К. Дж. Боконбаев “И все, что есть, давно уже было…”
любящий природу как свою жизнь
жүктеу/скачать 2.75 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ученый Кулубек
- Экология – горение души
- Кулубек Боконбаев, кем он все-таки является
- Г. Эгемкулова
- Т. Кыштобаев
- Экологиянын ээси келди. Эки асылдын урпагы
- В экологию пришёл хозяин
- Төлөн Насирдинтегин
любящий природу как свою жизнь Сказ о достойном сыне отца Прежде чем начать рассказ о Кулубеке ага напомним, что он является сыном двух выдающихся личностей, двух звезд национальной поэзии – Жоомарта Боконбаева и Тенти Адышевой. Разумеется, Кулубек ага, в первую очередь, известен общественности как видный ученый, известный общественный и политический деятель. У этого разностороннее и щедро одаренного от природы человека есть еще немало талантов, переданных в наследство от родителей. Речь о его литературном творчестве, публицистике. Например, не все знают, что из-под его пера вышли либретто балета “Жаныл Мырза”, сценарий мультфильма “Лягушка и змея”, повести, множество рассказов, эссе. Его публицистика вызывает большой резонанс среди общественности, демонстрирует его высокий интеллектуальный уровень. Например, выдающийся писатель современности Чынгыз Айтматов после знакомства с литературно-философской статьей К. Боконбаева написал ему письмо следующего содержания: “…то, что ты, основываясь на научное мировоззрение знаменитого И. Канта, дал свою философскую интерпретацию и объяснения некоторым универсальным знакам моей повести "Пегий пес…" – это особое дело. Для меня это совершенно неожиданное событие – оно ведь демонстрирует интеллектуальный уровень кыргызов! Спасибо, Кулубек! Если бы твои покойные родители были бы живы, у них поднялось бы настроение и они гордились бы тобой. Они были именно такими людьми. Статья написана на высоком мировом уровне – кратко, но и глубоко, благородно, добротно. Прошу, не бросай это направление, продолжай дальше… До свидания, увидимся”. Ч. Айтматов. Люксембург. 20.07.1991 г. Знания Кулубека в области истории, этнографии, искусства, поэзии нашего народа обширные, а мысли глубокие. Детство Детство Кулубека ага пришлось на лихие годины Великой Отечественной войны. Он лишился отца в возрасте 4 лет, но, видимо, в его становлении свою роль сыграли природные данные, любознательность и трудолюбие. Окружающие, родные подчеркивают сходство его с покойным отцом. В формировании личности Кулубека ага, конечно, особая заслуга матери – Тенти Адышевой – и его второго отца – академика Мусы Адышева, который любил Кулубека и заботился о нем, как о родном сыне. Роль Мусы Мырзапаязовича видна даже в том факте, что Кулубек ага из уважения к нему и под его влиянием выбрал профессию геолога. Мама его хотела, чтобы он стал филологом, пошел по стопам отца. Но он после окончания школы, следуя по пути второго отца Мусы, получил образование в одном из престижных высших учебных заведений СССР – Московском геологоразведочном институте им. Серго Орджоникидзе. Ученый Кулубек После успешного окончания учебы в 1963 г. он вернулся в Киргизию и свою трудовую деятельность начал в Чуйской геологической экспедиции. В 1965 г. он поступил в аспирантуру Национальной академии наук Кырг. ССР. После её окончания остался работать в том же Институте, прошел путь от простого научного сотрудника до зам. директора Института по науке. Всего добился своим трудом. Он занимался исследованиями проблем магматической геологии и формирования руд. успешно защитил в 1970 г. кандидатскую, а в 1993 г. докторскую диссертацию. В последующие годы он стал известным ученым по вопросам петрологии, геохимии, минералогии, геоэкологии, экологической геохимии не только в республике и СНГ, но и за рубежом, однако экология стала делом и смыслом всей его жизни. Экология – горение души В последнее время охрана природы