және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| Ірі қара малда сақинаша шеміршектің пластинкасы доғасымен сүйір бүрыш түзеді. Қалқанша шеміршектің артқа мүйізшесі ілмек іәрізді иілген. Ожауша шеміршектің дыбыс өсіндісі жақсы жетілген. Ііебешік шеміршектің пішіні сопақша келген. Дыбыс қатпарлары кемекей түбіне тік бүрыш жасай орналасады. Көмекей қуысында ор- талық қалта мен қарынша болмайды.
Үсақ малдардың көмекейі ірі қара малдікіне үқсас болады. Бірак оларда орталық қалта жақсы жетілген. Шошқа кемекейі басқа жануарлардікіне қарағанда үзындау ке- леді. Сақинаша шеміршектің доғасы оның пластинкасына қиғаш ор- наласқан. Үзынша келген қалқанша шеміршектің алдыңғы жиегі қалың. Онда мүйізшесі болмайды. Ожауша шеміршектердің мүйізше есінділерінің үшы екіге бөлініп кеткен. Бүл есінділер мен сақинаша шеміршектің пластинкасы арасында қішкентей аралық шеміршек бо- лады. Дыбыс қатпарлары төменгі бағытта артқа қарай қиғаш орнала- сады. Олар алдыңғы және артқы бөліктерге бөлінген. Бүл бөліктердің аралыгына көмекей қарыншасының тесіктері ашылады. Ит кемекейінің түрқы қысқа, кіреберіс тесігі кең болады. Ожауша шеміршектер онша үлкен емес. Олармен сақинаша шеміршек пла- стинкасының арасында қосымша шеміршек болады. Бөбешік шеміршектің пішіні төртбүрышты болып келеді. Оның негізінде ожа- уша шеміршекпен байлам арқылы жалгасқан сынаша өсіндісі — ргосеззиз сипеіГогтез — болады. Көмекей қарыншасы жақсы жетілген. Дыбыс қатпарлары алга және темен қарай қигаш орналасады. Кемекей қабыргасындагы бүлшықеттер үш топқа бөлінеді. Көмекейдіқ кеқейткіш бүлшықеттері. Дорсальды сақина-ожауша бүлшыцеті— т. сгісоагуіепоісісиз сіогзаііз — сақинаша шеміршек пла- стинкасының орталық қырынан басталып, ожауша шеміршектің ет есіндісінде аяқталатын жүп бүлшықет. Ол ожауша шеміршекті кетеріп, кемекейдің кіреберісін кеңейтеді және дыбыс қатпарларын қатайтады. Сақинаша-қалқанша бұлшықеті— т. сгісоіһугеосіеиз — сақинаша шеміршек догасының сыртқы бетінен басталып, қалқанша шеміршек пластинасьшың сыртқы бетінде бекитін жүп бүлшықет. Бүл ет қалқанша шеміршекті темен түсіріп, кемекей қуысын кеңейтеді. Тіласты-бөбешік булшықеті— т. һуоері£ІоШсиз — тіласты сүйегі денесінен басталып, бебешікте бітеді. Ол бебешікті алга жылжытып, кемекей кіреберісін кеңейтеді. Көмекейді тарылтқыш бүлшықеттер. Латеральды сақина-ожау- ша булшықеті— т. сгісоагуіепоісіеиз Іаіегаііз — сақинаша шеміршек догасының бүйір бетінен басталып, ожауша шеміршектің ет есіндісіне бекитін жүп бүлшықет. Ол қалқанша шеміршек пластинкасьшың ме- диальды бетінде жатады. Жиырылган кезде ожауша шеміршекті темен тартып, дыбыс қатпарларын босаңсытады. Дыбыс булшықеті— т. ѵосаііз — дыбыс қатпарының негізін күрайды. Ол ожауша шеміршектің дыбыс есіндісінен қалқанша шеміршектің пластинкасьша қарай багытталады. Дыбыс қатпарларын • босаңсытады. Қарынша булшықеті— т. ѵепігісиіагіз — қарьгаша қатпарының негізін түзеді. Дыбыс бүлшықетімен қатарласа орналасып, бірдей қызмет атқарады. Қүйіс қайтаратын малдар мен шошқада дыбыс және қарынша бүлшықеттері бірігіп кетеді. Қөлденеқ ожауша бұлшықеті— т. агуіепоісіеиз Ігапзѵегзиз — ожауша шеміршектірдің үстінде келденең орналасып, оның ет есінділерін бір-бірімен жалгастырып түрады. Дыбыс бүлшықеттері мен бірге жиырылып, дыбыс қатпарларын босаңсытады. Көмекейге жалпы әсер етуші бұлшықеттер. Төс-қалқанша бцлшықеті— т. зіегпоіһугеоіёеиз — тес түтқасынан басталып қалқанша шеміршектің пластинкаларында аяқталады. Ол жүтынганнан соң кемекейді кейін тартып, дыбыс қатпарларын қатайтатын бүлшықеттерге кемектеседі. 166 Тіласты-қалқаниіа булиіъщеті— т. һуоіһугеоісіеиз — тіласты сүйегінің үлкен мүйіздігінен басталып, қалқанша шеміршектің бүйірінде аяқталады. Ол жүтыну кезінде көмекейді алға тартады. КЕҢІРДЕК Кеңірдек (трахея)—Ігасһеа (гр. ігаһиз — бүдырлы)—ауаны мүрын қуысы, жүтқыншақ, көмекейден өкпеге және одан кері багытта өткізетін түтік тәрізді мүше (44— сурет). Оның қабыргасы ішкі кілегейлі, ортаңгы шеміршекті және сыртқы сірілі (адвентиция) қабаттардан түрады. Ортаңгы қабатының қатты негізін і үйықталмаган шеміршек сақиналары түзеді. Сондықтан, кеңірдек қуысы әрдайым ашылып түрады. Кеңірдек комекейден басталып көкірек қуысына дейін созылып жатады. Ол мойынның вентральды бетінде бас пен мойынның үзын бүшықеттеріне және өңешке жанасады. Кеңірдектің шеміршек сақиналарының саны жануарлар мойнының үзындығына тікелей бай- ланысты. Жүректің жоғарғы түсында ол екі негізгі бронхтарға ажы- рап, кеңірдек бифуркациясын.— ЬіГигсаІіо Ігасһеае — түзеді. жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|