Жоғарғы педагогик Молдагалиев Мирас мф – 3 моөЖ апта Ойлау қабілеті мен жеке адам ерекшеліктері қандай?
жүктеу/скачать 41.08 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ІІ. Ойлау процесінің адам өміріндегі маңызы 2.1. Ойлаудың сезімдік таныммен және тілмен байланысы
| Индукция – жекеден жалпыға қарай жасалатын ой қорытындысы, мәселен, оттегі болмаған ауада өсімдік өсе алмайды, сондай-ақ оттегі жоқ ауада жануарлар да, адам да тіршілік ете алмайды десек осы айтылғандардан жалпылай оттегі жоқ ауада «барлық тірі организмдер тіршілік ете алмайды!» деген қорытындыға келеміз. Индукцияда жеке жағдайлардан жалпы ереже, фактілерден қорытындылар жасалады. Мәселен, Д.И.Менделеев химия элементтерінің периодтық заңын индукция тәсілімен ашқан. Анализ бен синтез операциялары бір-бірімен қандай тығыз байланысты болса, индукция мен дедукция да сондай байланыста болады.
Аналогия дегеніміз — ұксастық бойынша ой қорытындыларын жасау. Мәселен, И.Ньютон бүкіл әлемдік тартылыс заңын тапқанда, ой қорытыңдысының осы түріне сүйенген. Ол жер үстіндегі денелердің қозғалуы, әсіресе, құлауы мең аспан денелерінің козғалуы арасындағы ұқсастықты түсіндіруде аналогияны келтірді. Аналогия осындай ғылыми гипотезаның бастамасында елеулі рөл атқарады. Оқушыларда ұғымдар мен пікірлердің біртіндеп қалыптасуы, соған сәйкес ой қорытындыларының дамуына мүмкіндік туғызады. Өйткені, ойлаудың формалары бір-бірімен байланыса дамып отырады. Бірінші, екінші сыныптағылар ой қорытындыларын тікелей байқауға сүйеніп жасайды. Ал үшінші, төртінші сынып оқушылары жеке құбылыстардың себеп-салдар байланыстарын байқай келіп, одан жалпы қорытындылар жасап отырады. Тәжірибе үстінде құбылыстарды тікелей байқап көру индукциялық ой қорытындыларын жасауға жағдай туғызса, жалпы заңдар, ережелер мен принциптерді меңгеру дедукциялық ой қорытындыларының пайда болуына қолайлы әсер етеді. Дедукциялық ой қорытындысында бала өзі білетін нақтылы фактілерді, байланыстарды, қатынастарды сол жалпы заңдылықтарға негіздей ұғуға тырысады. Мәселен, ұрықтың ішінде дәні болатындықтан, помидорды да ұрық тұқымдас өсімдікке жатқызу оқушының дедукциялық ой қорытындысын жасай алатындығын жақсы дәлелдейді.ІІ. Ойлау процесінің адам өміріндегі маңызы 2.1. Ойлаудың сезімдік таныммен және тілмен байланысы Дүниетану тікелей сезімдік үрдістер – түйсіну, қабылдау, пайымдаудан басталып, одан әрі ойлануға қарай өрбиді. Таным үрдістерінің барлығы да тікелей сезімдік үрдістер — түйсіну, қабылдау, елестетумен байланысты. Елес-заттардың нақты бейнесін көз алдымызға келтіретін тікелей таным үрдісі — сезімдік танымнан абстрактылы ойға көшу аралығындағы көпір сияқты. Адамдардың сыртқы дүниені танын білуінің шындығы және оның санамыздағы бейнелеуінің теңдігі мен ақиқаттығы тәжірибе, сондай-ақ, адамдардың табиғат пен қоғамға ықпал етіп, оларды өзгерту жолындағы іс-әрекетінің нәтижелері арқылы тексеріліп отырады. Тікелей сезімдік үрдістер барысында адам нәрселер мен құбылстардың дара қасиеттерін, сол қасиеттердің жиынтығы арқылы нәрселердің туғастығын бейнелейді, көз алдыңда жоқ заттың да бейнесін елестетеді. Дегенмен, адам гікелей сезім арқылы Танып білген нәрселердің белгі қасиеттері мен мэн-жайын тереқ бойлап, жсте танып біле алмайды. МҰндай ерекШеліктерді білу тек ойлау жэне де заттар мен құбылыстардың өзара байланыстарын. бір тектсе нәрселердің жалпылың белгілеріи дерексіздендІру арқылы жанама жолмен жүзеге асырылады. Мысалы, заттардың, әсер еткен нәрселердің жылылығын, оның температурасын тек жанама әдіспен, термометр арқылы ғана анықтауға болады. Ал ондай жылылықты тері туйсігі арқылы не қолмен сипап анықтау оңайга түспенді. Ойлау арқылы танып білу тікелей сезімдік үрдістерге негізделінгенімен, олардың көптеген срекшеліктерін тікелей сезім арқылы тану мүмкін емес жэне олардың мэн-жайы айкын беинеленбейді. Мысалы, осы заманғы физика ғылымдағы аса күрделі мәселедердің бірі — өте ұсақ қарапайым бөлшектер жайындағы теория. Мұндай өте майда типті, жай көзге көрінбейтін бөлшектерді микроскоппен де көре қою қиын. Біз осы бөліктерді тек ойлау арқылы ғана пайымдап білеміз. Абстрактылы дерексіз және жанама ойлану нәтижесінде сондай өте ұсақ бөліктердің бар екендігіне көз жеткіземіз, олардың өзіндік қасиеттері болатыңдығын аңғарамыз. Сөйтіп, тікелей таным үрдісі арқылы танып білуге болмайтың нәрселерді ойлау арқылы біле аламыз. Ойлаудың өрісі кең. Түйсіну арқылы қозғалыс жылдамдығын қамту мүмкін емес. Мысалы, бір секундте 300000 км шапшаңдықпен таралатың жарық қозғалысын түйсіну арқылы қамту мүмкін болса да, ой арқылы пайымдап түсінуге болады. Біз 1 секундта 50000 км шапшаңдыңпен ұшатын планета аралық ғарыш кемесін ойлау арқылы түсіне аламыз, өйткені, ол жарық жылдамдығынан 6 есе кем. Ал мұндай шапшаңдықты, әрине, елестету арқылы білу мүмкін емес. Әрбір адамның шындықты танып білуі тікелей сезім мен ойлау арқылы бір-біріне ауысып, өзара байланысты түрде адам танымын толықтырып отырады. Осы ретте де біз ойлаудың нақты нәрседен абстрактыны нәрсеге ауысқанда акиқаттан алыстамай, қайта оған жақындай түсетінін аңғарамыз. Сөйтіп нақты пайымдаудан абстрактылы ойлауға, одан тәжірибеге көшіп отыру ақиқатты танып білудің диалектиқалық жолы болып табылады. Ойлау мен сейлеу. Адамның ойлану әрекеті тікелей сезімдік таным үрдістерімен ғана емес тілмен де, сөйлеумен де тығыз байланысты. Осындай ерекшелік адам психикасының жануарлар психикасыиан сапалық өзгешелігін көрсетеді. Жануарлардың қарапайым ойы нақтыны әрекетке байланысты, ол жанама, абстракты он бола алмайды. Адам сөйлеу, дыбысты тіл нәтижесінде нәрселер мен құбылыстардың мәнді, тұрақты белгілерін ой арқылы бейнелей алады. Бұл ретте тіл — адам ойының заттық қабыршағы болып табылады. Адамның ойы әрбір нәрсенің сипаты мен қасиеттерін сөз арқылы ажыратын көрсете алады. Сөйтіп заттар мен құбылыстарды әртарапты танып білуге мүмкіндік туады. Адам тілдік материалдар негізінде ойланады. Өз ой-пікірлерінің жүйесін, нәрселер жайындағы нақты гүсініктерін жасайды. Әрбір ойдың ақиқаттығы ой талқысы арқылы карастырылады. Адам ойының жүйелі болып, онын нәрселердің мәнін түсініп білуі сөйлеу арқылы жүзеге асып, өзгелерге жеткізіледі. Адамның ойы тілмен, анық сөйлеумен тығыз байланысты жэне ойлау осы тілдік материал арқылы өзінін шындығы мен ақикаттығын бейнелей алады. Ойлаудың қоғамдық мәні. Ойлаудың тілмен тығыз байланысты болуы және оның қоғамдық мәні адам ойлауы- дамуының қоғамдық-тарихи сипатта болатыңдығын көрсетеді. Адамның дүниетанымы, білімі және өмір тәжірибесінен жинақтаған мағлұматтары ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып ауысып отырады. Бұл — тарихи фактор. Адам ақыл-ойының дамып жетілуі мен білімнін өсуі әрбір урпақ жасаған білім қорын меңгеріп, оларды әлеуметтік омір қажеттіліктерін қанағаттандырып отыруға пайдаланады. Сөйтіп, тарихи даму адам баласының қоғам өміріндегі қарым-қатыңасын нығайтады. жүктеу/скачать 41.08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|