Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
әпербақандығы тұсында да, 1937 жыл дың зобалаңы мен 1950 жылдың басында да «тұрпайы социоло- гизм» маркстік-лениндік әдіснама- ның әде биеттің таптығы, халықтығы қағи даларын бетке ұстап, ғылыми- зерт теушілік ой-пікірдің жақсы із- деністерін үнемі жоққа шығарып келгені оған дәлел. Бұған қоса конфе- ренцияда сынға ұшырағанымен, Ду- лат, Шортанбай, Шәңгерей және тағы басқаларының мұрасын бағалауда тағы да «тұрпайы социологизмнің» пайдаланылып отырылғанын айтсақ, сөзіміз дәлелсіз емес. Рас, баянда- мада бұл теорияның ықпалындағы көзқараста болғандардан М. Қа йып- назаровтан басқасының аты ата лып, түсі түстелмесе де ғылыми-зерт - теушілік ой-пікірдің дамуын да, әдебиет тарихының жан-жақты зерт телуінде жасаған бұрма лау шы- лықтарына тұңғыш рет баға берілді. Сонымен қатар буржуазиялық көз- қарастағы теория ретінде «бірыңғай ағымға» алғаш анықтама беріліп, «принципті түрде» сыналды. Ұлттық әдебиеттанудың туу, даму жолында осы теорияның орын алғандығынан, «жеке ақын-жазушылар шығарма- шылындағы идеялық қайшылықтар батыл әшкереленбей келгендігіне» ерекше тоқталынды. Е. Ысмайы- лов «партиялық сын» тұрғысынан қарап, бұл теорияның М. Әуезов, С. Мұқанов, Қ. Жұмалиев, Б. Кенже- баев және тағы басқалардың, тіпті өзінің де еңбектерінде орын алғанын атап көрсетті. «Біз ешқайсымыз да осы теорияға әдейі, мақсат етіп барғамыз жоқ, әйтеуір әр халық, әр ел өзінің әдебиет тарихын жасап отыр ғой, біз сондай әдебиет тари- хын қомақты етіп жасайық деген ізгі ниетпен кіріссек те қателесіп кеттік» деп ақталуда үлкен мән жатыр [1, 39]. «Тұрпайы социологизмді» сы- науда таяқтың бір ұшы партияның көркемөнер мен ғылым саласындағы саясатына тиіп жататынын ескер- сек, ол Е. Ысмайыловтың туған әдебиет туралы ғылым болашағы үшін ерлікке пара-пар ғалымдық парасатының арқасында ғана ай- тылды. Өйткені, басқа баяндама- лар мен жарыссөзде сөйлеушілер бұл мәселеге тереңдеп бармаған, ал өз тақырыбына байла нысты сөз ете қалса, ондағы ой өрісі осы ба- яндамадан тарап жатқанын аңғару қиын емес. Е. Ысмайылов «бірыңғай ағымға» баға беруде біржақтылыққа ұрынды, бірақ, маркстік-лениндік әдіснама мен кеңестік идеология осыны талап етіп отырған шақта басқа амалы да жоқ еді. Әрі-беріден соң қазақ әдебиеттануының өткен жолы әдіснамалық сипатта алғаш сөз болуының өзі бір қадам алға басқандық еді. Әдеби мұра тура- лы маркстік-лениндік теорияға не- гізделген партиялық сын мен идея- лық көзқарастардың бағыт-бағ да- ры С. Бәйішевтің кіріспе сөзі мен Ре по зи то ри й К ар ГУ |