Правдин Ф.Н. Дарвинизм. - А., 1973 (каз.яз)

4.Стамбеков, С.Ж. Молекулалық биология :Оқулық -Новосибирск,2003

5.Мұхамбетжанов К. Генетика және селекция негіздері.-Алматы.,

Адамның эмбриональдық дамуы

Адамның шығу тегі туралы алғашқы эволюциялық көзқарастар көне заман ойшылдарының еңбектерінде кездеседі. XVIII-ғасырда К.Линней адамды лемур және маймылмен бірге приматтар отрядына жатқызады. Ламарк адам ағаштарға өрмелеуден жер бетімен жүруге көшкен маймыл тәрізді ата-тектерден шықты деп жорамалдайды.

Адам тарихын түсінудегі ірі оқиға Ч.Дарвиннің "Адамның шығу тегі мен жыныстық сұрыпталу" атта еңбегі болды. Ұлы ағылшын ғалымының бұл еңбегі "Түрлердің шығу тегі" атты туындысы сияқты адамның Құдай жаратылысының өнімі ретінде қарастыратын көзқарасқа қатты соққы болды. Ал Адамның әлеуметтік тұлға ретінде қалыптасуының заңдылықтарын одан кейінгі уақытта тарихи материализмнің негізін қалаушылар ашты.

Адамның шығу тегі мен эволюциясын, оның жануар ата-тектерінің тіршілігі қандай биологиялық заңдылықтарға тәуелді болғанын, биологиялық заңдылықтардан әлеуметтік заңдылықтарға көшу процесін зерттеумен жаратылыстанудың саласы – антропология (грек тілінен anthropos – адам) – айналысады. Ең алдымен адамның жануарлар дүниесінде алатын орнын қарастырайық.

Адамның эмбриональдық дамуы кезінде Хордалылар типінің барлық өкілдеріне тән белгілерді көруге болады. Олар: хорда, ұрықтың арқа жағындағы жүйке түтігі, тамағындағы желбезек саңылаулары. Омыртқа жотасының дамуы, аяқ-қолдарының екі жұбы болуы, жүректің дененің құрсақ бөлігінде орналасуы адамды омыртқалылар тип тармағына жатқызуға мүмкіндік берді. Төрт камералы жүрек, күшті дамыған ми қыртысы, жылықандылық, сүт бездері, дененің беткі жағындағы түктер, тістердің үш түрі (азу тіс, ит тіс, күрек тіс) адамның сүтқоректілер класына жататындығын көрсетеді.

Ұрықтың ана денесінде дамуы және оның қағанақ арқылы қоректенуі, қағанақты жануарлар класс тармағына тән. Ұстағыш типті қол-аяқтары (бірінші бармақ қалғандарына бұрыш жасап орналасқан), аяқтарындағы тырнақтар, сүт бездер емшектерінің бір жұбы, жақсы дамыған бұғана сүйектері, онтогенез процесінде сүт тістердің тұрақты тістермен алмасуы, әдетте бір ғана төлдің (баланың) туылуы адамның Приматтар отрядтарындағы орнын анықтайды.

Аталған белгілерге қарағанда адамның ерекше жеке белгілері – омыртқа жотасындағы құйрық бөлімінің редукциясы, аппендикстің болуы, ми сыңарларында иірімдердің көп болуы, қанның негізгі төрт тобы (А,В,О, АВ), мимикалық бұлшық еттердің дамуы және т.б. бірқатар белгілер – адамды адам тәрізді маймылдар отряд тармағына жатқызуға мүмкіндік береді. Адамның жануарлардан шығуы бірқатар қасиеттердің болуымен дәлелденеді, олар адам омыртқалалардың ұзақ эволюциялық нәтижесі екендігін көрсетеді. Адам ұрығында эмбриональдық даму кезеңіндегі екі камералы жүрек, желбезек доғаларының алты жұбы, құйрық артериясы – балық тәрізді ата-тектерінің белгілері дамиды. Қосмекенділерден адам саусақтар арасындағы жүзу жарғақтарын алды, бұл жарғақтар оның ұрығында ғана болады.

Жаңа туылған нәрестелер мен бес жасқа дейінгі балалардың жылу реттелуінің әлсіз болуы адамның дене температурасы тұрақсыз жануарлардан шыққандығын көрсетеді. Ұрықтың бас миы мезозой эрасының төменгі сатыдағы сүтқоректілердікі сияқты тегіс, оның иірімдері болмайды.

Алты апталық ұрықта сүт бездерінің бірнеше жұптары болады. Сонымен қатар омыртқа жотасының құйрық бөлімі дамиды, бұл бөлім одан кейінгі уақытта редукцияланып құйымшаққа айналады. Сонымен құрылысының және эмбриональдық дамуының негізгі белгілері Саналы адам түрінің Сүтқоректілер класында, Приматтар отрядтарында, адам тәрізді маймылдар отряд тармағындағы алатын орнын нақты анықтайды. Сонымен бірге адам тек өзіне ғана тән ерекшшеліктерге ие: тік жүру, төменгі аяқ-қолдар (аяқтар)бұлшық еттерінің күшті жетілуі, бірінші бармағы мықты дамыған күмбез пішінді табан, қозғалмалы қолдың басы, төрт жерден иілген омыртқа жотасы, жамбастың горизонтал жазықтыққа 60оС бұрыш жасап орналасуы, өте үлкен көлемді ми, ми сауытының ірі болуы және бет сүйектерінің кішілеу болуы, бинокулярлы көз, өсімталдық (ұрпақ бергіштік) қасиеттерінің шектеулі болуы, 180оС-қа дейін қозғалысты жасауға мүмкіндік беретін иық буынын және т.б. Адам құрылысы мен физиологиясының бұл ерекшеліктері – оның жануар ата-тектерінің эволюциялық нәтижесі.

1.Правдин Ф.Н. Дарвинизм. - А., 1973 (каз.яз)

2.Тоќаев З.Ќ. Гистология, эмбриология жєне цитология практикумы.-Семей,

3.Күзенбаева Ә. Адам анатомиясы. – Алматы, 2001

4.Стамбеков, С.Ж. Молекулалық биология :Оқулық -Новосибирск,2003

5.Мұхамбетжанов К. Генетика және селекция негіздері.-Алматы.,

6.Тусiпова К.Т. Омыртқасыздар зоологиясы. 1-бµл - А., 1998.,

7.Валеология :оқу-әдістнмелік құралжалпы ред. бас. Х.Қ. Сәтбаева, Ж.Б.Нілдібаева .-Алматы,1999

8.Бiрiмжанов Б.А., Нұрахметов Н.Н. Жалпы химия. - Алматы,

9.Фазылов С. Экология: Лекциялық курс.-Павлодар,2005

Тақырып 9. Адам және оның денсаулығы

Адам ағзасының құрылысы

Мүшелер және мүшелер жүйесі

Мақсаты: Жасуша мен жасуша емес құрылымдардың жалпы құрылысын зерттеу.

Дәріс тезистері: Организммен жалпы танысу

Адам организмін зерттейтін ғылымдар:

жүктеу/скачать 460.5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: