Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
басталған әлеуметтік сарын Махам- бет поэзиясында күрескерлік мән- ге ауысты, одан кейін Шортанбай, Мұраттарда діншілдік, зарлана кү- ңі ренумен толығып, Ыбырайда ағар тушылық оқу-өнерге шақыру сипа тын қабылдағанын Абайға де- йінгі қазақ поэзиясының өсу жолы ретінде көрсетеді. Жиырмасын шы жылдардағы әр түрлі мақалаларда айтылып қана жүрген осы ақындар шығармашылығына оқулық көле- мінде алғашқы талдау жасауы, қолда бар деректердің сол кездегі ғылыми- зерттеушілік ой-пікір тұрғысынан жүйеленуі, қорытылуы қазақ әдебиеті тарихын ғылымдық негізде зерт- теуге алғашқы соқпақты салғанын көрсетеді. М. Әуезов оны осы еңбектің со- ңында «Бүгінгі мақсат – қазақ ел әдебиеті жұрнақтарын сыртқы түр мен мағынасына қарап әр түрінің орнын көрсету. Бұл кітаптың түп мақсаты сол болған соң, бір дәуірде бір түрлі өлең айтқан ақынның бә- рін сынаудың орнына солардың ішінен мысал боларлық бірнешеуін алып, осылардың мысалын тексе- румен әдебиет тарихының желісін тартып алмақшымыз. Әр жерде ша- шылып қалған ескіге қарап, әдебиет тарихының ұзын жолынан қалған сүрлеуді тауып алуды талап етіп отыр- мыз», – дей келіп, «Қазақ әдебиетінің тарихы зар заман дәуірінен соң Абайға келіп тіреледі. Енді Абайға көшеміз», – деп қорытады. Әрине, қазақ әдебиеттану ғылымының өріс- теп дамыған қазіргі кезеңнің та- лап-тілегімен қарайтын болсақ, оқу- лықтағы «бірыңғай ағым» теориясы мен «тұрпайы социологизм» теория- ларына сай көзқарастағы пікірлерін сол дәуірдегі тек бізде ғана емес, бүкіл кеңес әдебиеттану ғылымында орын алған осы концепциялардың ықпалы деп түсінген дұрыс. Сол кездегі «ұлтшыл-алашордашыларға» қарсы күрестің бір шеті М. Әуезовке де тиіп, шығармалары сыңаржақ солақай сыншылдыққа ұшырап жат- қанын ескерсек, оқулықтың бүкіл ти- ражының баспадан шықпай жатып жиналып алынып, таралмай қалуына таңдануға болмайды. Идеялық ны- санасы қате деп танылып, мектеп- тер мен жоғары оқу орындарында практикалық арнасын таба алмауына заман, дәуір ағымы кінәлі еді. Оқулық кеңес дәуіріндегі ой-көзқарасқа сай: «М. Әуезовтің 1927 жылы шыққан «Әдебиет тарихы» атты кітабы маркстік методология тұрғысынан қарағанда «бірыңғай ағым» теориясы- на ойысатын елеулі қате-кемшіліктері бар еңбек болатын. Алайда бұл еңбек қазақ әдебиеті тарихын зерттеу тала- бымен құнды», – деп бағаланды [17, 110]. Халық ауыз әдебиетінің кейбір үлгілерін, Бұқар, Шортанбай, Мұрат, Ыбырай Алтынсарин өлеңдерін тал- дау барысында ұшқары айтылған ой- пікірлер М. Әуезовтің кейінгі жыл- Ре по зи то ри й К ар ГУ |