойылым.
   
5. 
   Софоклдың “Триптал ” трагедиясы.
   
6. 
   Софоклдың “Эдип” трагедиясы.
   

1. 
   Эсхил ежелгі драматург
   
2. 
   Эсхилдің Прометей туындысы
   

Б.э.д 6 ғ . Грекияның барлық елдерінде дионистік мәдениет үлкен қызмет атқарды.

Грекияның 3 ақыныны – Эсхил, Софокл, Евипид, трагдигі.

Эсхилге дейінгі трагедияның бірде – бірі сақталмаған.

Эсхил ежелгі драматург, трагедияның атасы б.э.д. 525-456ж. өмір сүрген Атақты Афина отбасынан шыққан. Ол Аттикалық ортадағы элефсинде өлді. Эсхил грек, парсы соғысының ең шешуші кезңінде қатысқан. Эсхилдің Прометей туындысы трагедияға толы.

Грецияның ұлы трагедигі Софокл б.э.д 496 шамасында Афинаға жақын Калон қаласында дүниеге келді Дегенмен Софоклдің “Эдип” патша трагедиясында осы патшаның бейнесі ерекше көрініс табады.

Софокл 120-дан астам трагедия жазған. Оның бізге жеткені жетеу

1. 
   Аякс.
   
2. 
   Антигона.
   
3. 
   Эдип цар.
   
4. 
   Филактет.
   
5. 
   Калундағы эдип.
   
6. 
   Сатиралық драма.
   
7. 
   Следапит.
   

Софокл драмалары мына бейнеде қойылады. Қахарман сахынадағы қатаң шешіммен шығады. Сол арқылы пьеса бағыты айқындалып отырады.

1. Эсхил афиналық демократиялық ортаның ақыны.

2. Эсхил ежелгі драматург

3. Эсхилдің Прометей туындысы

1. Эсхил афиналық демократиялық ортаның ақыны.

2. Эсхил ежелгі драматург

3. Эсхилдің Прометей туындысы

4. Сұрақ -жауап

Студенттің үйде орындайтын тапсырмасы

1. 
   Реферат
   

1. 
   Аристофанның өмір жолына шолу.
   
2. 
   Антикалық әдебиеттің коедигі Аристофан.
   
3. 
   Аристофанның “Облака” атты комедиясы.
   
4. 
   Аристофанның “Байлық” атты комедиясы.
   
5. 
   Аристофанның “Әлем” атты комедиясы.
   
6. 
   Аристофан шығрмаларының негізгі көтерген мәселесі.
   

№5

1. 
   Рим әдебиетінің ежелгі дәуірі.
   
2. 
   Рим әдебиетіндегі шешендік өнер.
   
3. 
   Ц. М. Туллый шығармалары.
   

Шешендік өнер қай ғасырда болса да халыққа, қалың көпшілікке әсер ететін оның санасын сезімін баурап, жігерін тасытатын қуатты құрал болып келген, ол өнер күні бүгінге дейін сол күшін, қасиетін жойған жоқ. Демек, халық алдында баяндама жасап, дәріс оқитын ғалым, жазушы жалпы әрбір білімді, мдениетті адам үшін, шешендік өнертуралы білімнің тарихымен танысып, теориясымен қарулану сте артық емес. Шешендік өнердің шығуы, қалыптасуы және даму белгілі шешендердің есімдерімен, олардың мазмұнды, маңызды сөздермен белгіленеді. Мәселен, ежелгі Грецияда, б. ж. санауымыздан арғы 500-300 жылдар аралығында атақты 10 шешен өмір сүрген. Лисий мен Исократтың, әсіресе Демосфеннің қызметтері мен шешендік шеберліктері ерекше аталады.

Грециядан кейінгі шешендік өнердің ерекше дамыған елі Рим Республикасы Грек өнерімен білімінің тетелес мұрагері болған Рим де Красс, Антоний бастаған атақты шешен қолбасылар, қоғам қайраткерлері өткен. Алайда, олардың барлығы да айтулы шешен.

Марк Туллый Цицеронның (106-43ж) қатарында күн қасындағы ай сияқты көмескі көрінеді. М. Т. Цицеронның сақталған 27 сөзінің ішінде Л. С. Каталинаға қарсы айтылған төрт сөзі шешендік шеберліктің шыңы болып табылады.

Ежелгі гректердің өнері мен білімін, әсіресе Демосфенді оқып үйренген табиғатынан дарынды Цицерон Афинада іресі салынған шешендік өнердің Рим де ғажайып сарайын тұрғызды, атап айтқанда, риторика ғылымының (негізін) теориясын жасап, (шешендік өнердің) шешендердің үш түрлі (жоғары, орташа және төмен) – болаты туралы тамаша еңбек жазды. Олары ”Шешен туралы”, ”Брут, немесе атақты шешендер туралы”, ”шешен” дейтін үш трактатында жан жақты баяндалған.

Бақылау сұрақтары

1. 
   Ц.М.Туллый өмірі туралы мәлімет
   
2. 
   Цициронның саяси идеясы
   
3. 
   М.Туллыйдың шығармасындағы саяси бағыттағы көзқарастары.
   
4. 
   М.Туллыйдың шешендік өнер жайлы жазған шығармалары.
   
