Антивирустық программаларды үш негізгі топтарға бөлуге болады

1. 
   Жұмысы файлдағы деректерге арналған әр түрлі бақылаулы қосындыларды есте сақтауға негізделген программалар;
   
2. 
   Резиденттік программалар, олар вирусты программаны немесе операциялық жүйені (ОЖ) зақымдау кезінде табады;
   
3. 
   Файлдарда вирустардың барын олар зақымдағаннан кейін анықтайтын программалар.
   

• 
  Детектор - программалар;
  
• 
  Доктор - программалар;
  
• 
  Ревизор - программалар;
  
• 
  Фильтр - программалар;
  
• 
  Вакцина - программалар немесе иммунизаторлар.
  

1. 
   Сендер қандай графикалық редакторларды білесіндер?
   
2. 
   Corel Draw не үшін қолданылады?
   
3. 
   Photoshop-тың қызметі қандай?
   
4. 
   Графикалық файлдардыц қандай кеңейтiлулері бар?
   
5. 
   Растрлық графиканың векторлықтан айырмашылығы неде?
   
6. 
   Word 2003-те қандай векторлық примитивтер бар?
   
7. 
   Іскерлік графикасы үшін қандай дестелер пайдаланылады?
   
8. 
   Internet дегеніміз не?
   
9. 
   Internet хаттамалары дегеніміз не?
   
10. 
    IP адресациясы дегеніміз не?
    
11. 
    IP маршрутизациясы дегеніміз не?
    
12. 
    Информацияны қысу дегеніміз не?
    
13. 
    Файлдарды архивтеу не үшін қолданылады?
    
14. 
    Архивтік файл дегеніміз не?
    
15. 
    Қандай архивтер көп томды деп аталады?
    
16. 
    Архивтен шығару дегеніміз не?
    
17. 
    Архиватор-программаларды атаңыз.
    
18. 
    ARJ, RAR және WINZIP архиваторларының айырмашылығы неде?
    
19. 
    Архивтеудің негізгі міндеттерін атап айтыңьп.
    
20. 
    Қандай файл өзі шешілетін деп аталады?
    
21. 
    Қандай жағдайларда өзі шешілетін архивтер қолданылады?
    
22. 
    Вирус дегеніміз не?
    
23. 
    Вирус неше түрге бөлінеді?
    
24. 
    Вирустардан қорғанудың алғы шаралары қандай?
    
25. 
    Антивирус дегеніміз не?
    
26. 
    Антивирустық программаларды неше топқа бөлеміз?
    

3. 
   ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАР
   

Орналастырылған Word редакторын іске қосу бірнеше тәсілмен жүзеге асырылады:

1. 
   Басқару тақтасындағы Іске қосу (Пуск) менюінің Орындау (Выполнить) командасының көмегімен.
   
2. 
   Программаларды Microsoft Office тобындағы WORD шарт белгісінде тышқанды екі рет шерту арқылы.
   
3. 
   Windows жүйесінің Сілтеуіш (Проводник) терезесін пайдалану арқылы.
   
4. 
   WORD редакторына дайындалған құжаттың шартбелгісіне тышқан курсорын жеткізіп, оны екі рет шерту арқылы.
   

• 
  Файл => Шығу (Выход) меню командасын таңдау арқылы;
  

• 
  Word негізгі терезесінің жүйелік менюіндегі Жабу (Закрыть) командасын таңдау;
  
• 
  Редактор терезесінің тақырып жолының оң жақ жоғарғы бұрышындағы Жабу батрымасын (х) басу;
  
• 
  Тікелей Alt + Ғ4 пернелерін басу.
  

WORD редакторын жүктегеннен кейін экранда қосымшаның терезесі ашылады (Сурет-1). Меню жолының астында ненгізінен сатнадарртты екі тақта- Стандартты және Форматтау тақталары орналасады. Тақталарды экранға шығару үшін немесе алып тастау үшін Вид- Панели инструментов командасын таңдап, керек тақтаның атын таңдау керек. Егер тақта экранда көрініп тұрса, онда оның атауынын қасында қара белгіше орналасатын болады. WORD құжаттар терезесінде екі сызғышты- горизонталь және вертикаль экранға шығаруға болады. Терезенің жоғарғы бөлігінде орналасқан горизонталь сызғыш жол ұзындығын көрсетеді. Бұл сызғышты шегіністерді, колонкалардың және өрістердің енін беруде қолдануға болады, сондай- ақ табуляторларды орналастыру кезінде қолдануға болады. Вертикаль сызғыш құжаттың сол жағында орналасқан. Оның көмегімен беттің жоғарғы және төменгі өрістерін өзгертуге болады, сонымен қатар кестелердегі жол ұзындығын да өзгертуге болады. Бұл сызғыштарды қалауымыз бойынша экраннан алып тастаңға болады. Ол үшін Вид- Линейка командасын орындаймыз.

Мәтінді теру кезінде жол толған кезде мәтін автоматты түрде келесі жолға ауысады. Enter пернесі екі рет басылған аралықта орналасқан мәтін абзац деп аталады. Әрбір абзац өзінің форматтау ережесіне бағынады.Егер келесі абзацқа көшпей жаңа жолды бастау керек болса, онда Shift+Enter пернелерінің комбинациясын басу керек. Келесі абзацты жаңа беттен бастау керек болса, онда Ctrl+Enter пернелерінің комбинациясын қолдануға болады.

Мәтінді теру барысында қандай орындарда Enter, Shift+Enter пернелерінің басылғандығын көру қажеттігі туындайды. Word-тың кез келген құжатында көзге көрінетін символдармен қатар, көрінбейтін символдарда қолданылады. Мысалы, баспаға шықпайтын символдар: Enter, Shift+Enter, Бос орын, Tab,… пернелері арқылы пайда болады. Көрінбейтін символдарды экранда көру үшін стандартты құралдар тақтасындағы “Непечатаемые символы” (¶) батырмасын шерту керек. Сондай-ақ, Ctrl+Shift+8 пернелерінің комбинациясында пайдалануға болады.

Мәтінді теру кезінде, кей жағдайда, пернетақтада жоқ символдарды енгізу керек болады. Мысалы, грек алфавитінің әріптері: α, β, γ, δ, ε, π,... және т.б. символдар, мысалы,, , , , ¥, £ ,& … Бұл символдарды қою үшін Меню=>Вставка=>Символ… командасын пайдалануға болады, ашылған терезеден қажетті символды таңдап, ОК пернесін басу керек. Егер өажетті символ ашылған терезеде жоқ болса, онда шрифт түрін “Шрифт” тізімдерінің ішінен өзгерту керек.

Қажетсіз мәтінді жою үшін, оны алдымен ерекшелеп алу керек, содан кейін Delete пернесі басылады. Бір әріпті жою үшін: егер ол курсордың алдында орналасса, BackSpace пенресі, ал курсордан кейін орналасса Delete пернесін басу керек.

Бағандарды және абзацтарды форматтау үшін, ақпаратты көшіру, көшірмесін алу және жою үшін оны ең алдымен тышқанның немесе клавиатураның көмегімен ерекшелеп алу керек.

1. 
   Курсорды ерекшелеу керек фрагменттің басына орналастырыңыз.
   
2. 
   Мәтінді ерешелеу үшін пернелердің төмендегі комбинациясын пайдаланыңыз:
   

• 
  Shift +  немесе Shift + – бір жолды ерекшелеу;
  
• 
  Shift +  немесе Shift + –бір символды ерекшелеу;
  
• 
  Shift + Ctrl +  немесе Shift + Ctrl +– бір сөзді ерекшелеу;
  
• 
  Shift + Ctrl +  немесе Shift + Ctrl + – бір абзацты ерекшелеу;
  
• 
  Shift + Home – Курсор тұрған жерден бастап ағымдағы жолдың басына дейін ерекшелеу;
  
• 
  Shift + End – курсор тұрған жерден бастап ағымдағы жолдың соңына дейін ерекшелеу;
  
• 
  Shift + Ctrl + Home – курсор тұрған жерден бастап құжаттың басына дейін ерекшелеу;
  
• 
  Shift + Ctrl + End – курсор тұрған жерден бастап құжат соңына дейін ерекшелеу;
  
• 
  Ctrl + A немесе Ctrl + қосымша клавиатурадағы 5 цифрасы– бүкіл құжатты ерекшелеу.
  

1. 
   Мәтіннің кішкене фрагментін ерекшелеу үшін, оның басына тышқанды шертіп, тышқан батырмасын жібермей көрсеткішті фрагмент соңына дейін тартыңыз, содан кейін тышқан батырмасын жіберіңіз.
   
2. 
   Мәтін блоктарын ерекшелеу үшін, төменде көрсетілген әдістердің бірін қолданыңыз.
   

Құжатта кездесетін кез келген бір сөзді іздеу үшін, келесі команданы пайдалануға болады: Меню=>Правка=>Найти. Бұл үлкен көлемді құжаттармен жұмыс істеген кезде өте қолайлы. Сонымен қатар, табылған тексті автоматты түрде басқа текстпен алмастыруға болады (Меню=>Правка=>Заменить… командасы). Мысалы, Құжаттағы «Ару» сөзін «Қару» сөзімен алмастыру үшін, Меню=>Правка=>Заменить… командасы орындаймыз. “Найти” графасына “Ар” сөзін енгізіп, “Заменить на” графасына “Қар” сөзін жазамыз.

Меню=>Сервис=>Параметры автозамены… командасы құжатқа көп қолданылатын тесктер мен графикалық объектілерді, автоматты түрде қателерді жөндеуге және арнайы символдарды қоюға көмектеседі.

1. 
   Сөздің басындағы екі бас әріппен жазылған әріптерді ауыстыру(флажок)- Сөйлемнің басында қатар басылып кеткен екі бас әріптерді алмастырады. Егер екі бас әріппен басталатын сөздерді жазу керек болса, онда флажокты алып тастауға болады немесе, егер екі бас әріпке басталатын сөйлемдер құжатты шектеулі ғана болса, онда оларды “Исключения…” тізіміне қосу керек.
   
2. 
   Сөйлемнің бірінші әріптерін бас әріппен жазу (флажок)- Word нүкте, сұрақ белгісі және леп белгісін сөйлемнің соңы ретінде қабылдайды. Нүктеден кейінгі әріп келесі сөйлемнің бас әріпі ретінде саналады, сондықтаны сол әріп бас әріпке ауысады. Өкінішке орай, Word қысқартылған сөздерді қарапайым сөйлемдерден ажырата алмайды. Сондықтан, мысалы, «т.б.» сөзінен кейінгі әріптерді бас әріпке ауысиырады. Мұндай жағдай болмас үшін, қысқартылған сөздерді қысқарту тізіміне қосмуға болады.
   
3. 
   СAPS LOCK пернесінің кездейсоқ басылуын болдырмау (флажок)-Егер байқаусызда CapsLock пернесін басып алсаңыз, онда кіші әріптер бас әріп түрінде ал, бас әріптер кіші әріпке айналып кетеді. Word бұл қателікті түзетуге тырысады.
   
4. 
   «Ауыстыру-Заменить” және “на” өрістері. “Қосу-Добавить” және “Жою-Удалить” батырмалары. «Ауыстыру» өрісіне мәтін енгізіп, «на» өрісіне апарып мәтін енгізіп, «Қосу» батырмасына басыңыз. Сол кезде «Ауыстыру» өрісіне енгізілген мәтінді терген кезде ол автоматты түрде «на» өрісіне енгізілген сөзге ауысып отырады. Автоматты түрде ауыстырудан бас тарту үшін автоауыстыру тізімінен қажетті сөзді таңдап «жою» батырмасына басу керек.
   
5. 
   “Қарапайым/Форматталған мәтін-Обычный/Форматированный текст” ауыстырғышы. Автотолтыруда ауысатын мәтіннің форматын өзгертуге арналған. Яғни, егер ауыстырғыш «Қарапайымда» тұрса, онда автотолтыру арқылы енгізілетін мәтіннің форматы бастапқы мәтінге ұқсас болады. Ал егер ауыстырғыш «Форматталған мәтін» ауыстырғышында тұрса, онда автотолтыру арқылы енгізілетін мәтінің форматы алдын ала тағайындалған формат түрінде ауысып отырады.
   

1. 
   Word мәтіндік редакторында жаңа құжат құрыңыз
   
2. 
   Осы құжатқа Қосымшада көрсетілген мәтіндерді теріңіз.
   
3. 
   Құжатты сақтаңыз.
   

1. 
   Microsoft Word мәтіндік редакторын іске қосыңыз.
   
2. 
   Жаңа құжатта төменде көрсетілген №1 мәтінді теріңіз. Мәтінді теру кезіңде бас әріптер мен кіші әріптерге назар аударыңыз. Құжатты жұмыс үстеліне Word папкасын құрып, сонда TEXT1.DOC деген атпен сақтаңыз. Файлды жабыңыз.
   
3. 
   Тағыда бір жаңа құжат құрыңыз(Меню=>Файл=>Создать). № 2 мәтінді теріңіз (арнайы символдарды Меню=>Вставка=>Символ… командасы арқылы енгізіңіз). Құжатты жұмыс үстеліне Word папкасына TEXT2.DOC деген атпен сақтаңыз. Файлды жабыңыз.
   
