Тарих сабағы және оның түрлері

43 
бірыңғай базалық білім алатын, жастары шамалас, қҧрамы 
тҧрақты оқушылар тобы. Ал сабақ - сынып оқушыларының 40-45 
минуттан тҧратын оқуы. Бҧндай оқудың санын мектептің оқу 
жоспары, ал мазмҧнын мемлекетік стандарт пен оқу бағдарламасы 
айқындайды. 
Кез келген сабақ тҥрі мақсат қоюдан бастама алады. Мақсат 
дегеніміз – жалпы ойдың, ойлау қызметінің нәтижесін алдын ала 
бағдарлап алу және соған жету. Мақсатты қалай айқындауға 
болады? 
Біріншіден, мақсатты оқушылардың білімдерінің нәтижесін алу 
деп қарау керек; 
Екіншіден, мақсатты жоспарлау керек; Ҥшіншіден, мақсатты 
тақырыптың маңызды бӛліктеріне сҥйене отырып анықтау керек; 
Тӛртіншіден, негізгі ойларды анықтау керек. 
Сабақтың мақсаты мен міндетін анықтау сабақтың материалына 
қҧрылымдық-фукциональдық талдау деп аталады. Қҧрылымдық 
талдау дегеніміз – логикалық тҥрде тақырыптың мазмҧнын 
мҧғалімнің ӛңдеуі, онда негізінен тарихи фактілер, теориялық 
жағдайлар, оқулықта берілген фактілерді ӛзінің ойлау кӛзқарасымен 
тікелей байланыстыру жҥзеге асады. 
Функциональдық талдау дегеніміз – бҧл білім беру, тәрбиелеу, 
дамыту мағынасында анықтамаларды қолдана отырып негізгі 
фактілерді, теориялық жағдайларды анықтау.
Мақсатты жҥзеге асыруда оқушылардың эмоциясына сҥйену 
анағҧрлым тиімді болып келеді. «Оқушылардың зейіні, кӛңілі адама 
санасына баратын негізгі қақпа» деп Ушинский атап кӛрсеткендей 
материал эмоциональды әсер ететіндей ойлау қабілетін дамыту 
ҥшін: 
1. Материалды соған сай таба білу керек; 
2. Оқушыларды тарихи оқиға мен кеңістікке бӛлуге ҥйрету 
керек; 
3. Фактілерді салыстыруға ҥйрету арқылы ойлауды, қиялды 
дамытуға болады; 
4. Оқушылардың сӛйлеу тілін дамыту керек. 
Практикада тарихты оқыту ортақ, ҧқсас белгілері кӛп сабақтар 
арқылы жҥргізеді. Соған сәйкес ғалымдар сабақ типтерін олардың 
негізгі мазмҧнына, дидактикалық мақсаттарына, ӛткізу тәсілдеріне, 
оқыту процесінің буындарына қарай топтастырады. 

44 
Кӛрнекті әдіскер А.А.Вагиннің пікірінше, оқыту процесінде 
оның негізгі бӛлімдері,қысқаруы немесе кеңеюі, 6ip немесе 
бірнеше сабақта іске асуы мҥмкін. Осы жағдайлар практикада 
ескеріліп, сабақтар барлық қҧрамды бӛлімдері сақталып немесе 
белгілі 6ip бӛлігі басым болып жҥргізілуі мҥмкін. Оқытуда 
бӛлімдердің ҥйлесуін сабақтың қҧрылымы деп атайды. 
Кейбір топтастыруда сабақты оқытудың қҧрылымдық 
сатысына (жаңа материалды оқыту, аралас, бақылау т.б.), жҥргізу 
әдісі (дәріс-сабақ, пікірталас-сабақ, кино-сабақ, зертханалық сабақ); 
оқушылардың әpeкeтi (жинақтау сабағы, проблемалық); материал 
сипаты (жаңа деректі игеру, жыл санау) басшылыққа алынады. 
Дағдылар мен іскерлікті қалыптастыратын сабақтарды ерекше 
типке жатқызуға болады. 
Сабақ формалары ҧйымдастырылу сипатына қарай дәстҥрлі 
және дәстҥрлі емес сабақтар болып бӛлінеді. Дәстҥрлі сабақ 
формаларына дәріс, семинар, экскурсия, конфернеция, практикум, 
лабораториялық сабақтар жатса, дәстҥрлі емес сабақтар кӛріністік, 
бағалау, дискуссиялық тҥрлерген бӛлінеді. Кӛріністік сабақтар: 
сырттай саяхат, ассамблея, презентация, аукцион. Бағалаушылық 
типтегі сабақтар: сот сабақ, сьезд, жарыс, турнир. Дискуссиялық 
сабақтар: баспасӛз-конференциясы, дӛңгелек ҥстел, телекӛпір, 
киностудия, киносабақ т.б. . 
Кӛптеген 
дидактиктер 
мен 
әдіскерлер 
сабақтарды 
топтастырғанда оқыту процесінің бӛлімдерін және сабақтағы басты 
оқыту міндетін негізге алады. Соған сәйкес сабақ кipicпe, жаңа 
материалды оқыту, аралас, бақылау, білімді есепке алу және 
тексеру, жинақтау-қайталау сияқты тҥрлерге жіктеледі. 
Мҧғалім сабақ типін таңдағанда оның тақырыпта алатын орны, 
оның міндеттері, жаңа материал мазмҧнындағы ерекшеліктер, 
педагогикалық ниет, оқушылардың жасы, дағдылар мен 
ептіліктерің ecкepyi тиіс. Сабақ типі мектептегі оқу кҧралдарын, 
мҧғалімнің дайындығы және т.б. себепшарттар ескеріп таңдалады. 
Бір типтегі сабакқтар оны жҥргізу әдісіне қарай бipнeшe 
тҥрге енуі мҥмкін. Мысады, кipicпe сабақты дәpic, саяхат, әңгіме 
тҥpiндe ӛткізуге болады. Тақырып, бӛлiм бойынша сабақ
жҥйесін; айқындауда жаңа материалды игеру, оған дейін игерілген 
білімге сҥйенетіндігін, жаңаны оқып-ҥйренуде бҧрын алған білім 
бекітілетіндігін есте ҧстаған жӛн.

45 
Кіріспе сабақ, оқушыларға алдыңғы курстарда алған негізгі 
білімдерін жаңғыртып, тарихтың жаңа курсыньң негіздеріне 
жалпы сипаттама бepyi тиіс. Kipicпe сабақтың мазмҧнында 
оқушылардың жаңа тақырыпты игеруіне кӛмектесетін мақсаттардың 
болғаны дҧрыс. Қажет болған жағдайда мҧғалім бҧл сабақта 
оқушылардың базалық білімін, негізгі дағдыларын айқындайды. 
Жаңа материалды игеру типіндегі сабақтардың мынадай 
тҥрлерін атауға болады: материалды муғалімнің мазмҧндау сабағы; 
мектеп дәрісі; саяхат сабақ; киносабақ; оқушылардың 
хабарламалары мен баяндамаларына арналған сабақ. Жаңа 
материалды игеру сабағьнда оқу әрекетінің бҧл тҥрлері басым 
болып келеді және сабақтың едәуір бӛлігін қамтиды. Ал бекіту, 
қайталау, оқушылар білімін тексеруге аз уақыт, аз кӛлем 
бӛлінеді.Кӛбіне 
мҧндай 
сабақтар 
алдыңғы 
сабақтармен 
байланысты жоқ тақырыптарды оқып ҥйренгенде немесе кҥрделі 
ҧғымдары мен тҥсінікті мол тақырыптарды тҥсіндіргенде 
қолданылады. Жаңа материалды оқуға ӛту кезеңі дидактикалык, 
турғыдан алғанда ӛте маңызды. Мҧғалім жаңаны оқуға оқушылардың 
зейінін аударады, белгісізді тануға деген қажетті психологиялық 
кӛңіл кҥй қалыптастырады. Мҧғалім бҧл кезеңде сабақ тақырыбын 
хабарлап, оньң алдыңғы сабатқпен байланысын атап кӛрсетіп, қажет 
болған жағдайда негізгі ҧғымдар мен тҥсініктерді қайталайды. 
Сосын барып, жаңа материалды оқып ҥйренудің міндеттерін 
белгілеп, танымдық сҧрақтар мен тапсырмалар қояды. Олардың 
арасында ӛзeiктi мәселелік сипаттағы тапсырмалар болуы 
мҥмкін. 
Жаңа материалды оқып ҥйрену сабағының негізгі бӛлігін 
мҧғалімнің әңгімесі қҧрайды. Егер мҧғалім әңгімесіне басты орын 
берілсе, басқа жҧмыстың бәрі де соған бағындырылады. Тӛменгі 
сынып оқушылары бір нәрсеге зейінін ҧзақ бағыттай 
алмайтындықтан, олардың зейінін бағыттап отыру ҥшін әрекет 
тҥрін ауыстырып отыруға келеді.
Оқыту ҥрдісінде бағдарламаға қатысты білімдерін жҥйелеу 
ҥшін маңызы зор. Мҧндай сабақтарды ӛткізу кезінде 
оқушылардың білім дәрежелерін, оқу материалдарын пайдалана 
білулерін айкындай келе, барлық ӛтілген нәрселерді жҥйелеп, 
6ipiктipe білудің орны бӛлек. 
Аралас сабақта алдыңғы сабақтағы білім мен дағдылардың 
бҥгінгі сабақ мазмҧнымен байланыстарын тексеру және есепке 

