Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| V БӨЛІМ. Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер
әдебиет тарихын жасап отыр ғой, біз де сондай әдебиет тарихын қомақ- ты етіп жасайық деген ізгі ниетпен кіріссек те қателесіп кеттік», – деп ақталуда әдіснамалық тұрғыдағы үлкен мән жатыр. Ұлт әдебиетінің тарихын ежелгі дәуірдегі жазба ескерткіштерден ба- стау керек деген Б. Кенжебаевтың үлкен білгірлікпен ұсынған жобасы қабылданбай қалды да, ХVІІІ ға- сырдың ІІ жартысынан, яғни Бұқар жырау шығармашылығынан бері қа- рай ғана қарастыруды дәлелдеп бақ- қан Қ. Жұмалиевтің концепциясы негізге алынып кетті. Қайта-қайта сөз алып, өз ұсынысын ғылыми тал- қыға салуға шақырған Б. Кенжеба- евты қолдаушылар шыға қоймады. Тіпті М. Әуезовтің өзі қорытынды сөзде бұл мәселені айналып өтіп, қағыс қалдырды. Тек В. Сидельни- ков қана ғалым көтерген мәселенің дұрыс екенін атай келе, шығыс славяндардың ертедегі мұрасының белорус, украин, орыс әдебиеттеріне ортақ екенін, оны кезінде Бертельс көтергенін, Б. Кенжебаев дер уақы- тында қозғап отырғанын атап өтті. Бірақ конференция қабылдаған ше- шімде қазақ әдебиетінің тарихын ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы- нан бастап қана зерттеу керек деген тұжырым қабылданды. Алайда өз әдебиеттерінің тарихына Қ. Яссауиді бірде қосып, бірде қоспай жүрген өзбек ағайындар ғалым ұсынған дә- уірге бөлу жобасын көкейлеріне мықтап түйіп әкетті де, көп кешікпей ұлттық әдебиетінің негізін ежелгі түркі жазба ескерткіштерінен бері қарай зерттеу жұмысын ертерек қолға алды. Қазақ әдебиеттануы бі- раз уақыт ХVІІІ ғасырдан бергі дә- уірді ғана қарастыруға душар бол- ды, ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің ұлттық әдебиеттің қайнар бастау- ларына барлау жасауына шектеу са- лынды. Қ. Жұмалиев концепция сын бекітіп берген конференция қа зақ әдебиеті тарихын дәуірлеуді осы- лайша шала-шарпы қалдырды. Оған маркстік-лениндік әдіснама мен ке- ңестік идеологияның қағидаға айнал- ған бағыт-бағдары да өз әсерін тигіз- бей қалмады. Ұлттық әдебиеттану конферен- циядағы осы дәуірге бөлген қазақ әдебиеті тарихы кезеңдерінің өзін тұтастай және толық түрде жүйелі зерттеуді жолға қоюға қол жеткізе ал- мады. ХІХ ғасыр әдебиетінен Шор- танбай, Дулат, Мұрат ақындардың шығармашылығы сын тұрғысынан қарау керек деп табылып, жоғарғы мектепке ағартушылық, халықтық әдебиеттің керітартпа, ескішіл-реак- цияшыл бағыттың осындай өкіл- дерімен күрес үстінде дамығанын көрсету үшін ғана алынды. Сол се- кілді Ә. Күдері, Н. Наушабаев, ХХ ғасыр басындағы әдебиеттен М. Қалтаев, Ш. Құдайбердиев, О. Қа- рашев, М. Ж. Көпеев шығарма шы- Ре по зи то ри й К ар ГУ |