4. 
   text1.doc файлын ашыңыз. №3-те көрсетілген мәтінді қосыңыз. Құжатты атауын өзгертпеі сақтаңыз(Ол үшін Меню=>Файл=>Сохранить командасын пайдаланыңыз)
   

1 №4-дегі мәтінді теріңіз

2 Сөйлем басында кеткен екі бас әріпті дұрыс жазыңыз

3 Мәтіндегі Информатика сөзін Информатика сөзіне автоматты түрде ауыстырыңыз

4 Мәтіндегі Ақпараттық сөзін Информациялық сөзімен алмастырыңыз

Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:

1 Сөйлемдегі екі бас әріпті алмастыру үшін және Информатика сөзін форматталған Информатика сөзіне алмастыру үшін Меню=>Сервис=>Параметры автозамены… менюін пайдаланыңыз.

2 Мәтіндегі Ақпараттық сөзін Информациялық сөзімен алмастыру үшін Правка-Заменить менюін пайдаланыңыз
№1

Қазақ тілі- қазақ халқының ана тілі. Ол өзінің сан ғасырлық дамуы барысында рулық тіл дәуірін де, тайпалық тіл дәуірін де, халықтың тіл дәуірін де басынан кешірді. Осы заманда қазақ халқының күнделікті пікір алмасу қажетін өтеп отыруымен қатар, рухани байлығы- ауыз әдебиетін атадан- балаға мұра етіп келеді. Қазақ тілі- өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, көсемсөздік, ғылыми іс- қағаздардың тілі, стиль жағынан мейлінше байыған, грамматикалық құрылымы барынша дамыған оралымды тіл.

Егер менің көңіл-күйім жоқ болса, онда мен осылай жылаймын-, бұл өте қорқынышты- . Егер қуансам, мен былай қуанамын-. Егер біз кітап оқысақ (мына сияқты-), онда уақыт білінбей өте шығады. Бүгін біз MS  WORD мәтіндік редакторын қарастырамыз. Грек алфавитіндегі α әріпі жиі кездеседі.

Қазақстан Республикасының Тіл туралы заңы бойынша қазақ тілі республикадағы негізгі тіл, мемлекеттік тіл қызметін атқарады.

Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр. Осы орайда келешек қоғамымыздың мүшелері – жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты міндет.

АҚпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың қажет кезін сезіну, оны тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек.

АДамзаттың қолы жеткен ең үлкен табыстарының бірі – осы ақпарат. Бірақ оны шектен тыс ашық қолдана берсе, жастар санасын улайтын да нәрсеге айналып кетуі мүмкін. Бұл ақпараттың пассивті түрде пайдаланатын бөлігінің артуына байланысты болып отыр. Интернеттің кең таралуына орай ақпарат таратудың Бекітуға көнбейтін кері процесінің күнен-күнге артып бара жатқаны байқалады.

Жаңа мыңжылдық – бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі емес. Ол- өткенді таразылап , өмірдің мәнін жаңаша түсінуге, болашақты барынша жете дұрыс анықтайтын уақыт. Әсіресе, бүгін біз өз күшімізді жарқын болашаққа жұмсауымыз керек. Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және мәдениетімен анықталады. Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру, қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау – бүгінгі күннің ең негізгі және өзекті мәселесі.

Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасыры» деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді. Қоғамды ақпараттандыру – экономиканың, ғылымның, мәдениеттің дамуының негізгі шарттарының бірі. Осы мәселені шешудегі басты рөл мектепке жүктеледі.

ҚАзіргі таңда әлеуметтік жағынан қорғанған адам – ол технология ауысуына және нарық талабына сай терең білімді, әрі жан-жақты адам. Қазіргі білім жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру. ҚОрытындысында білім беру – адамға үздіксіз оқуға, білім алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек.

Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге, мұғалімдер алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып отыр.

Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі – «Білім-бүкіл өміріңе» қағидасынан «Білім бүкіл өмір бойына» қағидасына қте алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу болып табылады.

Информатика пәнін оқытудың тиімділігін арттырудың жолдары өте көп. Соның бір жолы ретінде оқытудың жаңа технологиясын енгізуді атап өтуге болады.

1. 
   Жаңа құжат қалай даярланады?
   
2. 
   Терілген құжатты сақтау мүмкіндіктері.
   
3. 
   WORD редакторын қалай жабады?
   
4. 
   WORD редакторында арнайы символдар қалай қойылады?
   
5. 
   WORD редакторында мәтінді ерекшелеу тәсілдерін атаңыз.
   
6. 
   Автотолтыру менюінің қызметін атаңыз?
   
7. 
   Құжатта іздеу әрекеттері қалай жүргізіледі?
   
8. 
   Ауыстыру және Іздеу командаларын айырмашылықтарын айтыңыз?
   
9. 
   Автотолтыру менюіндегі «форматталған мәтін» ауыстырғышының қызметін сипаттаңыз?
   
10. 
    Автотолтыру менюіндегі «Исключения» батырмасының қызметін сипаттаңыз?
    

Microsoft Excel – кесте ішінде есеп жұмыстарын атқара отырып, оларды көрнекті түрде бейнелейтін диаграммаларды тұрғызу, мәліметтер базасын құру, сан түрінде берілген мәліметтер арқылы эксперименттер жүргізу т.б. мүмкіндіктер беретін, Windows ортасында жұмыс істеуге арналған арнайы программалық кесте.

Тапсырмалар тақтасындағы Іске қосу (Пуск) батырмасында тышқанды шертеміз де, Программалар қатарын таңдаймыз, Microsoft Excel қатарында тышқанды шертеміз. Excel программасы іске қосылғаннан кейін экранның көрінісі келесідей болады (Сурет 2).



Сурет 2. Excel программасының терезесі

Excel электрондық кестесі іске қосылғаннан кейін автоматты түрде 1- кітап (Книга1 ) деген атпен жаңа құжат ашылады. Бұл кітаптын атын файлды сақтау кезінде өзгертуге болады.

Бұдан басқа жаңа кітап жасау үшін Құру (Создать) шертеміз немесе [Ctrl +N] пернесін басамыз. Жаңадан құрылған кітаптың аты 2- кітап, 3- кітап ( Книга 2, Книга 3) т.с.с. болады

• 
  Excel терезесінің жоғарғы жағында терезені басқару батырмалары бар Тақырып жолы орналасқан.
  

• 
  Excel терезесінің екінші жолы – Меню қатары.
  

• 
  Үшінші және төртінші жолдар Стандартты және Форматтау саймандар тақтасының аспаптары.
  

• 
  Бесінші жол – формулалар қатары. Мұнда ұяшықтың - әр- бір тордың мазмұның көріп формулаларды өңдеуге болады.
  
• 
  Бесінші жол мен кестенің соңына дейінгі аралықты электрондық кестенің жұмыс аймағы алып тұрады. Кестенің жолдары (қатарлары) санмен, ал бағаналары әріптермен таңбаланады.
  
• 
  Төменгі қатар - қалып күй қатары, оған үстіміздегі уақыттағы компьютердің жұмысын немесе Excel кестесі жөніндегі ақпарат шығып тұрады.
  

Excel электрондық кестесі жазылған әрбір файл, бірнеше беттерден тұратын байланысқан кестелерді бір орынға сақтап қойып, қажетті ақпаратты жылдам іздеп табу мүмкіндігін беретін Кітап болып саналады. Беттердің немесе парақтардың жарлықтары экранның төменгі сол жақ шетінде көрініп тұрады. Әдетте электрондық кесте іске қосылғен мезетте 1- бет ( лист1) екпінді болады, келесі немесе басқа бетке өту қажет болса, сәйкес парақтың жарлығында тышқанды шертеміз.

Бір мезгілде бір ұяшықпен немесе қатар орналасқан бірнеше ұяшықтар тізбегімен жұмыс жасауға болады. Белгіленген ұяшықтар тізбегін топ немесе блок деп атаймыз. Мұндай блоктардың адресі бірінші ұяшықпен соңғы ұяшықтар адресін қос нүктемен бөліп жазу арқылы көрсетіледі. Мысалы, D2 ден D8 аралығындағы блоктың адресі D2 : D8 түрінде көрсетіледі (Сурет 3 )

Тышқанның көмегімен кесте бөліктері былай белгіленеді:

• 
  Бағана – қажетті бағана тақырыбындағы танбаланған әріпте (А, В, С) тышқанды шерту;
  
• 
  Қатар – қажетті бағанаға сәйкес келетін нөмірде (1, 2, 3) тышқанды шерту ( кестенің сол жағындағы ең шеткі бағанасы);
  
• 
  Бірнеше бағаналар - бірінші бағана тышқанды шерткен соң, тышқанның батырмасын ұстаулы күйінде соңғы бағанаға жеткіземіз;
  
• 
  Блокты – блоктың бастапқы ұяшығында тышқанды шертеміз де, тышқанның батырмасын босатпай, курсорды соңғы ұяшыққа жеткіземіз;
  
• 
  Жұмыс парағы - бағаналар таңбаланған әріптер жолымен қатар нөмірінің қиылысқан жерінде тышқанды шертеміз (кестенің сол жақ жоғарғы шеті);
  

Ехсеl программасында электрондық кесте ұяшығына енгізілетін мәліметтердің типтері мәтін, сан, уақыт, күн-ай мезгілі және формула болуы мүмкін.

Ұяшық пен блоктардың адрестерін абсолютті, салыстырмалы және аралас түрде бейнелеу:

Excel электрондық кестесі арифметикалық амалдарды, функциялармен біріктілген сандар тізбегін немесе ұяшықтар адрестерінен тұратын арифметикалық өрнектерді формулалар ретінде қабылдайды.

Формулаларды міндетті түрде «=» теңдік немесе «+» қосу белгісінен бастап жазу керек. Мысалы теңдігін есептеу үшін немесе формуласымен жазамыз.

Формулалардағы амалдардың орындалу реті операторлардың көмегімен жазылады. Операторлар дегеніміз - іс-әрекеттің орындалу ретін анықтайтын шартты белгілеулер

Келесі кестеде қателіктер тізімі көрстеілген (Кесте 2 ).

Электрондық кестеде торларды мәліметпен автоматты түрде толтыру мүмкіндігі бар. Ұяшықтарға ай атарын, сандарды т.б. автоматты түрде енгізуге болады. Мысалы, ұяшыққа кез келген ай атын теріп жазған соң, кестелік курсорды сол ұяшыққа орналастырып, тышқанның көмегімен толтыру әрекетін орындасақ, келесі ұяшықтарға реті бойынша ай аттары енгізіледі. Дәл осы әрекетті орындай отырып, ұяшықтарды белгілі бір заңдылықпен реттелген санмен де толтыруға болады. Ұяшықтарды санмен толтыру үшін, міндетті түрде екі сан енгізілуі керек. Excel программасы сандар енгізілген мезетте сандардың айырмасын есептеу арқылы, қадамды анықтайды да, толтыру әрекеті орындалған кезде келесі ұяшыққа сол қадамды ескере отырып, сан мәндерін есептеп енгізеді. Ұяшықтарға сандарды, белгілі қадаммен кему немесе арту реті бойынша автоматты түрде жазу үшін, екі сан енгізілген ұяшықты бірге белгілеп алып, толтыру әрекетін орындау қажет.

Excel программасына функциялардың ауқымды жиыны ендірілген:

1. 
   Финанстық
   
2. 
   Дата және уақыт
   
3. 
   Математикалық
   
4. 
   Статистистикалық
   
5. 
   Сілтемелер және массивтер
   
6. 
   МҚ жұмыс
   
7. 
   Мәтіндік
   
8. 
   Логикалық
   
9. 
   Қасиеттер мен мәндерді тексеру
   

Егер кестеге бірнеше сандар енгізілетін болса, Excel 2003 программасы оларды қарапайым арифметикалық ортасын табудан бастап, күрделі тригонометриялық есептеулерді жасауға дейін 300- ден аса тәсілмен өңдей алады. Excel 2003 функциялары – программа жадында сақталып тұрған арнайы формулалар болып табылады. Әрбір функция аты (мысалы, СУММ т.с.с) мен оның аргументі арқылы өрнектеледі. Аргументтер дегеніміз - нәтиже алу үшін қолданылатын мәліметтер. Функцияның аргументі сілтемелер немесе атау, мәтін немесе сан, уақыт немесе мерзім бола алады. Аргументтер функция атының оң жағында жай жақшаның ішінде жазылады.

Функциялар есептеулерді ықшамды күйде жазу үшін қолданылады.

Мысалы, СУММ (А1:А300) функциясы =>А1:А300 аралығындағы ұяшықта орналасқан мәндердің қосындысын табады.

Қосу функциясы өте жиі қолданылатындықтан, оған саймандар тақтасында автоматты түрде қосу батырмасы ∑ меншіктеліп қойылған. Қосу амалын жылдам орындау үшін осы батырманы пайдалануға болады.

Формулаға Excel программасында қолданылатын кез келген функцияны енгізу үшін, Кірістіру (Вставка) - Функциялар командасын орындаймыз немесе саймандар тақтасындағы батырмасын шертеміз. Осы әрекеттердің бірін орындаған соң, экранда функцияны таңдау мүмкіндігін беретін сұхбат терезесі ашылады (Сурет 5).

Функциялар шеберінің бұл терезесінде көрсетілген тізімнен өзімізге қажетті функцияны таңдап аламыз. Осы терезенің төменгі бөлігінде функцияның атқаратын қызметі жөніндегі анықтамалықты оқуға болады.

Екінші сұхбат терезе (Функциялар шеберінің екінші қадамы) таңдалған функцияның аргументтерін енгізу мүмкіндігін береді (Сурет 6). Бұл терезе формулалар тақтасы деп те аталады.

Осы терезеде функцияның және аргументтерінің анықтамасы көрсетілген. 1- сан (Число1) мәтіндік өріске сан, ұяшыққа сілтеме, формула немесе басқа функция енгізуге болады.

Диаграмма мәліметтерді көрнекі түрде бейнелеу үшін қажет. Сандық мәліметті график түрінде көрсетеді. Excel программасында диаграмма құру өте жеңіл жүзеге асады.Диаграмма құру үшін оған қажетті мәліметтерді белгілеп алып, диаграмма шеберін іске қосу жеткілікті.Бұл диаграммалар шебері біраз дайындық жұмыстарын жасайды,ал біз оның жұмысын бақылап отырып, қажетті жерде өзгерістер енгіземіз.Диаграммалар шебері қажетті параметрлер тағайындалғаннан кейін сол ақпараттарға сәйкес диаграмма құру қызметін атқарады.

1. 
   Тақырыпқа байланысты Excel кестесінің терезесімен танысу, әдістемелік нұсқаудағы тапсырманы қадам бойынша орындап шығу
   
2. 
   Әдістемелік нұсқаудағы Тапсырма 2 қадам бойынша орындап шығыңыз.
   
3. 
   Әдістемелік нұсқауға сүйене отырып келесі тапсырмаларды орындаңыз:
   

• 
  Келесі кестені А1:G8 аралығына (Кесте 1 ) толтырыңыз.
  

• 
  Кесте 1 В5: Н12 аралығына көшіріңіз.
  
• 
  В4: Н4 аралығын Балмұздақтар деген сөз жазыңыз.
  
• 
  Осы кестенің алғашқы 2 жолын Парақ 2-ге көшіріңіз
  
• 
  Парақ 1 атын Жалпы саны, ал Парақ 2 атын Рожок деп өзгертіңіз. Осы Кітап 1 басқа Балмұздақ атымен сақтаңыз. Жаңадан Эскимо атты парақ ашып, ол парақтың атын Эскимо деп өзгертіңіз.
  
• 
  Кестедегі мәліметтердің түсін, ұяшықтар тобының түсін, шектеулерді өз еркіңізбен өзгертіңіз.
  
• 
  Кітапты Тапсырма 2 деген атпен сақтаңыз.
  

1. 
   Microsoft Excel-ді жүктеңіз
   
   • 
     Пуск мәзірі арқылы
     
   • 
     Мой компьютер терезесі арқылы
     
2. 
   Microsoft Excel терезесін жабыңыз
   

• 
  Жабу батырмасы арқылы
  
• 
  Файл мәзірі арқылы
  

3. 
   Microsoft Excel терезесінің сыртқы түрімен танысып шығыңыз. Келесі объектілердің қай жерде орналасқанын қараңыз:
   

• 
  Тақырып жолы
  
• 
  Жүйелік мәзір батырмасы
  
• 
  Орау, жаю батырмалары Microsoft Excel терезесі үшін және Кітап 1 үшін
  
• 
  Мәзір қатары
  
• 
  Құралдар тақтасы
  
• 
  Ағымдағы ұяшық номері мен формула жолы
  
• 
  Жұмыс аумағы
  
• 
  Көлденең және тік айналдыру жолақтары
  
• 
  Беттер жарлықтары
  
• 
  Бет жарлықтарын айналдыру жолақтары
  

4. 
   Стандартты және Форматтау саймандар тақталарын алып тастаңыз.
   
5. 
   Стандартты және Форматтау саймандар тақталарын қайта қосыңыз.Диаграмма және сурет салу тақтасын шығарыңыз.
   
6. 
   Курсорды F10 және L30 ұяшықтарына апарыңыз
   
7. 
   Microsoft Excel-дің анықтама жүйесін шақырып, одан кітап, бет ұғымы, беттер арасында ауысу жайлы оқып танысыңыз.
   
8. 
   Көмекшіні шақырыңыз. Оның түрін өзгертіп, өшіріңіз.
   
9. 
   Есептер облысын (Область задач) шақырыңыз. Ол үшін Түр (Вид) – Есептер облысы (Область задач) қомандасын орындаңыз. Терезенің сол жағында Есептер облысы пайда болады.
   
10. 
    Осы тереземен танысыңыз. Қандай дайын шаблондар Excel 2003 ЭК бар екенін ашып көріңіз.
    

1. 
   А бағанының алдына жаңа баған қосыңыз. Ол үшін А1 ұяшығын белгілеп жанама мәзірден Ұяшық қою (Добавить ячейки) командасын немесе Кірістіру (Вставка) – Бағандар (Столбцы) командасын орындаңыз. Осы жерде Кірістіру (Вставка) – Ұяшықтар (Ячейки...) командасын қолданып, жол немесе бағанды, оң немесе сол жағынан қосуды таңдауға болады (Сурет 4 ).
   

2. 
   С2:Е2 аралығын тышқан көмегімен ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы көмегімен осы ұяшықтарды біріктіріңіз. Бұл жерге Балмұздақ сөзін теріп жазыңыз.
   
3. 
   С2:Е7 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы шектеулер көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобын толық торлаңыз.
   
4. 
   С3:Е4 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы толтыру түсі көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін қызылға бояңыз.
   
5. 
   С3:Е4 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы толтыру түсі көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін қызылға бояңыз
   
6. 
   С5:Е8 тобын ерекшелеңіз. Ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін көгілдір түске бояңыз
   
7. 
   Балмұздақ сөзін ерекшелеп қаріп түсін көмегімен көк түске бояңыз
   
8. 
   Кестені толық ерекшелеп алып екінші параққа көшіріңіз. Ол үшін тышқан көмегімен кестені ерекшелеп, жанама мәзірден Көшіру (Копировать) деп, екінші параққа Қою (Вставить) командасын орындаңыз. Көшіріп қоюдың басқа да тәсілдерін қолданып көріңіз.
   
9. 
   Парақ 2 атын Балмұздақ деп өзгертіңіз. Ол үшін Парақ 2 жарлығына барып, жанама мәзірден атын өзгерту (Переименовать) командасын орындаңыз немесе парақ атына тышқанмен екі рет шертіңіз.
   
10. 
    Жаңадан парақ қосыңыз. Ол үшін парақ атына барып жанама мәзірден Қосу (Добавить) немесе Кірістіру (Вставка) - парақ (Лист) командасын орындайсыз.
    
11. 
    Кітапты сақтаңыз. Ол үшін Файл – Сақтау (Сохранить) командасын орындайсыз. Кітап атын Тапсырма 1 деп сақтаңыз.
    

1. 
   «Менің бағым» атты мынандай кесте құр (Кесте 3 )
   

Келесі «Сатылатын билеттер» кестесін толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 4).

Келесі «Пәтерақы» кестесін толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 5).

Келесі кестені толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 6).

Незнайка кеңсе тауарларын сатады: карандаш, блокнот, дәптер. Бір күнде 2 блокнот, 13 карандаш, 45 дәптер сатсын. Осыны диаграмма түрінде көрсетіңіз.

Осы диаграмманы ашып өңдеңіз.

«Менің бағым» кестесін ашыңыз. Осы кестедегі ағаштардың сандық мөлшерін көрсететін дөңгелек диаграмма құрыңыз. Бірінші және екінші бағандар бойынша құрылады.

«Прайс-лист1» (Кесте 7) және «Прайс-лист2» (Кесте 8) кестелерін ашыңыз. Осы кестелердегі тауар атын және әр тауардың сандық мөлшерін көрсететін сақиналы диаграмма құрыңыз.

• 
  Осы кестелердегі бос бағандарға сәйкес формулалар жазып, есептеулер жүргізіңіз. Бағасын есептеу үшін өз құнын 1,3 коэффициентке көбейтеміз. Енді автотолтыруды қолданып басқа заттардың жалпы құнын және бағасын есептеңіз.
  
• 
  Осы құрған кестелерді форматтап, ішіндегі мәліметтердің түрін, түсін өзгертіңіз.
  

Келесі кестедегі (Кесте 9 ) мәліметтерге дөңгелек диаграмма құрыңыз: