Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
Қазақ фольклорын жинап-жа рия- лау мен зерттеуде орасан зор ең бек сіңірген Ә. Диваев өзінің жи на ған материалдарын баспаға әзір леу ба- рысында оларды жанрлық сипатына орай 8 топқа бөліп орналастырады. 1. Животный эпос (үлгі сөздер); 2. Былинный эпос (дастандар); 3. Сказочный эпос (ертегілер); 4. Легенды, сказания, предания (аңыз-әңгіме); 5. Пословицы и поговорки, загад- ки (мақал сөздер мен мәтелдер, жұм- бақтар); 6. Демонологические рассказы; 7. Свадебный ритуал (үйлену сал- ты өлеңдері); 8. Похоронный ритуал (жерлеу сал ты өлеңдері). Бұл қазақ фольклорына жанр- лық тұрғыда классификация жасау- дағы алғашқы жоба еді. Бұған де- йінгі фольклористер қазақ ауыз әде биетінде екі-үш жанр түрі бар еке нін айтудан аса алмай, жанрлық жіктеулерге бара қоймаған еді. Кей- бір жанрлар араласа жүргенімен Ә. Диваевтың осы алғашқы класси- фикациясы фольклорлық мұраны иге ру жұмыстарын ғылыми мақсатта жүйелі түрде жүргізуге жасаған мәнді қадам болды. Фольклорлық мұ раны жанрлық сипатына орай жү йе легенде Ә. Диваев оны ішкі жанр лық түрлерге бөлуді жинаған мате риалдарды орналастыру бары- сында жүзеге асырған. Мысалы, жерлеу салтына байланысты өлең- дерді көңіл айту, жоқтау, жылау деп бөліп, әрқайсысының бірнеше үл- гілерін келтірген. Фольклорист өз еңбектерінде академиялық бағыт ұстап, тарихи-этнографиялық зерт- теу лерге ден қойғандықтан, өзі жүйе- леген кестедегі жанрлардың басты сипатын ашу жағына бара берме- ген. Сол сияқты халық поэзиясын эпикалық, көңіл күй өлеңдері және драмалық деп үшке бөлген уақытта да алғашқы екеуіне мысал келтіріп, халық поэзиясының табиғатын баға- лаумен шектелген. Кейбір жанрлар- ды тақырыпқа бөлуді де Ә. Диваев алғашқы боп қолданды. Ол ертегі лер- ді тақырыптық жағынан 5-ке бөл се, мақал-мәтелдерді 50 тақырыпшаға жіктейді. Бұлар ғасыр басындағы фольклортанудағы соны ізденістер мен тың қадамдар екенінде дау жоқ. Біз бұл жерде Ә. Диваевтың кеңес дәуіріне дейінгі еңбектерін ғана сөз етіп отырмыз. Кейінгі зерттеулерінде бұл бағыттағы ғылыми ойларын те- реңдетіп әкеткені мәлім. Сол кездегі қазақ баспасөзі бетінде Ә. Диваевтың зерттеулеріне жоғары баға беріліп, бірнеше мақалалар арналуы да ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікірге қосқан үлесінің мәнділігін көрсете түседі. Өзі жинастырған фольклорлық үл гілерді хатқа түсіру барысында бір жүйеге келтіруге талап жасаған М. Ж. Көпеев болды. М. Ж. Көпеев қалдырған «Қара мес», «Қара кітап» аталатын қолжазбалардың таным- дық құндылығы бүгінге дейін маңыз- Ре по зи то ри й К ар ГУ |