Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
тарапынан болған әпербақандық- тан сақтай алмады, қарсы күреске шыға алмай қорғаншақтай берді. «Ұлтшылдық» айыптың таяғын жеп беті қайтқан аға буын әдебиетші- ғалымдар да белсенділік танытпа- ды. Соның кесірінен С. Сейфуллин кеңес дәуіріндегі әдебиеттің не- гізін салушыларының бірі ретінде төмендетіліп, бұл көзқарас алғаш- қыда зерттеу мақалаларда айтылып, кейін оқулықтар мен монографиялық еңбектерде ғылыми негізделе баста- ды. Ғылыми-зерттеушілік ой-пікір Сә кен, Ілияс, Бейімбет мұралары жайында белсенділік танытқанымен, солармен қатар құрбандыққа ұшыра- ған басқа сыншы-әдебиетші, жа- зушылар туралы зерттеу жұмыста- рын қатар алып жүруге де асыға қоймады. Тек сталиндік қамаудан аман оралғандардың өздерімен тағ- дырластар туралы бірді-екілі мақала жазғаны болмаса, әдеби жиындар- да жалпылама сөз болып, олардың мұрасын жинау-жариялау және зерт- теу жағына құлшыныс білдіргендер аз болды. Ол 1920-1930 жылдардағы әдеби-мәдени процестің даму жолын жүйелі тексеруге, тарихи шындықтың барынша ашық айтылмауы әсерін тигізбей де қалмады. Оның себептері де жоқ емес еді. Сәкеннен бастап жиырмадан астам қазақ әдебиетінің талантты өкілдерінің тұп-тура жи- ырма жыл бойы әдеби, ғылыми ор- тадан аласталуына айыптаулар ай- тыла бастаған кезде, әдеби сынның кінәлілер іздеп ожарлыққа басқан тұстары да болмай қалмады. Бірақ, ащы шындықтың айтылуы әлі алыс еді. Себебі, жазықсыз төгілген қан- ға, талқаны шыққан тағдырларға құ- ныкерлер ашық айтыла бастаса, ба- сты айыпкер өзі болып шығатынын түсінген жергілікті партия ұйымы, оның идеологиясының оған жібер- меуі сол кезеңде заңды құбылыс еді. «ХХ съезден соң Коммунистік пар- тия басшылары ел басындағы ауыр ахуалды түзетуге талпынғандай кө- рінге німен, өздері біте қайнасқан қоғам дық жүйенің шеңберінен шыға алмады. Одақ орталығы Мәскеуде Б. Назаров пен О. Гридневаның «Вопросы литературы» журналы- на шыққан мақалаларын, ақындар О. Бергольц пен К. Симоновтың сұхбатын, В. Дудинцевтің «Не хле- бом единым» романын «ауа жайыл- ды», «Социалистік мұраттарға жат пікірлер айтты» деп ұр да жық сын- мен төпеледі» [84, 128]. Орталықтың ашық таратып жатқан бағыт- бағдары мен үлгісі осындай болған шақта (халықтан жасырын берілген нұсқауларды айтпағанда) Қазақстанда 1937 жылдың лаңына ұшыраған Ғ. Тоғжанов, Қ. Кемеңгеров, М. Дәу - летбаев, С. Камалов, О. Беков, Ж. Ша нин және тағы басқалар тура- лы зерт теушілік ойдың кідіре берге- ніне таң қалуға болмайды. Ре по зи то ри й К ар ГУ |