становится проблемой республиканского, межгосударственного и мирового масштаба. В связи с этим в Кыргызстане на базе Госкомитета по охране природы было создано Министерство охраны окружающей среды. К. Боконбаев возглавил это министерство. Особое внимание он обратил и потратил немало сил на эффективное использование, сохранение и приумножение природных богатств, обеспечение экологической безопасности. Где бы он ни находился, какой бы пост ни занимал, пригодились такие черты его характера, унаследованные от отца, как решительность, отвага и прямота в отстаивании правды, справедливости. Только один пример: когда он стал свидетелем приватизации народного богатства – такой важной части, как рыболовство, хотя до него вопрос был решен на высшем уровне, он не побоялся вступить в борьбу и добился пересмотра этого дела и вернуть государству, несправедливо отобранную отрасль. Его характер проявился и во время Барскоонских событий, когда по вине золотодобывающей иностранной компании был пролит цианид в озеро Иссык-Куль. Тогда начали рассказывать ужасные вещи, рисовать страшную картину загрязнения озера Иссык-Куль. Он как ученый и патриот один выступил против этого. В дальнейшем жизнь доказала его правоту. Недавно он про Барскоонскую трагедию написал книгу: “Барскоон: мифы и реальность”. Он в числе первых из ученых исследовал проблему загрязнения г. Фрунзе и составил более 20 экологических карт. Его научные идеи получили поддержку тогдашнего президента Кыргызской национальной академии наук, академика Н.П. Лаверова. Была создана рабочая комиссия, которой руководил К. Боконбаев. В свое время Кулубек ага был горячим сторонником принятия законов о государственном языке. При его непосредственном участии и под его руководством были разработаны и приняты более 50 законов и подзаконных актов. Например, такие программные документы, как “Национальный план по охране окружающей среды Кыргызской Республики”, “Концепция экологической безопасности Кыргызской Республики”. Кроме этого, он является инициатором и научным руководителем таких проектов, как “Иссык-Кульская биосферная территория”, “Биологическое разнообразие западного Тянь-Шаня”, “Чон-Кеминская биосферная зона” и множества других. Кулубек Боконбаев, кем он все-таки является? Он видный ученый, общественно-политический деятель, творческая личность с большой внутренней, духовной культурой. Доктор геолого-минералогических наук, профессор, член-корреспондент Национальной академии наук Кыргызской Республики и (единственный пока по специальности “экология”) академик международной академии информации, заслуженный деятель науки Кыргызской Республики. С честью и большим достоинством несет по жизни высокое имя – сына своего отца. В настоящее время он читает лекции в престижных вузах республики и делится со студентами своим знаниями, продолжает заниматься научной деятельностью. Кулубек Жоомартович находится в прекрасной физической форме, и его накопленный богатый жизненный опыт, знания послужат интересам своего народа, переживающего переходный период. С 60-летним юбилеем, уважаемый Кулубек ага! Желаем Вам крепкого здоровья, творческих успехов и счастливой жизни вам и вашей семье. Г. Эгемкулова, “Эркин Тоо”, 21 января, 2000 г. О результатах деятельности К. Боконбаева в должности министра охраны окружающей среды Боконбаев Кулубек Джоомартович сыграл выдающуюся роль в деле охраны окружающей среды республики, в развитии ее экологической науки. Он первым в республике начал изучать загрязнение окружающей среды тяжелыми металлами. Так, он доказал, что тяжелые металлы, в аномальных количествах содержащиеся в почвах Кичи-Кеминской долины, по пищевым цепям поступают в организм людей и вызывают различные болезни. Через газеты он информировал общественность. Вопрос о тяжелой экологической ситуации в этом районе был рассмотрен