Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И
ДӘРІЛІК ӨСІМДІК ШИКІЗАТЫН ДАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1 ДӘРІЛІК ӨСІМДІК ШИКІЗАТЫН ДАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ
Өнеркәсіптік қайта өңдеу үшін пайдаланылатын дәрілік өсімдік шикізаты, әдетте, жабайы өсетін және дәрілік өсімдіктердің, сондай-ақ импортталатын дәрілік өсімдік шикізатының негізінде қалыптасады (импортталатын түрлерге Қазақстан аумағында өсетін өсімдіктер, мысалы, женьшень, элеутерококк, лимонник және т.б. жатады). Қазақстанның сыртқы нарығында біздің республикамыздың аумағында өсетін жабайы өсетін дәрілік өсімдік шикізатына деген сұраныс бәсеңдемейді, керісінше, жыл сайын өсіп келеді. Сондықтан оны дайындау экологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімді және олардың табиғаттағы бірегей отандық дәрілік көз қорларында көрсетілмеуі үшін нақты шаралар қабылдау қажет. Дәрілік өсімдік шикізатының, сондай-ақ оның негізінде алынатын дәрілік препараттардың сапасын бақылау жөніндегі бірыңғай мемлекеттік заңнамалық база Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фармакопеясы болып табылады. ҚР МФ тиісті монографияларының негізінде дайындалған дәрілік өсімдік шикізатына немесе жеткізушілерден алынған кіріс бақылауын жүргізеді. Олардың қауіпсіздігі мен тиімділігі тікелей тәуелді өсімдік тектес дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз етудегі бірінші сатыдағы дәрілік өсімдіктерді жинаудың тиісті практикасы болып табылады, ол сондай-ақ олардың табиғи ресурстарын қорғау саласында елеулі рөл атқарады, оларды ұтымды пайдалануды қамтамасыз етеді және тиісті ауыл шаруашылығы практикасының (GAP) талаптарына сәйкес келеді. Халықаралық стандарттарға сәйкес дәрілік препараттарға қойылатын талаптарды арттыру мен интеграцияның қазіргі экономикалық жағдайында мұндай тәжірибе маңызды болып отыр. Дәрілік өсімдік шикізатының сапалылығы оны дұрыс және уақытылы жинау, кептіру, зең мен зиянкестердің, ауыр металдардың, радионуклидтердің, микробиологиялық тазалықтың, қалыпты ылғалдылықтың және күлдің болмауымен анықталады. Биологиялық белсенді заттардың табиғаты және олардың дәрілік өсімдік шикізатындағы құрамы, олардан экстрактивті заттар түрінде бөлінетін немесе ұсақталған түрінде қолданылатын түрлері, яғни қалыпты жағдайда, мысалы, ұнтақтар мен капсулалар түріндегі құрамы ең маңызды мәнге ие. Бұл деректерсіз ДӨШ-ты өнеркәсіптік қайта өңдеу үшін өндірістік мақсаттарда пайдалануға сапалы және жарамды деп танылуы мүмкін емес. Дәрілік өсімдік шикізатын жинау мерзімін белгілеу үшін алдымен зерттелетін өсімдіктерде олардың вегетация кезеңіне байланысты әсер ететін немесе белсенді заттар құрамының жинақталу динамикасын зерттеу бойынша жүйелі зерттеулер жүргізу қажет. Жүргізілген зерттеулер негізінде өсімдіктерді (тұтастай немесе олардың жекелеген бөліктерін) жинау олардың биологиялық және терапевтік әсерін негіздейтін заттардың ең көп мөлшері бар мерзімдерде жүзеге асырылады. Бірқатар жағдайларда құрамында жеңіл ұшатын биологиялық белсенді қосылыстар бар дәрілік өсімдік шикізатын дайындау мерзімін белгілеу кезінде олардың химиялық құрылымы мен қасиеттерін және оларға әсер 9 ететін заттардың (ерте таңертең немесе тамақтан кейінгі уақыт) жиналуының тәуліктік серпінін де ескереді. Дәрілік өсімдіктерді дайындау уақыты географиялық аймаққа және олардың өсуінің климаттық жағдайларына, сондай-ақ экономикалық және экологиялық факторларға байланысты. Өсімдіктердің сапалық және сандық құрамына, олардың нақты орта жағдайларына бейімделуіне жауапты биологиялық белсенді қосылыстардың белгілі бір топтарының басымдығына өсу ортасы жауапты екенін түсіну қажет. Қазақстан Республикасында тұздалған жерлердің үдемелі таралуына және экологиялық жағдайдың нашарлауына байланысты жыл сайын жер шөлейттенуге ұшырауда. Шөлейттену процестеріне, әсіресе, Арал теңізі, солтүстік-шығыс Каспий маңы мен Балқаш маңы аймақтары бейім және қазіргі уақытта жер деградациясы республика аумағының 60% - дан астамын қамтиды. Бұл топырақтарда қыналар, солеростар, шөлді өсімдіктер отырғызылады. Солеростарға немесе галофиттерге, мысалы, кермек тұқымының өсімдіктері т.б жатады. Олар экстремальды жағдайларда өзіне назар аударады, сонымен қатар ертеде халық медицинасында кеңінен қолданылатын өсімдіктер ретінде үлкен қызығушылық тудырады. Галофиттердің топырақтағы тұздардың жоғары концентрациясына тұрақтылығы осы өсімдіктерге тұздың әсер ету кезінде әртүрлі қосылыстарды жинақтауға, бірінші кезекте полифенолды табиғаттың қосылыстарын жинауға қабілеттілігімен тығыз байланысты. Ең жоғары антиоксиданттық қасиеттерді көрсететін және жоғары тиімді табиғи антиоксиданттар болып табылатын өсімдіктердің полифенолдары оң мәнге ие, себебі олар өсімдіктердің ортаға бейімделу өзгергіштігінің және экстремалды жағдайларына бейімделу факторларының бірі болып табылады. Физиологиялық концентрациялар шегінде фенолды қосылыстар жасушалық мембраналарды тұрақтандырады, ал олардың жоғары протекторлық белсенділігі мембраналардың зақымдануға төзімділігін арттырады. Флавонолдардың гликозидтері азоттың бастапқы ассимиляциясы ферменттерін белсендіреді және полифенолоксидаза мен пероксидаза үшін субстраттар ретінде пайдаланылуы мүмкін. Белгілі бір концентрацияда полифенолды қосылыстар өсімдік жасушаларының мембраналарын тұрақтандыруға қабілетті, сол арқылы негізгі жасушалық компоненттерді зақымдаушы факторлардан және оларға әсер ететін заттардан қорғайды. Дәрілік өсімдік шикізатын жаңа күйінде де, кептірілген және ұсақталған өсімдіктерден жасалған ұнтақтар түрінде де немесе оларға әсер ететін заттарды алу жолымен де қолданады. Оларды осы қосылыстардың табиғи кешенінің құрылымын сақтай отырып, әртүрлі әдістермен күрделі емес өңдеуге ұшыратады. Қазіргі уақытта мемлекеттік тізімімен рұқсат етілген дәрілік өсімдік шикізатының жартысына жуығы медициналық қолдануға арналған дәрілік заттарды құрайды, олар тұнбалар мен ерітінділер дайындау үшін пайдаланылады. жүктеу/скачать 2.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|