және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| ТoМeмi жацсуйек денесш — corpus мandibularae — тумсык және урт белштерден турады.
Сүйектің тумсык белт — pars incisiva — карсы жактыч аттас суйепмен косылып альвеолярлык дога — arcus alveolaris — тузедк Бул белжтщ децес келген сырткы ерш 6eri — fades labialis — мен или ойыс тиццк 6eТi — facies lingualis — болады. Урт белтнщ — pars мolaris — сырткы жагында иек Тeciri — foraмen мenтale — кершш турады. Оныц вентральды жиегшде — мargo venтralis — беттщ тамыр ойыгы — incisura vasoruм facialiuм — жақсы байкалады. Темени жаксүйектің дорсальды жиегш альвеолярлык жиек дейдь Бул жиектщ тумсык белптнде KypeKТicriK, ал урт бшпгшде a3yТicriK альвеолалар орналасады. ТeМeмi жацсуйек бутагы — raмus мandibulare — суйек денесшен дорсальды багытка карай кетерпци орналасады. Дененщ бутакка ететш жерш темени жаксуйек бурышы — angulus мandibulare — деп атайды. Сүйектің латеральды бетшде улкен шайнау булшыкетінің ойысы — fossa мasseтerica, ал медиальды бетшде канатша булшыкет ойысы — fossa pтerygoidea — орналасады. Аталган ойыстарда аттас булшыкеттер жатады. Бутактын медиальды бетшде темени жаксуйек Тeciri — foraмen мandibulae — болады. Ол темени жаксуйек езеи — canalis мandibulare — аркылы иек тестмен жалгасады. Осы езектен тамырлар мен жуйкелер курек және азу тктерше арнайы езекшелер аркылы тарамдалады. Бутак дорсальды жагынан темени жаксуйек ойыгы — incisura мandibulae — аркылы тэждш және айдаршак есшдшерше белшген. Тэждж eciНflire — processus coronoideus — самай булшыкета бекидь Айдаршак eciмuci — processus condylaris — аркылы темени жак суйеи самай суйеишн есшдклмен буын аркылы байланысады. Пласты суйеи (подъязычная кость) — os нyoideuм — денеден, улкен, Kiiui мушзджтерден және б1рнеше бутактардан туратын так суйек. Ол жакаралык кещспкте орналаскан. "Пласты суйеи денесінің (базигиоид)—corpus нyoideuм. s. basiнyoideuм — алдыңғы жагында Тin есшдю — processus lingualis — болады. Шошка мен итте аталган eciНfli болмайды. Денеден каудаль- ды багытта улкен мушздш (тиреогиоид)— cornu мajus, s. тнyroнyoideuм — орналасады. Суйек денесінің жогаргы жагына ТiK бурыш жасай кши муй13Д1к (кератогиоид)— cornu мinus, s. ceraтoнyoideuм — жалгасады. Kiini мушзднстер дорсокаудальды багытта дистальды (эпигиоид)— epiнyoideuм, ортангы (стилоги- од)— sтyloнyoideuм және проксимальды (тимпаногиоид) — тyмpanoнyoideuм — бунактарымен байланысады. Проксимальды бу- нак самай суйеишн дабылдык бел1гшдеи б1зше есидаге бекидк Танау суйеи (хоботковая кость) — os rosтrale. Бул шошка тана- уында гана кездесетш так суйек. Ол тумсык суйеишн денесше бе- кидь Шетк] қан,қа Уй жануарларынын шети канкасын алдыңғы жане арткы аяктардын, суйектер1 курайды. Аяк суйектер1 таректис кызметпен катар бір-бірiМeН езара козгалмалы байланысып, дененщ кещспктеп козгалысын, ceKipy, жупру кезшдеп онын сершмдшгш камтамасыз етедь Қурлыктагы жануарлардын филогенезшде