Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
мұраларын жинап-жариялау, зерттеу жұмыстары қолға алынды. Осы 1954-1955 жылдардағы қазақ әдебиеттануының айтарлықтай ізде- ністері болып табылатын табысы деп әдеби-теориялық сипаттағы зерт теулердің көбейе түсуін атар едік. Жеке ақын-жазушыға арналған ғылыми және сын мақалалардағы ой- пікірді айтпағанда, таза теориялық ұғым-түсініктерді ғылыми сөз ете бастаған еңбектердің жариялануы құптарлық құбылыс еді. Нақты айт- қанда, реализм және сыншыл реализм, жанр түрлері, идея және тақырып, конфликт және характер, ұнамды об- раз, тип және типтік тұлға, түр мен стиль, дәстүр мен жаңашылдық, өлең сөздің құрылысы секілді келелі мәселелердің қазақ әдебиетіндегі та биғаты мен игерілуіне арналған бірнеше мақала жарық көрді. 1954-1955 жылдарда ғана көрінген осы ізденістерден қазақ әдебиет- тану ғылымының 1947-1953 жылдар аралығындағы дағдарыстан кейін қай та дами бастағанын көреміз. Бірақ оның бәрі өздігінен және оп- оңай жүзеге аса қойған жоқ. «Тұр- пайы социологизм» теориясы мен нигилистік көзқарас өз позициясы- нан айырылғысы келмегенмен, енді әрі-сәріде тұрған кеңестік идеология оған сүйеу бола алмады. Саясатқа құрылған ғылыми негізсіз бұл те- ория мен көзқарастың үні біржола өшпегенімен, бұрынғыдай белсеніп шыға алмады. Оның С. Нұрышев, Ә. Нілдібаев, Ә. Жәмішев, М. Ақын- жанов, Т. Шойынбаев, Х. Айдарова сияқты «қайраткерлері» үн-түнсіз қалуға мәжбүр болды. Осындай жағдайда ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің соны бағыттардағы ізденістер жасауына тәжірибелі зерттеушілер М. Әуезов, С. Мұқанов, Е. Ысмайлов, Б. Кенжебаев және тағы басқалары білімдарлықпен басшылық жасады. Ал сын мен әдебиеттануға келген алғашқы қадамдар «тұрпайы со- циологизм» мен нигилизм дәуірлеп тұрған кезеңге тап келгендіктен, олардың бұрмалаушылықтарынан сау қала алмаған. Қ. Нұрмаханов, А. Нұрқатов, Б. Сахариев, Х. Сү- йіншәлиев, М. Сәрсекеев, М. Ғаб- дуллин, Ә. Дербісалин, Қ. Құтты- баевтар және т.б. өз қателіктерін тез түсініп, жаңашыл бағыттағы зерт- теу жұмыстарына белсене кірісті. Әсіресе, қазақ әдебиеттануының әдеби-теориялық бағыттағы тың қадамдары осылардың еншісінде екенін атап айту керек. Сын мен әдебиеттанудың қатары С. Қирабаев, Т. Кәкішев, Р. Бердібаев, З. Қабдолов, З. Ахметов, Ы. Дүйсенбаев, Н. Ғаб- дуллин, Ә. Нарымбетов, М. Дүй- сенов секілді жас кадрлармен то- лықты. Олар ғылыми-зерттеушілік жұмыстарды дамытудағы дәуір алға тартқан күрделі істерге жасқанбай араласты. Бұлар маркстік-лениндік Ре по зи то ри й К ар ГУ |