9-тақырып: тұлға психологиясы
жүктеу/скачать 32.55 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- "Жеке тұлға (индивид)"
|
9-тақырып: тұлға психологиясы Жеке тұлғаны әлеуметтік – психологиялық талдау үшін "тұлға", "жеке тұлға", "даралық" және "адам" ұғымдарын нақты ажырату керек. Ең көп тарағаны - "адам" ұғымы - анық сөйлейтін, саналы, жоғары психикалық функциялары бар, құралдар жасай алатын және оларды қоғамдық жұмыс процесінде қолдана алатын биосоциалды тіршілік иесі. Бұл ерекше адами қабілеттер мен қасиеттер (сөйлеу, сана, еңбек қызметі және т.б.) адамдарға биологиялық тұқым қуалаушылық тәртібімен берілмейді, бұлар олардың өмір бойы, алдыңғы ұрпақтар құрған мәдениетті игеру процесінде қалыптасады. Егер балалар ерте жастан бастап қоғамнан тыс дамыса, онда олар жануарлардың даму деңгейінде қалатынын, сөйлеу, сана, ойлау, түзу жүру қабілеттері қалыптаспайтындығын көрсететін сенімді фактілер бар. "Жеке тұлға (индивид)" - биологиялық организм, биологиялық түрдің жалпы генотиптік тұқым қуалайтын қасиеттерінің тасымалдаушысы (біз жеке тұлға болып туыламыз). "Тұлға" – адамның сана мен мінез-құлқының әлеуметтік формаларын, адамзаттың әлеуметтік-тарихи тәжірибесін игеруі нәтижесінде пайда болатын адамның әлеуметтік-психологиялық мәні (біз қоғамдағы өмірдің, тәрбиенің, оқытудың, қарым-қатынастың әсерінен тұлға боламыз). Тұлғаны келесі компоненттер сипаттайды: Бағыттау – адамның әлеуметтік болмыс ретіндегі даму динамикасын, оның мінез-құлқының негізгі тенденцияларын білдіретін тұлғаның маңызды қасиеті. Қажеттілік – адамның белгілі бір өмір сүру және даму жағдайындағы қажеттілігі. Мотивтер (Себептер) – белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандырумен байланысты. Темперамент – психикалық әрекеті бойынша нервті динамикалық ерекшегі жағынан жеке тұлғаның сипаты. Қабілеттер – кез келген бір немесе бірнеше қызметті сәтті орындау шарттары болып табылатын психикалық қасиеттер. Мінез – адамның өмірге негізделген қасиеттерінің жиынтығы – оның барлық әрекеттері мен іс-әрекеттерінде із қалдыратын адамның әлемге қатынасы. Эмоционалдылық – эмоционалды жағдайлардың пайда болу, жүру және тоқтату динамикасын сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. Белсенділік – субъектінің айналадағы шындықпен өзара әрекеттесу өлшемі, қарқындылығы. Кез келген түрдегі іс-әрекеттің немесе орындалатын әрекеттің ұзақтығы мен жиілігі. Өзін-өзі реттеу – субъектінің өз мінез-құлқы мен қызметін реттеу. Түрткі болу (Побуждения) – мінездің мотивациялық компоненті. Ерік – кедергілерді жеңу қажеттілігі, қиындықтар мен кедергілерді жеңу, мақсатты әрекеттер мен әрекеттерді орындау үшін тұлғаның психологиялық және физикалық мүмкіндіктерін саналы жұмылдыруы. Ерекше және басқаларға ұқсамайтын тұлға өзінің рухани және физикалық қасиеттерінің толықтығымен "даралық" ұғымын сипаттайды. Даралық әр түрлі тәжірибенің, білімнің, пікірлердің, нанымдардың, мінез мен темпераменттің айырмашылығында көрінеді. Тұлға мақсатшыл ғана емес, ол өзін-өзі ұйымдастырушы жүйе. Оның назары мен іс-әрекетінің объектісі тек сыртқы әлем емес, сонымен бірге ол өзін-өзі тану және өзін-өзі бағалау, өзін-өзі жетілдіру бағдарламалары, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі реттеу қабілеттерін қамтитын "Мен" сезімінде көрінеді. Тұлға бес әлеуетпен сипатталады: Гносеологиялық (танымдық) әлеует, яғни ол нені және қалай біледі. Аксиологиялық (құндылық) әлеует – ол нені және қалай бағалайды. Шығармашылық әлеует – ол нені және қалай жасайды. Коммуникативті әлеует – ол кіммен және қалай араласады. Көркемдік потенциал – оның көркемдік қажеттіліктері қандай және ол оларды қалай қанағаттандырады, ең бастысы, оның әрекеттері, шешімдері, тағдыры үшін жауапкершілік өлшемі қандай. Тұлға болу дегеніміз – ішкі қажеттілікке байланысты туындайтын таңдауды жүзеге асыру, қабылданған шешімнің салдарын бағалау және олар үшін өзіңіздің және сіз тұратын қоғамның алдында жауап беру. "Адам – кез келген уақытта өзінің өмірлік биологиялық құштарлықтарына "жоқ" деп айта алатын жалғыз тіршілік иесі" (М.Шеллер). "Жеке бас бостандығы, егер ол жауапкершілік тұрғысынан алаңдамаса, озбырлыққа айналуы мүмкін" (В.Франкл). жүктеу/скачать 32.55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|