5. 
   Шешендік өнердің атасмы М.Туллый.
   
6. 
   М.Туллый шешендік сөз өнерінің теоретигі
   

1. Рим әдебиетінің ежелгі дәуірі.

2. Рим әдебиетіндегі шешендік өнер.

3. Ц. М. Туллый шығармалары.

4. М.Туллыйдың шығармасындағы саяси бағыттағы

көзқарастары.

5. М.Туллыйдың шешендік өнер жайлы жазған шығармалары.

6. Шешендік өнердің атасмы М.Туллый.

1. 
   Реферат
   
2. 
   Сұрақ – жауап
   

№6 Сабақтан тыс ОБСӨЖ

1. 
   Ежелгі Рим әдебиетінің тарихы.
   
2. 
   Рим іргесінің қалануы туралы аңыз.
   
3. 
   Рим әдебиетінде өмір сүрген ел адамдарының тұрмыс тіршілігі.
   
4. 
   Екі егіздің қаланың құрылуына тигізген әсері.
   
5. 
   Римнің тұңғыш патшасы Рамул қызметі жайлы.
   

3. 
   Цицерон Марк Туллыйдың саяси идеясы.
   

Цицерон Марк Тулий – ежелгі Римнің саяси қайраткері, шешен жазушы. Салт аттылар сословиесінде 63 ж Консуль болван кезінде Цициронның беделі қатты өсті (Каталинаның қастандығын ашты, сенат та басшы роль атқарды). 1 триумвират (үштік одақ) құрылған соң Цицеронның ықпалы төмендеді; тіпті 58-57 ж қуғынға түсті. 56-50 жылы Г. Томкей мен Юлий цезарьды жақтады. Олар араздасқаннан кейін 49-47 жылдары азамат соғысы кезінде екеуін татуластырмақ болды. Цезар жеңген соң саясатынан қол үзді.

44 ж Цезар өлтірілгеннен кейін ғана байта саясатқа араласты. Оның М. Антонийге қарсы 14 сөзі осы кезеңге жатады. 43 ж 2-ші трицвиратқа қарсы күресте, сенат жеңілген кезде, Антоний мен Октавиан Августың қолынан қаза тапты.

Цицеронның саяси идеясы - ”аралас” мемлекет құрылыс (монархия, ористократия, және демоктария элементтері бар б.з.б. 3-2 жылдың басындағы Рим Республикасы үлгісіндегі мемлекет). Аадмгершілік идеясы – грек философиясы теориясы мен Рим саяси (шешендік) теориясын ұштастыра білген. Дағдарыстар дәуіріндегі Республиканың ”бірінші адамы”, ”татуландырушы”, ”тртіп сақтаушы және қамқоршы” кісілер Цицеронның өзін осындай адамның үлгісі деп. есептеді.

Марк Тулыийдың шығкармашылығынан (үзінділерді есептегенде) саяси бағытта, негізінен сотта сөйлеген 58 сөзі, шешендік өнер, саясат, практикалық, философия, теориялық философия жөнінде 19 трактаты, аса маңызды психология, құжат және Римдегі азамат соғысы дәуірі туралы деректеме болып табылады. 800 астам хаты сақталған.

Халықтың даналық сөздерін, бұқаралық дстүрлерін зерттеп білгенде жалпы риторика білімінің негізін салушы ежелгі Рим шешені Цицеронның бір пікірі еске түседі. Римдіктердің шешендік өнерді қалай игергендігі және халқының дарындылығы туралы ол былай деген екен :

”Атақ құмар жастардың қайтенде шешендік өнерді үйренуге талпынбаған бірде – бірі жоқ шығар. Сонда әуел баста теориялық білім дегеннен бейхабар, тіпті шешендік өнердің жаттығу тәсілі мен ғылыми ережесі бар деп. ойына да кірмеген олар адам тек өзінің ақыл күшімен жете алатын сатыға жетті. Оған жетуге маңызды, әр түрлі және сан алуан сот істерінің көптігі себеп болды. Соның нәтижесінде әркімнің өзінше талаптанып алған біліміне ”.

Бақылау сұрақтары

1. Рим шешені Цицерон

2. Цициронның шешендік өнер жайлы жазған трактаты.

3. “Брут” немесе атақты шешендер туралы трктаты.

4. Цицеронның “Шешен” трактаты.

Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы.

1. Цицерон Марк Туллый шешендік сөз өнерінің теоретигі.

2. Шешендік өнердің атасы – Марк Туллый.

4. 
   Цицерон Марк Туллыйдың саяси идеясы.
   

1. 
   Коллоквиум
   
2. 
   сұрақ -жауап
   

№8 Сабақтан тыс ОБСӨЖ

1. 
   Ежелгі Үнді әдебиетінің тарихы.
   
2. 
   “Махабхарата” дастанының негізгі мазмұны.
   
3. 
   Жантану балықшы қыздың махаббаты жайлы жалпы түсінік.
   
4. 
   “Махабхарата” дастаны мен “Илияда” мен “Одиссея” шығармасын салыстыру.
   
5. 
   “Махабхарата” дастанын зерттеген орыс ғалымдары.
   
6. 
   “Махабхарата” дастанының көлемі.