ХІХ ғасырдағы патша үкіметінің отарлау саясатына қарсы ұлт-азаттық көтерілістер орын алған

ХІХғ. Қазақтардың тәуелсіздік үшін күресі орыс отаршылдығы өзімен бірге ала келген қоғамдық өзгерістерге 
қарсылық ретінде көрінді. Ал, шын мәнінде, бұл қазақ халқының ұлт-азаттық күресі, сонымен бірге екі өркениеттің 
арасындағы қақтығыс еді. 
Ұлт-азаттық қозғалыстардың барысында отаршыл үкімет жойып жіберген хандық билікті қалпына келтіру әрекеті 
байқалды. Көтерілісшілер өздерінің ұлттық мүддесін қорғайтын мемлекеттілік белгілерін қайта жаңғыртты 
 4-билет 
1. 
Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілістің басқа көтерілістерден айырмашылығы . 
2. 
1979ж. Целиноград оқиғасы мен 1986ж. желтоқсан көтерілісін салыстырып, ерекшеліктерін анықтаңдар. 
3. 
Есік қорғанынан табылған сақ ханзадасының баскиімі мен Қарғалы шатқалынан табылған тәтіде бейнеленген 
ортақ белгілерді және айырмашылықтарды анықтаңыз.
Жауабы: 
1.Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілістің басқа көтерілістерден айырмашылығы . 
Кенесары Қасымұлы үш жүздің басын қосып, Ресей империясына қарсы тұрды. Ол қазақ жеріндегі біртұтастықты 
сақтап қалуға тырысты. 1841 жылдың 
қыркүйек
 айында үш жүздің 
өкілдері
 бас қосқан жиында Кенесары Қасымұлы 
хан
 
сайланды. Ұлт-азаттық 
күресті
 табысты жүргізу үшін Кенесары хан бір орталықтан басқарылатын 
мемлекет
 құрды. Оны 
ханның өзі басқарды. Ханның жанынан жоғарғы кеңесші орган - өзіне барынша адал берілген батырлардан, билерден, 
сұлтандар
мен жақын туыстарынан тұратын арнайы Кеңес құрылды. Кенесары хандықты өзінің сенімді 
адамдары
- 
жасауылдар арқылы басқарды. Жасауылдар 
сот
ісімен, 
шаруашылық
мәселелерімен, дипломатиялық жұмыстармен, 
алым-салық жинаумен және әскери істермен айналысты. Жасауылдар сонымен қатар орталық 
өкімет
билігі берген 
нұсқаулардың мұқият орындалуын, мал жайылымдарының 
дұрыс
 бөлініп, тиімді пайдаланылуын бақылады, халықтың 
көңіл күйін де қадағалады. Хан билігі 
қызметінің
оңды нәтижелері ретінде оның қол астындағы 
халық
арасында 
алауыздық пен барымта алу жойылды. 
- 
Ханның алым-салық және сауда-саттық саясаты Кенесары ең алдымен алым-салық төлеудің 
тәртібін
 
ретке келтірді. 
Мал
 өсірушілер -зекет, ал диқандар - ұшыр төлейтін болды. Патша 
әскерлерімен
 
соғысты
 одан 
әрі жалғастыру қосымша материалдық және 
қаржы
шығындарын 
қажет
етті. Сондықтан алым-салықтың да 
қосымша түрі енгізілді: халықтан киім-кешек, қару-жарақ, 
ат
 әбзелдерін жинау қолға алынды. 
Салық
 жинауда 
халықтың 
жағдайы
 жеке-жеке ескерілді. 
Меншігінде
 малы 40 бастан аспайтындар алым-салықтан босатылды. 
40-тан 100 басқа дейін малы барлар бір малдан, ал 100 бастан артық малының әрбір 40 басына бір малдан төлеп 
тұратын болып белгіленді. 
- 
Қарулы күштердің құрылуы. Кенесары 20 мың сарбаздан тұратын әрі 
жауынгерлік
қабілеті күшті 
тұрақты 
әскер
жасақтай алды. Кенесары әскері 
жүздіктер
мен мыңдықтарға бөлінді. 
Ерлігімен
ерекше көзге 
түскен сарбаздардың 
қатарынан
жүзбасылар мен мыңбасылар тағайындалды. Кенесары құралайды көзге 
ататын мергендерден іріктеп, 
мергенбасы
 басқаратын ерекше жасақ құрды. 
Орыс армиясының
 үлгісі бойынша 
хан өз әскерлеріне ерекше айырым белгілерін енгізді. 
- 
Хан 
сарбаздарынан
 
шайқас
тактикасы мен әскери 
өнердің
амал-тәсілдерін меңгеруді талап етті. 
Көтерілісшілерді әскери өнерге үйретумен орыстың, татардың және башқұрттардың бұрын тұрақты орыс 
армиясында қызмет еткен тәжірибелі солдаттары айналысты. Хан армияда қатаң тәртіп орната білді. Мәселен, 
сатқындық жасаған немесе әскери 
күзетте
ұйықтап қалған сарбаздар 
өлім
жазасына кесілді. Әскери тәртіпті 
бұзғандар қатаң жазаланды, қару-жарақ арнайы қоймаларда сақталды. 
- 
Кенесары барлаушылардың 
қызметін
де шебер пайдаланды. Олар 
көтеріліс
басшысына патша 
әскерлерінің қашан және қайда 
бет
 алатынын алдын ала хабарлап отырды. Кенесары әскерінің тыл қызметі де 
жолға қойылды. Ол көтерілісшілерді 
азық-түлікпен
, жемшөппен қамтамасыз етті. 

жүктеу/скачать 1.04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: