жылы 17-ші қазанда бекітілген “Таразылар мен

194 
рынғы ӛлшемдерді жаңаға ауыстыру кезінде бүтін емес сандар 
шыққандықтан қолайсыздықтар кӛп болды. Сӛйтіп, ӛнеркәсіп 
тікбұйымдар мен ыдыстардың ӛлшемдерін унификациялау, 
стандарттарды орнату жұмыстарын орындауға тура келді. Осы-
лайша, метрлік реформа бойынша жүргізілген істер жаңа метр-
лік стандарттарды әзірлеумен тығыз байланысты болды. 
Соғыстан бұрынғы жылдарда – социалистік ӛнеркәсіптің 
қарыштап даму кезеңінде – ӛндірісте метрлік жүйеге негіздел-
ген әртүрлі ӛлшемдер мен құралдар кӛптеп жасалды. 
*
(
*
“Кеңес 
Одағындағы қолданбалы метрология” Москва, 1958 ж., 105 бет.). 
Ұлы Отан соғысы КСРО-дағы ӛлшеу жүйесі мен метро-
логиялық қамтамасыз етудің жоғары деңгейде екенін кӛрсетті. 
Кӛптеген кәсіпорындардың шығысқа ауыстырылуы және әскери 
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін ӛндіретін бұйымдарының 
номенклатурасын бірден бірден ӛзгертуі ӛзара алмасымдылық 
пен 
елдегі ӛлшем тұтастығын қамтамасыз ету жүйесін бұзған жоқ. 
КСРО-да қабылданған сызықтық ӛлшемдер түрлері. 
Ұзындықтың негізгі бірлігі – метр. Метр - атомдық салмағы 86 
криптон изотопының вакуумдағы шағылуда қою сары спектріне 
сәкес келетін 1650 763,73 толқын ұзындығы.
Ұзындықтың негізгі бірлігі
1 Километр (км) = 1000 м
1 Гектометр (гм) = 100 м 
1 Декаметр (дкм) = 10 м 
 
1 Метр (м) = 1м 
1 Дециметр (дм) = 0,1м 
1 Сантиметр (см) = 0,01м 
1 Миллиметр (мм) = 0,001м 
1 Микрон (мк) = 0,000001 м 
Аудан бірліктері 
Жазықтықтың негізгі бірлігі болып шаршы метр 
табылады. Шаршы метр қабырғаларының ұзындығы 1 метрге 
тең шаршының ауданы. 
1 км
2
 = 1000 000 м
2 
1 гектар = 10 000 м
2
 
1 ар = 100 м
2
 
1 м
2
 = 1 м
2 

195 
1 дм
2
 = 0,01 м
2 
1 см
2
 = 0,0001м
2 
1 мм
2
 = 0,000001 м
2
 
Кӛлем бірдіктері 
Кӛлемнің негізгі бірлігі болып кубтық метр табылады. 
Кубтық метр қабырғаларының ұзындығы 1 метрге тең кубтың 
ауданы 
1 м
3
 = 1 м
3
 
1 дм
3
 = 0,001 м
3
 
1 см
3
 = 0,000 001 м
3
 
1 мм
3
 = 0,000 000 001 м
3
 
Сыйымдылық бірлігі 
Сыйымдылықтың негізгі бірлігі – литр. Литр – ең кӛп ты-
ғыздықтағы және қалыпты атмосфералық қысымдағы 1кг судың 
кӛлемі: 
1 л= 1,000027 дм
3
 
Килолитр – 1 кл = 1000 л
Гектолитр – 1 гл = 100 л
Декалитр – 1 дкл =10 л 
Литр – 1 л = 1 л 
Децилитр – 1 дл = 0,1 л 
Сантилитр – 1 сл =0,01 л 
Миллилитр – 1 мл =0,001 л 
Масса (салмақ) бірлігі 
Салмақтың негізгі бірлігі – грамм. 1 грамм 1куб санти-
метр кӛлемдегі 4
0
С температурадағы судың салмағы.
Тонна – 1 т =1000 кг
 
Центнер – 1ц = 100 кг 
Килограмм – 1кг = 1 кг
Грамм – 1г = 0,001 кг
Дециграмм – 1 дг = 0,000 1 кг 
Сантиграмм – 1 сг = 0,000 01 кг 
Миллиграмм – 1мг = 0,000 001 кг
 
Алайда, жоғарыда кӛрсетілген ӛлшемдердің барлығы да 
күнделікті тұрмыста қолданыла бермейді, мысалы, декаметр, 

196 
декаграмм, ар, килолитр, децилитр және т.б. бірақ әрине ғылым 
үшін олардың маңызы зор. 

жүктеу/скачать 1.58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: