Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
өлең һәм оның құралы» (1914, №67) мақаласынан да байқалады. Автор өнердің жалпы адамзат қоғамында ғы орны туралы ой қозғай келіп, өлең- ді, яғни әдебиетті, музыка өнерімен сабақтастыра қарайды. Бұл туралы өз пікірін М. Лютер, Гете, Шопен- гауэр, Бетховеннің айтқан ойлары- мен дәлелдеп отыруы ғылыми сипат танытқан. Поэзияның эстетикалық мұраты мен халық өмірімен тығыз байланыстылығын зерттеушілік тұр- ғыда саралайды. Зерттеу нысанасы қазақ өлеңі болмағанымен жалпы өнердің, оның ішінде өлең өнерінің «адамның ақылын оятып, молайтып, қорытып беруші ең жақсы ақыл- шысы – жіңішкелікке, төменшілікке, бірлікке, татулыққа, сүйіспеншілікке ең бірінші оқытушысы, үйретушісі» екенін айтқан уақытта Абайдың «Өлең – сөздің патшасы» өлеңі- нен үзінді келтіре отырып қоры- тындылауы ұтымды шыққан. Ә. Бө- кейханов жалқыдан жалпыға қарай зерттеу заңдылығына сүйене келіп, поэзияға әлемдік деңгейдегі әдеби- теориялық ой-пікір тұрғысынан ке- луі, әдебиеттану ғылымының туу кезеңіндегі филологиялық білімдер жүйесін меңгеру жолындағы талпы- нысын байқатады. С. Торайғыров пен Ә. Бөкейхановтың мақалаларының сол кезеңде қазақ ортасына кең тара- ған баспасөз беттерінде жарияла нуы- ның тағылымдық мәні зор болды. Олар әдебиетті теориялық тұрғыдан тануға ұмтылған таным-біліктің өсе түсуі мен филологиялық білімінің кең таралуына өз үлесін қосты. Бір айта кететін мәселе, М. Әбсәметов «М. Дулатов. Шығармалары» ат- ты кітапта жазған түсініктемесінде «Арысұлы» деген лақап есімнің иесі А. Байтұрсынов деп көрсетеді. Сол сияқты Ө. Әбдиманов та осы есіммен жарияланған «Роман не нәрсе?» атты мақаланы А. Байтұрсынов жазды деп қарайды. Бірақ, Ә. Бөкейхановтың 1995 жылы шыққан таңдамалысын құрастырушы С. Аққұлұлы «Арыс- ұлы» деген бүркеншік есімнің иесі Ә. Бөкейханов екенін дәлелдеп, осы жинаққа бұл екі мақаланы да енгізген. Сол себептен біз де олардың авторы Ә. Бөкейханов деп алып отырмыз. Әдебиет туралы ұлттық ғылым- ның туа бастау шағында әдеби-тео- риялық көзқарастың әдеби-та ри- хи ой-пікірден кейін қалмай, осы- лай ша қанаттаса бірге дамуына бір жағдай ықпал етті. Ол теория мен практиканың арасындағы кере- ғар лықтың болмауы еді Практика жүзінде негізделмеген теория ғы- лыми дамымаса, теориямен зерт теу- шілік бағытта жинақталмаған прак- тика өзін-өзі қайталауға ұшырап, дағ дарысқа түсетіні белгілі. Ұлттық ғылыми-зерттеушілік ой-пікір өнер, әдебиет, роман, поэма, мысал, драма, т.б. туралы теориялық ұғымдарды меңгеруі жолына қарасақ, олардың көркем әдебиетте көрініс табуы Ре по зи то ри й К ар ГУ |