в Правительстве, и начали предприниматься меры по реабилитации территории. Одновременно под научным руководством номинанта была создана комплексная научная группа для реализации проекта “Экология города Фрунзе”. С момента назначения Кулубека Боконбаева главой природоохранного ведомства начинается новый этап в государственной политике охраны окружающей среды. Кулубек Боконбаев создал научно-методологическую и организационно-правовую базу для природоохранной деятельности на долгие годы вперед. Он привлек внимание иностранных партнеров к экологическим проблемам республики и поднял ее авторитет на мировой арене как демократической, пекущейся об охране окружающей среды страны. Многие, в том числе и представители международных организаций, признали в нем лидера в Центральной Азии в области охраны окружающей среды. Кулубек Боконбаев добился признания охраны окружающей среды приоритетной политической задачей государства. В 1997 г. Национальным форумом и Советом Безопасности Кыргызской Республики были одобрены два стратегически важнейших документа: “Национальная стратегия устойчивого человеческого развития”, в которой проблемы охраны окружающей среды вынесены на первый план, и “Концепция экологической безопасности”, где определены практические меры по снижению экологических опасностей. Он изыскал и успешно задействовал организационные, человеческие и финансовые ресурсы из различных источников. Все осущест- вленные и осуществляемые ныне в республике международные проекты в области охраны окружающей среды при поддержке международных организаций и финансовых институтов стали возможными только благодаря Боконбаеву. Были разработаны и реализуются проекты “Сохранение биоразнообразия Западного Тянь-Шаня” и “Стратегия сохранения биоразнообразия Тянь-Шаня” С 1998 г. реализуется проект “Иссык-Кульский биосферный резерват”, завершена первая фаза проекта “Мониторинг окружающей среды и укрепление потенциала управления”. Он был научным руководителем, главным редактором и одним из основных авторов “Концепции экологической безопасности” и заместителем председателя национальной комиссии и ответственным за экологический блок “Национальной стратегии устойчивого человеческого развития”. Кроме того, по его инициативе, руководстве и авторском участии были разработаны и приняты парламентом республики шесть основных законов в области охраны окружающей среды. Кулубек Боконбаев добился того, что с 1997 г., впервые за годы независимости Кыргызстана, в индикативные государственные планы социально-экономического развития республики введен раздел “Охрана окружающей среды”. Номинант был инициатором и активным участником разработки “Справочника предельно допустимых концентраций и уровней воздействия” и программы “Регистра промышленных выбросов, сбросов и твердых отходов” как необходимых инструментов управления воздействием на окружающую среду в целях устойчивого развития. Кулубек Боконбаев, будучи профессором двух университетов и журналистом, много времени посвящает экологическому образованию и воспитанию экологической культуры молодежи. Вся многогранная деятельность Боконбаева Кулубека, его высокая профессиональная компетентность, широкая эрудиция, помноженные на энергию и принципиальность, способствовали изменению отношения политиков, государственных институтов, хозяйственников и населения республики в целом к проблемам охраны окружающей среды. Первый заместитель министра экологии и чрезвычайных ситуаций Т. Кыштобаев 2001 год Пояснение: Эта краткое резюме деятельности Боконбаева К. было направлено в Международный комитет по присуждению международной премии в области охраны окружающей среды. Из источников данного комитета стало известно, что в конкурсе из около тысячи номинантов его кандидатура дошла до предпоследнего этапа (до полуфинала). Экологиянын ээси келди. Эки