46 
алу; жаңа материялды игеруге ӛту; алдыңғы сабақта ӛтілгенді 
қайталап, жаңа сабақты оқып – ҥйренуге және бекіту сияқты 
бӛлімдерді қамтиды. Ҧйымдастыру кезеңінің кейін білім мен 
дағдыларды тексеру жҥзеге асырылады. Бҧл оқушының сабақта 
оқытатын материялды игеру, ҥй тапсырмасын орындау әрекетін 
ҧйымдастыратын мҧғалімнің жҧмысы. Ол ауызша, жазбаша және 
ауызша-жазбаша болады. 
Білімді тексеру мындай талаптардан тҧрады: 1) сҧрақты 
негіздеу(ӛткен білімдерсіз алға жылжу мҥмкін емес; 2) барлық 
оқушылардың 
жҧмысқа 
жҧмылдыру; 
3) 
оқушылардың 
ерекшеліктерін ескеріп, тексеруді жекелеп жҥргізу; 4) тексеру 
мазмҧнының жаңа сабақпен байланысты; 5) сабақ барысында 
тексеру кезеңін айқындау; 6) білімді бағалауды негіздеу (таным 
дамуының табысты болуы ҥшін не істеу керек. 
Сҧрақ жағдайында кӛп уақыт алатын тәсілдерден бас тарту 
керек. Мысалы, бір оқушыға кӛптеген сҧрақ қойып, әңгімені созу, 
оқушының ҧзақ – сонар әңгімесі, тақтаға ҧзақ, кӛлемді мәтін, 
кесте тҥсіру ӛзін ақтамайды. 
Сабақ басындағы сҧрақ оқушыларды жаңа материалды 
игертуге дайындап, алдыңғы сабақ тақырыбындағы сҧрақтар мен 
тапсырмалардың мазмҧнын қамтуы тиіс. Сҧрақ ешбір мәселенің 
дамуы сияқты тақырыптық сипатта болғаны жӛн. Мҧғалім 
тексеру ҥшін мазмҧны жағынан маңызды, игерілуі жағынан 
кҥрделі материалды таңдайды. Негізгі сҧраққа онымен іштей 
байланыстағы 
қосымша 
сҧрақтарды 
тіркейді. 
Сҧрақтың 
қҧрылымы қарапайым және дәл, балаларға тҥсінікті болуы тиіс. 
Қорытындылау сабақтарында ӛткізуде мҧғалім оқулықпен, 
анықтама әдебиетпен, дидактикалық материалдармен, тарихи, 
ғылыми мәліметтерді пайдалану жҧмыстарын тиянақты, мақсатты 
жҥрпзуге тиіс.
П
ӘН 
бойынша кайталауды жоспарлағанда оқыту 
кезеңінде кӛрсетілген кӛрнекіліктерді, оқытудың техникалық 
қҧралдарын, оқушылардың талап-тілектерін, әріптестерінің 
ҧсыныстарын, сонымен қатар тестілік жҥйені пайдаланған жӛн. 
Сонымен оқыту ҥрдісінде, ӛзіндік жҧмыс істей алу дағдыларын 
қалыптастырған оқушы ӛз бетімен енбектеніп, терең білім алуға 
қабілетті, саналы, жауапкершілігі жоғары адам болып қалыптасады 
Сабақ басындағы сҧрақ оқушыларды жаңа материялды 
игеруге дайындап, алдыңғы сабақ тақырыбындағы сҧрақтар мен 
тапсырмалардың мазмҧнын қамтуы тиіс. Сҧрақ әлдебір мәселенің 

47 
дамуы сияқты тақырыптық сипатта болған жӛн. Мҧғалім тексеру 
ҥшін мазмҧны жағынан маңызды, игерілуі жағынан кҥрделі 
материялды 
таңдайды. 
Негізгі 
сҧраққа 
онымен 
іштей 
байланыстағы қосымша сҧрақтарды тіркейді. Сҧрақтың қҧрлымы 
қарапайым және дәл, балаларға тҥсінікті болуы тиіс.
Тәжірибелі мҧғалім сабағын сыныпта мынадай сҧрақ қоюдан 
бастайды; Қандай тақырыпты ӛттік? Алдыңғы тақырыпта не 
туралы сӛз болды? Материал мазмҧнындағы ең бастысы не? Одан 
әрі мҧғалім басқа сҧрақтарға аусады. Бірақ қай кезде сҧрақ 
қоюдың мақсаты тек қана білімді есепке альп, тҥзету емес, сонымен 
бipгe оны дамыту, байыту және оқушылардьң танымдық 
қабілетін дамыту екендігін естен шығармау керек. Оқушы 
жауабы мен тапсырманы орындауының сапасы мҧғалімнің қоятын 
талабына байланысты. Мысалы, жауапты қысқа, толық, қисынды 
етіп беру; жазуды дәптерге ҧқыпты, грамматикалық, қателерсіз 
тҥcipy; әңгімелеуді оқулықтағы кҧжаттарға, иллюстрацияларға 
сҥйеніп баяндау. 
Сҧрақ кезінде оқушылар сыныптастарының жауаптарына пікір 
айтады.
Жаңа материалды оқуға ӛту кезеңі дидактикалык, турғыдан 
алғанда ӛте маңызды. Мҧғалім жаңаны оқуға оқушылардың зейінін 
аударады, белгісізді тануға деген қажетті психологиялық кӛңіл кҥй 
қалыптастырады. Мҧғалім бҧл кезеңде сабақ тақырыбын хабарлап, 
оньң алдыңғы сабатқпен байланысын атап кӛрсетіп, қажет болған 
жағдайда негізгі ҧғымдар мен тҥсініктерді қайталайды. Сосын 
барып, жаңа материалды оқып ҥйренудің міндеттерін белгілеп, 
танымдық сҧрақтар мен тапсырмалар қояды. Олардың арасында 
ӛзeiктi мәселелік сипаттағы тапсырмалар болуы мҥмкін. 
Жаңаны ауызша тҥсіндіргенде немесе оқулықтан оқығанда 
оқушылар кӛп аспектілі мазмҧннан бҧрын бір желілі материалды 
жақсы игеретіндігі белгілі. Мҧғалім оқулықтың мазмҧнына 
тҥзету жасай отырып, барынша маңызды, кҥрделі бӛлігін басты 
деректер, жарқын да бейнелі мәселелермен толықтырып 
тҥсіндіреді. Оқулық мазмҧнын игеруге жеңіл тҧстарын мҧғалім 
оқушылардың ҥйде ӛз беттерінше оқуына қалдырады. Басты 
назар кҥрделі теориялық материалға, базалық білімге 
аударылады. 
Бекіту деп сабақта ӛтілген материалды екінші қайтара 
жаңғыртып, ой елегінен ӛткізуді айтамыз. Бекіту мақсаты -

48 
сабақта ӛтілген материалды есте сақтап, жаңа мен бҧрынғы 
білімді байланыстырып, оқушылардың зейінін ҧштап, сонымен 
бірге жаңа білімдерді игеруін тексеру. 
Сабақтағы бастапқы бекітудің орны оқып-ҥйренетін 
материалдың сипатына байланысты. Мысалы, жарқын, кӛтеріңкі 
сезімдегі мазмҧнды бекіту тәсілін қолдану ҥшін ҥзуге болмайды. 
Бірақ материал дербес, қисындық жағынан тҧтас бӛліктерге 
бӛлініп,ҥлкен теориялық жҥк арқалап тҧрса, кезеңдер бойынша 
бекіту қажет. 
Базалық білімді бекіту мҧғалім тҥсіндіруінен соң бірден 
басталады. Бҧл кезде ӛзінің дерексіздігімен тез ҧмытылатын 
тҥйінді оқиғалар; тарихи оқиғалардың сабақтастығы; олардың 
мазмҧны, географиялық атаулар, даталар мен есімдер 
қайталанады. 

жүктеу/скачать 0.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: