Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Білім жарысы туралы бұл бас- тама қазақ оқығандары тарапынан қоштау тауып Ә. Бөкейханов «Ро- ман не нәрсе?» («Қазақ», 1914, №48) атты мақаласын жариялайды. Негізгі мақсат – бұл жанрда шығарма жаза- мын деушілерге әдеби-теориялық білім беріп, романның ішкі мағынасы мен асыл мақсаты не екенін түсінді- ріп беру болған. Бұл жолда роман- ның жанрлық түр ретіндегі ерекшелі- гін аша келіп, В. Скот, Ч. Диккенс, В. Теккерей, А. Пушкин, М. Лермон- тов, Н. Гоголь, Л. Толстойлардың атағы роман жазумен шыққанын мы- салға келтіреді. Оны дәлелдеу үшін Толстойдың «Война и мирін» «Соғыс және татулық» деп таныстырып, сол кездегі ұлттық әдеби-теориялық ой- пікір дәрежесінде қысқаша сипатта- ма жасайды. «Алғашқы қазақ рома- ны Міржақыптың «Бақытсыз Жама- лын» атап, шығарманың мазмұнын шолып, негізгі кейіпкерлер әлеміне тоқталады. Автор роман жанрын әлеу меттік мәселелермен, адамдар мі незімен, тәрбиелік, эстетикалық мұ раттарымен сабақтас қарайды», – деп жазады ғалым Р. Нұрғалиев осы ма қала туралы пікірінде [13, 432]. Бұдан біз ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің роман туралы теориялық ұғымды меңгеруге деген талпыны- сын бір байқасақ, екіншіден, қазақ романына әдеби-теориялық бағытта алғаш рет талдау жасауға деген ұм- тылысты көреміз. Бұл мақаладан кейін іле-шала Е. Маманов қазақ тілінде роман жазушыларға бәйге тігетінін ха- барлап, газеттің 52-санында «Бәйге тігемін» деген мақала жариялап, жарыс шарттарымен таныстырады. Сәл кейін 67 санында асығыстық болмауы мен талапкерлер көбеюі үшін жарыс мерзімінің 1915 жылғы мамыр айына дейін созатынын ай- тып, «Роман жарысы хақында» де- ген хабарламасын тағы да жария- лады. Осы тәрізді игі шараның бас- талуы роман туралы теориялық ұғымды меңгеруге деген ізденісті күшейте түсті. Соның нәтижесінде «Қазақ» газетінде редакция тара- пынан жазылған «Роман жарысына қосылушыларға» (1914, №54), «Та- лапкер» деп қол қойған автордың «Роман жарысы туралы» (1914, №56), Ә. Бөкейхановтың «Роман бәйге- сі» (1915, №122) секілді мақалалар, «Айқапта» М. Сералиннің «Роман жарысы туралы» (1915, №7, 8) атты мақаласы жарық көріп, оларда роман, оның жанрлық табиғаты мен өзіндік ерекшелігі туралы әдеби-теория- лық ой-пікір көрініс тапты. Бәйгеге түскен шығармаларды бағалау үшін әділ қазылар алқасын құру және бұл бастаманы қолдаушылар мен оған қатысушыларды көбейтуді насихат- тау жағы да назардан тыс қалған жоқ. Ә. Бөкейханов «Бізде академия, уни- верситет секілді білім дүкендері жоқ, бұлардың комитеті де жоқ» дей келіп Ре по зи то ри й К ар ГУ |