Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
о пред мете, его значении и гра- ницах», – деп жазған болатын [11, 265]. Ен деше әдебиетке тарихи тұр- ғыда қарау көзқарасы туындаған уақытта әдеби-теориялық ой-пікірдің кенже қалуы мүмкін емес еді. Кез келген халықтың ұлттық әде- биеттану ғылымының туу кезеңіне дейінгі тарих алдындағы дәуіріне көз жіберсек, әдеби-теориялық көз - қарастың оянуы әдеби-тарихи ой- пікір мен эстетикалық таным про- це сінің басты құралы саналатын ғы лыми ұғымдардың өріс алуына, әде би білімдер системасының қалып- тасуына жол ашу арқылы ғылыми сипат алуына әсер ететінін байқай- мыз. Себебі «теория становится научной только тогда, когда в ее основе лежат научные понятия». Олай болса, әдеби-теориялық көзқарас әдебиет ті өнердің бір түрі ретінде танып, оның жанрлық ерекшеліктері мен даму заңдылықтарын ашуда тұрақталған ғылыми ұғымдарды тудырып, тео- риялық білімдер системасын құ- райды. Алғашқы айтылған ғылыми теориялық көзқарастағы пікірлер бір- те-бірте толыса келіп, әдебиет атты сөз өнерінің барлық болмысы мен құрылысын, жанрлық табиғаты мен стильдік ерекшеліктерін ғылыми- зерт теушілік сипатта түсінуге ықпал жасайды. Мысалы, орыс әдебиет- тану ғылымында ХVІІІ ғасырдағы әде би-теориялық көзқарастың өріс алуын алсақ та жеткілікті. Орыс әде биеттану ғылымының бастау ла- ры болып саналатын Лаврен тий Зи- занийдің «Грамматика сло венска», Милетий Смотрицкийдің «Грам ма- тика», Макарийдің «Риторика», Фео- фан Прокоповичтің «Поэтика» және «Риторика» деп аталатын еңбек те- рінен басталған әдеби-теориялық көзқарас Ресейде орыстық ғылыми теориялық ой-пікірдің өріс алуына себепкер болып, Ф. Прокопович, В. К. Тредиаковский, М. В. Ломоно- сов, А. Д. Байбаковтар поэзияны тек пен түрге бөлудің алғашқы поэти- калық жүйесін жасады. «Теоре ти- ческие вопросы решались тогда в ос- новном на стихотворных текстах... и в наибольшей мере отразили интен- сивный рост теоретико-литератур ной мысли», – деп атап көрсетілге нін- дей, орыс әдебиеттану ғылымының тууына өлеңтану жұмыстарының қат ты әсері болды [3, 17]. Әдеби-теориялық ой-пікірдің ал- ғашқы кезде әдебиеттің поэзия сала- сына, оның жанрлық түрлеріне байла- нысты көрініп, өркен жаюы әрбір ұлттық әдебиеттану ғылымының туу кезеңіне тән құбылыс десе де болады. «Стиховедение всегда сос- тав ляет сердцевину науки о лите- ра туре» деген нақты айтылған пі- кірге сүйенетін болсақ, қазақ әде- биет тану ғылымында әдеби-тео- рия лық ой-пікірдің оянуы да осы өлең танушылық көзқарасқа тікелей бай ла нысты болғанын байқар едік. Ре по зи то ри й К ар ГУ |