Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»
жүктеу/скачать 4.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| «XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР» сериясы Тіл мәдениетті ғылыми тұрғыдан зерттеудегі маңыздылығын арттырып келеді. Кезкелген өркениеттің мәдени стереотиптер жүйесі тілдің көмегімен реттелген. Қандай да бір мәдениеттің негізгі қағидаларын сілтеме жасамай түсінуге болады деп ойлау қисынсыз, бұл принциптерді қоғам үшін маңызды және оған түсінікті ететін лингвистикалық символизм. Мәдениеттің ұлттық құндылық-семантикалық кеңістігінің шектері белгілі бір ұлтты қолдану процесінде маңызы жоғарылаған мәртебеге ие этномәдени жәдігерлер жиынтығымен көрсетілген. Тілдің ұлттық құндылық-семантикалық кеңістігінің шектері сыртқы немесе мәдени таным субстраттарының ішкі немесе тілдік сананың белгілеріне ену процесінің жиілігі және сапа индикаторымен көрсетіледі. Әлемнің ұлттық мәдени моделі рәміздер, ұлттық дәстүрлер және ұлттық стереотиптер арқылы ұсынылатын бастапқы номинацияның объектілері мен олардың мәнін жүйелеу арқылы өзектендіріледі. Әлемнің ұлттық лингвистикалық моделі – негізгі номинацияның сөз мағыналарының ішкі формаларынан мағынаны бөліп алу нәтижесінде алынған екінші номинацияның мағыналары арқылы вербалдау. Екінші номинацияның мәндері – бұл екінші лингвосемиоз жүйесінің коды ретінде қызмет ететін тілдің лингвистикалық белгілерін немесе стилистикалық құралдарын аударушылар. Әлемнің ұлттық лингвистикалық суретін ұлттың лингвистикалық санасын сипаттайтын статикалық лингво- семиотикалық құбылысқа жатқызу көзделеді. Әлемнің ұлттық комикстік лингвистикалық суретін әлемнің статикалық ұлттық лингвистикалық картасын өзгертетін және әлемнің жаңа ұлттық лингвистикалық картасын жасауға жағдай жасайтын динамикалық лингвосемиотикалық құбылысқа жатқызу қажет сияқты. Зерттелетін лингвомәдени аспектінің терминологиялық аппаратына «ұлттық юмордың мәдени моделі» және «ұлттық юмордың тілдік моделі» сияқты тәуелсіз ұғымдарды енгізу орынды болып көрінеді. «Ұлттық юмордың мәдени моделі» мен «ұлттық юмордың лингвистикалық моделі» ұғымдарының аражігін ажырату қажет. Ұлттық юмордың мәдени моделі шындықтың логикалық нақты категорияларынан, адам қолданатын және оның тікелей ортасында орналасқан заттар мен объектілерден алынған. Ұлттық юмордың тілдік моделі ұлттық юмордың тұжырымдамаларын, шеңберлерін, сценарийлерін тудыратын тілдегі шындықтың бір- бірімен сәйкес келмейтін категорияларының ерекше қатынастарын көрсетеді. Ұлттық лингвистикалық юмордың сценарийлері комикс бейнесін жасайтын тілдік белгілер арқылы туады. Мұндай тілдік белгілер санатына тілдің бейнелі стилистикалық құралдары жатады, мысалы, антономазия, окказионализм, салыстыру, метафора, әсірелеу, эпитеттер т.б. Шындықтың күлкілі актуализациясымен тілдік құралдарда жүзеге асырылатын ұлттық-мәдени ерекшеліктер көрінеді. Юмордың тілдік бейнесі әртүрлі ұлттар менталитетінің және халықтардың ойлау өзгешеліктерінен, белгілі бір өмірлік құбылыстарға көзқарастардағы айырмашылықтардан тұрады. Юмордың тарихи өзгергіштігі негізінен юмордың ұлттық ерекшеліктерінде көрінеді. Кезкелген ұлттың әзіл белгілерін байқау оңай, бірақ оларға нақты сипаттама беру өте қиын. Ю.Б.Борев «Комическое» деген кітабында Э. Обуенің пікірін келтіреді. Ол француздарға агрессивті мінезді, ашуланшақтықты, өркөкіректік көзқарасқа ие тапқырлықты жатқызса, ал ағылшындарға қарапайым және жағымды юмор тән екендігін айтады [4, 62 б.]. Уақыт өте келе әр ұлт өмірлік және тарихи тәжірибе негізінде құрылған өзінің ерекше юмор формасын алады. В. Г. Белинский былай деп жазды: «Әр халықтың ұлттық құпиясы оның киімі мен асханасында емес, заттарды түсіну тәсілінде» [5, 294 б.]. Бұл «заттарды түсіну тәсілі» өзін тапқырлықпен және ұлттық бояудағы әзілмен көрсетеді. Қорыта келгенде, ұлттық әзілдің ерекшеліктері туралы мәселе өте қызықты. Юмордың ерекшелігі ұлттық мінездің құрамдас бөлігі ретінде этнопсихологтердің назарын аударуға лайықты [6, 50 б.]. Тіл – мәдениеттің иесі және мәдениеттің объективті көрінісі. Әзіл философия бірлігінің жасанды құралы ретінде адамның ақыл- ойының тілдік көрінісі және қарым-қатынастың маңызды құралы болып табылады. Әзілде біз өмір сүру ортасын, өмір салтын, әлеуметтік қатынастарды, жеке кейіпкерлерді және өз халқының психологиялық сипаттамаларын көреміз. Қазақ мәдениетінде әзілдің орны ерекше. Мұнда біз әзіл арқылы күнделікті өмірдегі, мысалы, саясатта, жұмыста, отбасында қазақ мәдениетінің коннотациясын түсіндіруге, әсіресе қазақ құндылықтарының тұжырымдамасын, адамгершілік түсініктері мен мінез-құлық нормаларын білуге тырысамыз. Әзіл – ұғымдардан тұратын тұжырымдамалық категория және соның бірі ұлттық юмор. Әзілдің ұлттық ерекшелігі тілде әртүрлі лингвистикалық құралдардың көмегімен кодталады, олар белгілі бір ұлттың комикстік лингвомәдени кодының тұжырымдамаларын білдіреді. |