асылдын урпагы Кулубек акени көргөн киши кадимки Жоомартка жолуккансыйт. Ал кыргыз Пушкини атыккан Бөкөнбаевдин отуздун кырында көргөн туягы. Атасынан 4 жашында калып, апасы – акын Тентинин таалим-тарбиясында жетилген Кулубек Бөкөнбаев элүү бешти эңшерип барат. Өзүн "киргиздерге" кошот. Атасы менен апасынын ырларын жат айтып, жан эргите талдаганын угуп олтуруп, аттиң, Кукемдей "киргиздер" көп болсочу дейсиң эрксизден. ЖАНДҮЙНӨСҮ жаратылышка жакын жаралган. Жаратылыштын жалындуу эки жарчысынын уулу башкача өсүшү мүмкүнбү? Канындагы калемгерлик касиетти да аздектеп келатат. Орус тилиндеги повести "Литературный Киргизстан" журналына жарыяланган. Апасынын Жаңыл мырза жөнүндөгү дастанынын негизинде жазган либреттосу жабык байгеде сыйлыкка арзыган жана СССРдин ыдырашынан улам түзүлгөн экономикалык кырдаалга байланыштуу балет коюлбай калган. Анын философиялык нуктагы адабий макалалары да окурмандардын көңулүндө. МҮНӨЗҮ атасыныкындай шар, шайыр, бетке чабар. Дайыма эле анын үзүрүн көрүп келаткан жери жок. Мүдөөсүнөн тайбаган, талыкпаган илимпоз. Нарк-нускалуу кишилер менен үзүр-масирлешип отурганда, сөздү кызытуу үчүн төөнүн көзүндөй чөйчөктөн шарап ичип коймою бар. Оюн-зоокко аралашканда, кыргыз, орус тилинде бир түрмөк кайрып токтойт. Күн сайын үзгүлтүксүз болбосо да, аптасына 4-5 күн, көбунчө эртең менен чуркайт. Үйүндо машыгат. Жаш чагында боксер болгон, бирок өңү-түсүндө анын залдары жок. ИЛИМИЙ ЭМГЕКТЕРИ орус тилинде жазылган. СССРдин убагында эле айрым макалалары орусча журналдардан алынып Америкада, Германияда. Жапонияда которулуп басылган. Илимий сапар менен Австрияда, Түркияда болгон. Түркиядагы илимий жыйында жасаган баяндамасы жакында жарыяланмакчы. Докторлук диссертациясын геология-минералогия багытта жактаган. Маскөөнүн геологиялык чалгындоо институтун бүтүп, тоо инженер-геолог кесибине ээ болгон. Алгач Кыргызстандын Геологиялык башкармасында, кийин Улуттук илимдер академиясынын Геология институтунда эмгектенип, улук инженерликтен директордун илим боюнча орун басарына чейинки жолду басып өттү. Анын бул кесипти тандашына апасынын кийинки жубайы, академик Муса Адышевдин таалими таасир берген жана анын өрнөгүн жолдоп келатат. ҮЙ-БҮЛӨСҮ дайыма адабияттын, илимдин, ынтымактын кишилери. Жубайы Ишенкүл Болжурова – Гуманитардык университеттин демократиялык жол менен шайланган ректору. Тун уулу Мусаш 24 жашта. Бойдок. Университеттен география адистигин алган. Эсепчилик окууну эми кошумча бүтүп, фирмада эмгектенет. Кызы Жаңыл альтчылардын байгесинде жеңип чыгып, Америкада билим алууда. Экинчи кызы Айжан 12 жашта. 7 жашарында "Президент болом" деген. "Китеп – ичер ашыбыздай", – дейт Кулубек аке. АРМАНЫ да жок эмес. Комузду үйрөнбөй калганына окүнөт. Кичинесинде колуна тийген нерсенин баарын комуздай черткилей бергенинен апасы аны 5 жашында пианино классына берген экен. Немисче, англисче сөздүк аркылуу окуй алат. Учурунда чет тилдерди жакшы үйрөнүү мүмкүнчүлүгүн жаштыктан улам колдон чыгарып жибергенине бармагын тиштейт. Чет тилин азыркы кызматына айрыкча зарыл дел эсептейт. Эми атайын окууга кирип, үйрөнүүгө ою бар. ЖАРАТЫЛЫШ КОМИТЕТИНЕ ЖАТ КИШИ ЭМЕС ЭЛЕ. Кулубек Жоомарт уулу Бөкөнбаев кесиби таптакыр башкадай сыяктанганы менен Жаратылышты коргоо комитетине бөлөк-бөтөн киши эмес. Мурдагы төрага Искендер Садыкович Мураталиндин өтүнүчү менен Коомдук кенешти жетектеп келип, ал иштен докторлугун жактаар алдында гана бошонгон. А.