Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кіріспе
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша әрбір мемлекеттің стратегиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін онда өндірілетін дәрілік заттардың деңгейі 20% - дан төмен болмауы тиіс, яғни елдің меншікті фармацевтикалық өнеркәсібін қайта жаңғырту оның ұлттық қауіпсіздігінің негізгі өлшемі ретінде қаралады. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тізімінде 7000-нан астам дәрілік препараттар тіркелген. Отандық препараттардың үлесі 10% - ды құрайды; тиісінше, Қазақстан Республикасының фармацевтикалық өнеркәсібі қазіргі уақытта өте күрделі жағдайда тұр, өйткені Қазақстанның фармацевтикалық нарығында қатысып отырған дәрілік заттардың 90% - ы жақын және алыс шетелдерден келіп түседі. Фармацевтика өнеркәсібін құру, жұмыс істеп тұрған өндірістердің рентабельділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру, сондай-ақ отандық дәрілік препараттардың үлесін 2014 жылға қарай 40-50% - ға дейін жедел арттыру Қазақстан Республикасы Үкіметінің 14.04.2010 жылғы № 302 Қаулысында елдің экономикалық дамуының бірінші кезектегі басымдықтары ретінде белгіленді. Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің 2014-2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында (Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы "9" желтоқсандағы № 256 бұйрығына қосымша) осы міндеттердің қазіргі уақытта өзектілігі расталды. Ішкі нарықты отандық дәрілік заттармен қамтамасыз ету 2018 жылға қарай 55% - ға жетуі тиіс. Қазақстанның фармацевтика өнеркәсібі негізінен импортталатын субстанциялар негізінде дженериктермен (өздерінің патенттік қорғанысын жоғалтқан дәрілік заттар) және ТМД елдерінің ішкі нарығы мен нарығына бағдарланған дәстүрлі қымбат емес дәрілік препараттармен ұсынылған. Инновациялық өнімдердің шығарылмауына байланысты Қазақстан нарығында дженерик препараттары басым болып келеді. Фармацевтика саласы импорттың жоғарғы деңгейінде, ал Қазақстанның фармацевтика өнеркәсібінің өндірістік кәсіпорындарының технологиялық деңгейі өндірістің қазіргі заманғы стандарттарына сай келмейді. Фармацевтикалық нарықтың дамуын тежейтін маңызды проблемалардың бірі кәсіби даярлаудың жеткіліксіздігі мен білікті кадрлардың тапшылығына байланысты кәсіби мамандарға деген жоғары қажеттілік болып табылады. Қазақстанның бірқатар фармацевтикалық кәсіпорындарында GMP сертификатының жоқтығы, ғылыми зерттеулердің, жаңа әзірлемелер мен препараттардың дамымағандығы туралы атап өту қажет. Сонымен қатар, ғылыми зерттеулер саласындағы табыс фармацевтикалық саланың бәсекеге қабілеттілігінде маңызды рөл атқарады. Фармацевтикалық кәсіпорындарды техникалық жаңғыртуды жүзеге асыру үшін жинақталған теориялық және практикалық, отандық және шетелдік тәжірибені ескере отырып, инвестициялық саясаттың тұжырымдамалық ережелерін әзірлеуге көп көңіл бөлу қажет. Сарапшылардың бағалауы бойынша әлемде бір инновациялық препаратты әзірлеуге және ілгерілетуге арналған шығындар 1 млрд. АҚШ долларын құрайды. Қазақстанда осы шығындар қазіргі уақытта шамамен 1000 есе төмен. Отандық фармөндірушілердің барлығы бірегей препараттарды жасау үшін ұзақ және қымбат болатын жобаларға үлкен қаражат жұмсай алмайды. 6 Осылайша, елдің дәрілік саясаты туралы мемлекеттік бағдарлама: отандық шикізат ресурстарын неғұрлым толық пайдалану арқылы тиімділігі жоғары, қауіпсіз және қолжетімді дәрілік заттарды енгізуді көздейді. Аталған жаһандық мемлекеттік проблеманы жүзеге асыру үшін, ең алдымен, әлемнің барлық жетекші елдерінде жасалғандай, дәрілік өсімдік шикізатын пайдалану қажет. Қазіргі уақытта олар шығаратын дәрілік заттардың жалпы көлемінен өсімдік тектес фармацевтикалық препараттардың үлесі 50% - дан астамды құрайды. Өсімдіктер көптеген ғасырлар бойы медициналық мақсатта пайдаланылады. Фармацияда пайдаланылатын жоғары сапалы синтетикалық биологиялық белсенді заттардың өндірісін қамтамасыз ететін қазіргі заманғы органикалық химияның прогрессіне қарамастан, бүкіл әлемде өсімдік препараттарының танымалдығы тек құлдырап қана қоймай, сонымен қатар ұдайы өсуде. Ағзаның физиологиялық жүйелерімен ұқсастығына байланысты өсімдік дәрілік заттардың үйлесімділігі ағзаны қорғау ресурстарын мақсатты түрде индукциялауға және жұмылдыруға қабілетті, бұл іс жүзінде "ауруды емес, ағзаны емдеу" принципін іске асырады. Химиялық синтездің мүмкіндіктері әлі де таусылған жоқ, бірақ медициналық тәжірибе дәрілердің осы түрінің пайдалы қасиеттерімен қатар, жағымсыз сипаттамаларын да айқындады. Олар тірі ағзадағы бөтен қосылыстар категориясындағы қажеттіліктерді біріктіруінен шығатын биожүйенің мінсіздігін көрсетеді. Сонымен, токсиканттылық- ксенобиотиктердің айқын емес белгісі. Бірақ басты қауіп-бұл бөтен қосылыстар ағзаның жеке қорғаныс жүйелерін ауыстыра отырып, соңғыларды тежейді, сол арқылы оның ішкі әлеуеті мен автономды өмір сүру мүмкіндігін төмендетеді. Сондықтан олардың тіндерге (органға) қатысты селективтілік – нысаны физиологиялық үйлесімді агенттің дәрілік әсерімен салыстыруға болмайтындықтан, өсімдік дәрілік заттар сияқты болып табылады. Өсімдік дәрілік препараттарының артықшылығы: олардың терапевтік әсерінің жұмсақтығы мен кешенділігі, аз токсиканттылығы, практикада кері әсерлердің жоқтығы, кумулятивті әсерге, аллергиялық реакциялардың сирек индуцирленуі. Бұл, әсіресе, ұзақ емдеуді қажет ететін аурулар жағдайында маңызды. Кейбір ұзақ емдеуді қажет ететін ауруларда тек өсімдік дәрілік заттарды қолдану қажет болуы мүмкін. Қойылған міндеттерді шешу үшін өсімдіктердің неғұрлым перспективалы түрлерінен олардың биологиялық белсенділігін, Қазақстан аумағында ресурстық қамтамасыз етілуін, дайындау шарттарын, олардың негізінде фитопрепараттарды алудың технологиялық процестерінің күрделілік дәрежесін, сондай-ақ оларды медицинаға енгізудің экономикалық және экологиялық орындылығын ескере отырып, іріктеуді жүзеге асыру қажет. Еуропалық Фармакопеямен үйлестірілген, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Фармакопеясына енгізілген белгілі дәрілік өсімдіктер, сондай-ақ академиялық және халық медицинасында жинақталған мәліметтерді, ботаникалық туыстық принципін, "ұмытылған өсімдіктерді" зерттеуді пайдалана отырып, жаңа өсімдіктерді іздеу зерттеу объектісі болып табылады. Жабайы өсетін дәрілік өсімдіктерді зерттеу кезінде олардың физиологиялық белсенділігіне жауапты болатын биологиялық белсенді заттардың жиналуына әсер ететін факторларға көңіл бөлінеді. Мысалы, тамырды өсімдіктердің жер үсті бөліктері өсе бастағанға дейін, яғни күзде немесе ерте көктемде 7 дайындау қажет. Бұдан басқа, шикізатты сақтау кезінде оларды жоғалтуды ескере отырып, оны жинаудың, кептірудің және сақтаудың ұтымды әдістерін көздеу қажет. Дәрілік өсімдіктерді фармакологиялық белсенді заттардың көздері ретінде медицинада қолдану мақсатында зерттеу үшін, ең алдымен, олардың түпнұсқалығын (макроскопия және микроскопия әдістерімен), сапа көрсеткіштерін белгілейді, оларда диагностикалаушы және кешенді түзуші реагенттермен сапалы реакцияларға әсер ететін биологиялық белсенді заттардың болуына байланысты титрлеу, хроматография (ҚХ, ЖҚХ, ГХ, СХ, ВЭЖХ) және спектроскопия ( 1 Н ЯМР-, 13 С ЯМР- , УК-спектрлер) әдістерін пайдалана отырып, сәйкестендіруді жүргізеді. Дәрілік өсімдік шикізатының әсер етуші заттарына жататын биологиялық белсенді заттар ағзадағы метаболикалық өзгерістерге әсер етуге және оның жай-күйі мен функцияларын өзгертуге қабілетті. Осыған сәйкес оларды алдын алу, диагностикалау және емдеу үшін пайдаланады. Қазіргі уақытта биологиялық белсенді заттар жер бетінде өсіп келе жатқан жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің 15% - ында ғана зерттелген. Әрине, қалған 85% түрлер үшін қымбат скринингтік зерттеулер жүргізу тиімді емес. Бұл жағдайда халық медицинасында, әлемнің әртүрлі Фармакопеяларында, мақалаларда, есептерде жинақталған өсімдіктер туралы қолда бар барлық ақпаратқа сараптама жасау және оны бағалауға ақпараттық-талдау әдістерін әзірлеу маңызды. Дәл осындай тәсіл өсімдіктерді зерттеу жөніндегі зерттеулердің қайталануын болдырмауға және олардың кең ауқымды фотохимиялық, клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерін жүргізуге, әр түрлі сала мамандарының құралдарын, уақытын және күш-жігерін айтарлықтай үнемдеуге қол жеткізуге мүмкіндік береді. |