І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сөз – мағына. Мағынаның қалай өсетіндігін айттық.
Функциональная семантика (Атқаратын қызметіне қарап затқа ат тағылады) Құбылыс көп және олар әр түрлі; бір халық оның, бір заттың бір сипатын біліп, екінші жағын білмейді; мұның үстіне біреуін көп, екіншісін аз біледі. Содан келіп атауда түрлілік, көптік туады. Тұрмыста пайдаға асқан затқа ат қойылады немесе бір зат зиянды болса, соған ат қойылады (глобусқа не деп ат қояр еді). Киіз үйдің түндігінен жарық түседі, терезе де жарық түсіреді. Сондықтан Алтай елінде терезені «түндік» дейді. Орысша «перо» деген сөз «қауырсын» емес, «қаламұшты» білдіреді. Себебі ол жазудың құралына айналған. «Косилканы» «орақ» деуіміз де осыдан. Демек заттың аты оны атқаратын қызметіне қарай қойылады. Академик Марр бұл құбылысты функционал семантика деп атаған (ит, ат, ад, ай + ақ; шырақ, шыра; кереге – стена...); «да» қосымшасы «тағы» сөзінен қысқарған. Тағы – ру, бала деген сөз. Бала мен ру – адамдар арасындағы байланыс болғандығы белгілі. Демек, синтаксистегі байланыс осы айтылған тарихи байланысқа ұқсатылған (исторический обусловленный); «да» – парсыша бала. Бүтіннің мағынасының бөлшекке көшуі Қол – иықтан бастап саусақ басына дейінгі адам мүшесінің аты. Шынтақ, білек, қар, саусақ бұрын қол болған. Монғол тілінде осы күнге шейін қол дегенді қар дейді (қош=қой, қар=еркек; қошқар=еркек қой; бұрын қошқар, қозы сөздері қой мағынасында болған). Түрікпенде қойды қож дейді ж=и; жоқ=йоқ; қож=қар; =ж өзгеріп, =ш дыбысына айналуы – ассимиляция заңы; қошақан=қоша+қан (қан – кішірейту); қоша=қозы. Қой шаруашылығының өсуі қой атын көбейткен. Өгіз=өк, әукім=менің өгізім. Мошка – мысық; маңыз=мағыз; мән=мағына; (ң=қ, ң=ғ). Өкімет – власть; үкімет – правительство. жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|