ЖҰмыс бағдарламасы семей 2013 глоссарий аллювий өзен тасығанда шығып қалған құмдар, қиыршық тастар және т б

Механикалық құрамы және қарашiрiк мөлшері әртүрлi топырақтарда бұл көрсеткіштер топырақ ылғалының әртүрлi деңгейiне сәйкес келедi.

Топырақтың ылғалдығы деңгейiнен өткенде қасиеттерiн өзгертетiн түйiндiк нүктелердi (кейбiр авторлардың пiкiрi бойынша-аралықтарды) агрогидрологиялық тұрақты шама (немесе, топырақ-гидрологиялық тұрақты шама, су-физикалық тұрақты шама) деп атайды.

Қазақстанның егiншiлiк аймақтарының негiзгi бөліктерi үшiн: солу ылғалдығы (ТС), капиллярлық байланыстың үзiлу ылғалдылығы (КБҮ) және ең төменгi ылғал сыйымдылығы (ЕТС) тұрақты шамалардың маңызы зор сияқты. Мұны өсімдіктердің өсіп-даму кезеңiнде танаптардағы топырақ ылғалының өзгерiстерi негiзiнен ТС мен ЕТС аралығында жүретiндiгiмен түсiндiруге болады.

Топырақ ылғалының басқа түрлерi туралы жан-жақты деректердi топырақтану пәнiнiң оқулықтарынан және А. А. Роденiң "топырақ ылғалы туралы iлiмнiң негiздерi" атты монографиясынан алуға болады.

Топырақтың құрғақ салмағына пайызбен немесе ылғал қабатына миллиметр есебiмен берiлген тұрақты солу ылғалдылығы өсімдіктiң ала алмайтын судың шамасын көрсетеді. Бұл ылғалды топырақ бөлшектерi едәуiр күшпен ұстап тұрады. Ауылшаруашылық өсімдіктерiнiң көпшiлiгi үшiн ТС топырақтың су ұстау күшi 15 атмосфера шамасында болғанда басталады. Тұрақты солу ылғалдығында өсімдіктер толық солады және олардың тiршiлiгi ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 100% жақындағанда да қайта қалпына келмейдi.

А. Г. Дояренко 1940 жылдың өзінде де бидайдың сору күшi жоғары сорттарын пайдалануды ұсынған болатын. Мысалы, оның деректерi бойынша, Сарруба сорты тұқымдарының сору күшi 23-24 атмосфераға тең, яғни топырақтың су ұстау күшiнен 7-8 атмосфера артық. Демек, сору күшi жоғары бидайларды пайдалану арқылы топырақтың өсімдіктер ала алмайтын ылғал қорын бiрталай азайтуға және құрғақшылықта өнімнің ылғалмен қамтамасыз етiлуiн жақсартуға болады.

Бiздiң зертханалық тәжiрибелерiмiз Саратов 29 сортының тұқымдарының сору күшi Пиротрикс 28 және Харьков 46 сорттарына қарағанда, жоғары екенiн көрсетті. Ерiтiндiнiң су ұстағыш күшi 26,1 атм, болғанда Саратов 29 тұқымдарының 44,6% ы өнсе, Пиротриксте 28-32,6% өнген, ал Харьковте 46 да өнген тұқым болмаған.

Өсімдіктердің топырақтағы суды алу мүмкiндiгi тек олардың тұқымдары мен тамырларының сору күшiне ғана емес, топырақтың механикалық құрамына да байланысты болады. Мәдени өсімдіктер механикалық құрамы ауыр топырақ құрғақшылыққа жеңiл топыраққа қарағанда төзімдiрек келедi. Ауыр топырақтарда су ұстағыш күштiң бiрдей жағдайында жеңiл топырақтарға қарағанда ылғал көп болады. Сондықтан механикалық құрамы ауыр топырақтарда көктемгі ылғал қорының маңызы жеңiл топырақтарға қарағанда жоғары.

Құрғақ топырақтың салмағына пайызбен немесе су қабатына миллиметр есебiмен алынған ең төменгi ылғал сыйымдылығы деп, бiртектi топырақ қабатында салмақ күшiнiң әсерiне қарсы ұсталынып тұрылуы мүмкiн болатын ең көп мөлшердегi қалқыған суды айтамыз. Басқаша айтқанда, ЕТС судың төменгi қабаттарға еркiн ағу мүмкiндiгi бар жағдайдағы топырақта ұсталуы мүмкiн ең көп мөлшерін көрсетеді. Ең төменгi ылғал сыйымдылығы жағдайында топырақтың ылғалдылығының мөлшеріне топырақ қабатының сулану тереңдiгi әсер етпейтiнi анықталды. ЕТС тепе-теңдiк ылғалдылыққа жатады және топырақтың су ұстайтын қабiлетiн сипаттайды.

Ең төменгi ылғал сыйымдылығы жағдайындағы топырақтың бiр метр қабатындағы пайдалы ылғал қоры ауыр саздақ топырақтарда жобамен 200 мм, құмдақ топырақтарда 120 мм болады (15-кесте).

Топырақтың түрi және механикалық құрамы	Қабаттардағы пайдалы ылғал мөлшері
	0-20 см	0-50 см	50-100 см	0-100 см
Қара топырақтар Сазды Ауыр саздақ Орта саздақ Жеңiл саздақ	40 47 46 43	98 100 107 91	79 92 91 80	177 192 198 171
Күңгiрт қара-қоңыр топырақтар Ауыр саздақ Орта саздақ Жеңiл саздақ Құмдақ	38 35 37 26	95 102 89 60	90 86 83 57	185 188 172 117

жүктеу/скачать 1.92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: