Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
са, екіншісі, сол арқылы ғылыми- зерттеушілік ой-пікірде «тұрпайы социологизм» теориясының ерек- ше өріс алып кетпеуі үшін күресу еді. Оған дәлел ретінде 1948-1949 жылдары Қ. Жұмалиевтің «Абайға дейінгі қазақ поэзиясы және Абай поэзиясының тілі», «М. Өтемісұлы», Б. Кенжебаевтың «Сұлтанмахмұттың ақындығы», «Қазақ әдебиеті тари- хы ның» І томы, «Қазақ совет тарихының очеркі» және тағы да басқа еңбектерді атай отырып, олар- ды заман талабына сай таптық көз- қарас пен социологиялық арқауы басым талдаулардың көбірек орын алғанына бола, бүгінгі күнгі талапқа сай даттай беруге де болмас. Ең бас- тысы, олар ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің «тұрпайы социоло- гизм» теориясының ықпалына бір- жола мойын ұсынудан, азды-көпті табыстарды түгелдей жоққа шыға- рудан сақтап қалды. Шынын айтсақ, «тұрпайы социологизм» бұл бағытта өз ұмтылыстарын жасамай да қалған жоқ емес. 50-жылдардың басын- дағы Абай мұрасына байланысты дискуссияның болуы оған нақты дәлел. Қазақ әдебиеттану ғылымы ой- пікірге тұсау салған қаулы-қарарлар қыспағына түсіп, өз «қателіктерін» маркстік-лениндік әдіснама талап- тарына сай түзету жасауға талпын- ған дарымен, әшкерелеуге құрылған саяси науқан жалғаса берді. 1950 жылдардың басынан бастап ол тіпті үдеп кетті. Оған «халықтар көсемі» Сталиннің ғылыми жұмыстардағы дискуссияға белсене араласуы се- беп болды да, идеологиялық тазалау басталды. Физиологияда академик Павловтың, тіл білімінде Маррдың, саяси экономияда Вознесенскийдің шәкірттеріне қарсы күрес өрістеді. Шарлатан Лысенконың ілімі дә- ріптелді. Әсіресе, Сталиннің тіл білі- міне қосқан «жаңалығы» ұлт респуб- ликаларында «ұлтшыл дық-бур жуа- зияшылдық», космополититтік көз- қа расты әшкерелеумен тығыз ұш- тас тырылды. Марксизм-ленинизмнің не гізін салушыларға түзетулер енгізе отырып, тілді қондырмаға да, ба- зиске де жатпайтынын дәлелдеген Сталин «жаңалықтары» ғылымда ғы буржуазияшыл-ұлтшыл пиғылда- ғы жаңа тап жауларын талқандауды кеңестік идеологияға міндеттеп бер- ді. Басқаларды былай қойғанда, М. Әуезовтің өзі «Дружба народов» журналында «Вопросы казахско- го языка в свете трудов И. Сталина по языкознанию» (1951, №6) ма- қала сында қолдаса, Ә. Хасенов де- ген «Қазақ тіл ғылымындағы марр- шылдық пен ұлтшылдыққа қарсы» атты мақаласымен талқан дағыш күшке айналдырып жіберді. Бұл ұлт- шылдықты әшкерелеудің басқа ғы- лым салаларына да ауыз сала бас- тағанының белгісі еді. Тіл-әдебиет институты қаралағыш сипаттағы ауыр Ре по зи то ри й К ар ГУ |