алдынгы жане арткы аяктар олардын ертедеп суда пршшк еткен ата-тектерінің кеуделш жане курсактык жуп жузу канаттарынан дамыган. Жануар аяктарыныц канкасы ею бөлімнен турады. Bipuuni бөлімге алдынгы аяктын иық арткы аяктьщ жамбас белдеулер1 жа- тады. Олардын кемепмен аяктар дене тулгасымен байланысады. Ал денеюч KeНicriKТeri козгалысын камтамасыз ететш суйектер аяктардын еркш козгалатын бол1мдерш курайды. Олар белдеулерден темен орналасады. Алдыңғы аяқ кан,касы — мeмbra тнoracici Жануарлардын алдынгы аягынын канкасы иык белдеу1 мен еркш козгалатын бшпмнен турады. Иык белдеуш жауырын, бутана жане кус тумсыкша суйектер тузедь Олар, эдетте, кустарда толыгымен сакталган. Приматтар мен адамда аталган суйектерден жауырын мен бутана, ал уй жануарларында тек жауырын гана болады. Иык белдеу! — cinguluм мeмbri тнoracici Жауырын (лопатка) — scapula — жалпак келген ушбурышты суйек (18-сурет). Онын латеральды жане кабырга 6errepi — facies laтeralis eт cosтalis — дорсальды, краниальды жане каудальды жиек- Тepi — мargo dorsalis, cranialis eт caudalis, краниальды, каудальды жане вентральды бурыштары — angulus cranialis, caudalis eт venтralis — болады. 18-сурет. Жауырын: A — сиыр; Б — жылкы; (латеральды бет); В — сиыр; Г — жылцы (медиальды бет); I — буыиусп темпеинк; 2 — краниальды жиек; 3 — кыралды шуцқыр; 4 — жауырын қыры; 5 — краниальды бурыш; 6 — дорсальды жиек; 7 — жауырын uieМipuueri; 8 — каудальды бурыш; 9 — кырарты шуккыр; 10 — цыр темпеп; II — каудальды жиек; 12 — акромион; 13 — вентральды бурыш; 14 — кустумсыкша eciНAi; 15 — жауырынасты шункыр; 16 —тките бет; 7 — Тicuie сызык. Жауырынньщ латеральды 6eri жауырын кыры — spina scapula — аркылы кыралды шункыр — fossa supraspinaтa — мен кырарты шункырга — fossa infraspinaтa — белшедь Жауырын кыры онын дис- тальды балтне дешн созылып, акрамион — acroмion — есшдюмен аякталады. Қырдьщ орта тусында жауырын кырыньщ темпеп — тuber spinae scapulae — орналаскдн. Жауырынньщ кабыргаларга караган медиальды бетшде жауыры- насты шункыр — fossa subscapularis — жатады. Осы шункырдан жогары жауырынньщ дорсальды жиегше жакын жаткан будырлы аумак — Тicuie бет — fades serraтa — деп аталады. Жауырынньщ вентрэльды бурышында токпан жшктщ уршык ба- сымен байланысатын буын ойысы — caviтas glenoidalis — болады. Аталган бурыштьщ краниальды жиегшде буынусп ТOМneмiri — тuberculuм supraglenoidale — орналасады. Ал осы темпешжтщ медиальды бетшде кустумсыкша ейнщ — processus coracoideus — болады. Жауырынньщ жалпактанып келген дорсальды табаны жауырын мeМipмeriМeН — carтilago scapulae — жабдыкталган. Жауырыннын каудальды жиеп догал және будырлы келедь Онын краниальды жиелнщ дистальды белшндеп жауырын мойны — colluмa scapulae — жауырын ойыгымен — incisura scapulae — тузшген. Ерекшелжтерь Жьищыда жауырын кырында акромион болмайды. Оньщ орта тусында кыр темпеп болады. Ipi қара және усақ малдарда акромион eciНflici жаксы жетшген. Жауырын кыры жауырын мойнына дешн созылады. Шошқада акромион болмайды, кыр темпеп ете жаксы дамыган және артка карай ишп турады. Итте жауырын кыры буын ойысына дейш созылган. Акромион есшдкп айкын бшнедь 19-сурет. Токпан жшк: А, Б — ит; В — шошка; Г — сиыр; Д — жылкы; <А — латеральды, Б — каудальды, В және Д — краниальды бет- тер). I — токпан жипк басы; 2 — коректендтруил ТeeiK; 3 — токпан Жігіт кыры; 3' — токпан жипктт булшыкет сайы; 4 — дсльташа будыр; 5 — ушбасты булшыкет сызыгы; 6 — улкен темпенлк кыры; 7 — улкен темпеипк; 8 — кырарты булшыкет бекитш алан; 9 — Kiuji темпеипк; 10 — твмпецпкаралык сай; II — токпан ЖІГІТ шыгыршыры; 12 — токпан ЖІГІТ мойны; 13 — Kiini жумыр булшыкет будыры; 14 — латеральды (жазрыш) айдаршыкуст! кыры; 14' — латеральды айдаршыкустц 15 — медиальды айдаршыкусТ!; 16 — шынтак шункыры; 17 — ортакгы томпеинк; а — синовиальды шучкыр; в — байлам темпеп мен шункыры; с — шыгыруст! тсс 1 к. Алдыңғы аяқ қан,қасынын, еркш қозгалатын бел'1м1 — skeleтon мeмbri тнoracici liberi. Жануарлардьщ алдынгы аяк. канкасыньщ еркш козгалатын бөлімГ токпан жшқ бшеқ ттзе, жшшппк және бакай суйектершен турады. Тоқпан ЖІГІТ (плечевая кость) — нuмerus — немесе — os bracнii iini куыс узын жинктердщ катарына жатады. Оньщ орта тусын жшжтщ диафиз1 (денеа), ал жогаргы және теменп жшк бастарын — проксимальды және дистальды эпифиздер дейд1 (19-сурет). Сүйектің проксимальды эпифизшде niniiНi шар тэр1здес уршык басы — capuт нuмeri — орналасады. Одан темешреқ жшктщ жщшкерген жерш оньщ мойны — colluм нuмeri — деп атайды. Токпан жшк басынын eKi капталында темпепикаралык сай — .sulcus inтerтubercularis — аркылы белшген Kiuii (медиальды) және улкен (латеральды) темпешштер — тuberculuм мinus eт мa jus — болады. Улкен твмпепйктен жшк денесінің латеральды бетше карай улкен ТOМneмiK кыры — crisтa тuberculi мajus — етедь Онын орта тусында атырауша (дельташа) будыр — тuberosiтas delтoidea — болады. Диа- физдщ медиальды бетшде улкен жумыр ет будыры — тuberosiтas тeres мajor — жаксы кершедь Жшктщ дистальды эпифизшде бшек суйектер1мен байланысып шынтак буынды курайтын токпан жшк шыгыршыгы — тrocнlea нuмeri — колденен орналасады. Бул шыгыршық езінің дорсальды бетшдеп сайы аркылы улкен медиальды айдаршыкка — condilus мedialis және Kiuii латеральды айдаршыкка — condylus laтeralis белшген. Айдаршыктардыч буШрлершде байланыс ТOМneмiKТepi мен шункырлары болады. Токпан жшктщ дистальды эпифизінің пальмарлык бетшде шынтак шункыры — fossa olecrani — орналаскан. Бул шункырдын eKi ер- Нeyi айдаршыкусимен шектелген. Медиальды айдаршыкустш буккпп epicondylus мedialis, ал латеральды айдаршыкустш жазгыш — epicondylus laтeralis — деп атайды. Ерекшелктерь Жьищыда латеральды және медиальды ТeМneuiiKТepflin аралыгында ушнпш аралык темпеппк — тuberculuм inтerмediuм — болады. Осынын нәтижесінде темпенпкаралык сай екеу болып келедь жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|