И. А. Зимняя педагогикалық психология
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
| Субъект және тұлға
Субъекттілік проблемасы соңғы он жылдықтарда, тҧлға психологиясында арнайы зерттеу объектісі болуда (К.А. Абульханова, А.В. Брушлинский, В.И. Слободчиков, В.А. Петровский) [1; 181 б., 9 тарау қараңыз]. Адамның «...дҥниедегі болмысының ӛзін-ӛзі детерминациялау қасиетін» саналы тҥсінуші субъекттілігі идеясы (В.А. Петровский), берілген психология аймағы ҥшін демеуші ретінде қарастырылады. В.А. Петровский, осы категория арқылы тҧлғалық пен субъекттік арасындағы ішкі байланысты қарастыра отырып: «Тұлға болу дегеніміз... іс-әрекеттің, қарым-қатынастың, ӛзіндік сана-сезімнің субьектісі болу», – деп кӛрсетеді. В.А. Петровскийдің дәлелдерін келтірейік: «Біріншіден, тұлға болу – ӛз ӛмірінің субъектісі болу, дүниемен ӛзіндік виталды (кең мағынада) қатынастарын құру». Бҧл адамның табиғатпен және әлеуметтік ортасымен ӛзара қатынастарының физикалық, психофизикалық, психологиялық, әлеуметтік жақтарын қамтиды. «Екіншіден, тұлға болу – ӛзі әрекеттенуші ретінде болатын заттың іс-әрекеттің субъектісі болу». «Үшіншіден, тұлға болу – ол қарым-қатынастың субъектісі болу», мҧнда В.А. Петровский бойынша, ӛзара әрекеттесуші жақтардың ӛзара кӛрінулерін қамтамасыз ететін ортақ нәрсе қалыптасады. В.А. Петровский, осы категориялардың байланысын ҧғыну ҥшін маңызды ойды атап ӛтеді, яғни «...қарым-қатынас субъектісі ретніде тұлға болу адамның басқа адамдар ӛмірінде қандай да бір мӛлшерде идеалды бейнеленуінсіз мүмкін емес». Тӛртіншіден, В.А. Петровский бойынша, тҧлға болу дегеніміз ӛзіндік сана-сезім субъекті болуы, мҧның ӛзі ӛзін-ӛзі бағалауды, ӛз 122 «Менін» ашуды және де басқа ӛзіндік-тҧлғалық конституенттерді қамтиды. Субъекттілікті тҧлғаның қҧрастыратын сипаттамасы ретінде қарастыра отырып, В.А. Петровский педагогикалық психология ҥшін маңызды тҥсініктерді енгізеді: «виртуалды субъект» тҥсінігін қалыптасу, осы кҥйге ӛту мезеті ретінде, бҧл адамдағы тҧлғалықтың пайда болуымен байланыстырылады; «бейнеленген субъекттілік» тҥсінігін – «нағыз субъект ӛз-ӛзі үшін субъект және сонымен бірге алмайды және сонымен бірге басқа біреу үшін ӛзінің болмыс субьектісі болмай қалмайды» [171, 42 б.]. жүктеу/скачать 2.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|