Акаев Улуттук илимдер академиясынын вице-президенти кезинде анын өтүнүчү боюнча Бишкектин, Кеминдин экологиялык абалын окумуштуулардын, адистердин тобу менен изилдеп, 20 дан ашуун атайын карта түзүшкөн, жалындуу, мазмундуу макалаларында экологиялык абал боюнча орчундуу маселелерди көтөрүп, алардын негизинде СССР Министрлер Советине атайын маселе коюлган. Бирок СССРдин ыдырашына байланыштуу талап орундалбай калган. КИЧИНЕ ИШКАНАЛАРДЫН ЧОҢ ЗЫЯНЫ Эми Жаратылыш комитетинин эки тизгин, бир чылбыры өзүнө ишенилгени менен ошол ойлорун жүзөгө ашыруу өтө кыйын, азырынча мамлекетибиз ирдене элек. Антсе да, шымалана киришеери ишенимдүү. Чоң комбинаттар экологиялык талаптарды кандай аткарып жатканын көзөмөлдөө оңой экенин, анткени, алардын айрымдарынын долбоору түзүлүп жатканда өзү эксперттик топко катышып, ал жагына аябай көңүл бурганын айтты. Майда ишканалар кирешени арбыныраак табуу үчүн продукцияны арзан чыгарууга далбастап, экологиялык талаптарды таптакыр сактабай, чоң зыян келтирип жатышканын белгиледи. Жаратылышты коргоо комитетинин жаңы төрагасынын көңүлү табиятты талкалап жаткан ошол опосуздукка катуу бурулары байкалды. В экологию пришёл хозяин Когда видишь Кулубека аке, словно встречаешься с Жоомартом. Он родился, когда Ж. Боконбаеву, нареченному кыргызским Пушкиным, было около тридцати лет. Сегодня Кулубек Боконбаев стоит на рубеже пятидесяти пяти лет. Ему было четыре года, когда он остался без отца. Воспитывала его мама – поэтесса Тенти Адышева. Себя он причисляет к “киргизам”. Когда слышишь, как он читает стихи своих родителей, как он их душевно толкует (на кыргызском языке) невольно думаешь: “Побольше бы таких “киргизов”, как Куке”. ВНУТРЕННИЙ МИР его созвучен природе. А могло ли быть иначе? Ведь он потомок двух талантливых творческих людей. Он унаследовал писательские качества – это у него в крови. Его повесть была опубликована в журнале “Литературный Киргизстан”. Либретто, написанное на основе дастана о Жаныл Мырза, заняло призовое место на конкурсе. Дастан был написан его матерью. И его философские статьи интересны, привлекают внимание читателей. ХАРАКТЕР у него как у отца: компанейский, веселый, но и грубовато прямолинейный. Не всегда это приносит ему пользу. Он целеустремленный ученый. Любит посиделки с умными, образованными людьми и для поддержания интересной беседы не против и чарки вина. В беседах как на русском, так и на кыргызском языке он может дать фору. Если не каждый день, то 4–5 раз в неделю он обязательно бегает, чаще по утрам. В юности был боксером, но это никак не отразилось на его внешности. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ написаны на русском языке. Во времена СССР некоторые статьи, опубликованные в престижных журналах, были переведены и опубликованы в Америке, Германии, Японии. Были научные поездки в Австрию, Турцию. Докторскую диссертацию защитил по геологическим наукам. В Москве он закончил геологоразведочный институт. Свою трудовую деятельность начал в Управлении геологии Кыргызстана. Затем в Национальной академии наук прошел путь от старшего инженера до заместителя директора по научной работе. Большое влияние на выбор профессии оказал его отчим – академик Муса Адышев. До сих пор он чтит его наказы. Муса Адышев для него – образец для подражания. ЕГО СЕМЬЯ – это люди науки и культуры. Супруга – Ишенгуль Болжурова – демократическим путем избрана ректором Бишкекского гуманитарного института. Старший сын Мусаш получил образование в университете на географическом факультете. Второе образование – экономист. Сейчас работает в одной фирме. Старшая дочь выиграла конкурс и теперь учится в Америке. Второй дочери Айжан 12 лет. В семь лет она сказала: “Я буду президентом”. “Книга для нас все равно что пища,” – говорит Кулубек аке. СОЖАЛЕНИЯ есть. Не научился игре на комузе. Когда он был маленьким, он всегда имитировал игру на комузе. Видя это, мама отдала его в 5 лет в класс пианино. С немецкого, английского языков переводит со словарем. Сейчас очень сильно сожалеет, что не выучил языки в молодости. Считает, что знание языков необходимо для нынешней должности. Теперь он хочет записаться на курсы и выучить иностранный язык. НЕ ПОСТОРОННИЙ ЧЕЛОВЕК В КОМИТЕТЕ ПРИРОДЫ. Казалось бы, Кулубек Жоомарт уулу Боконбаев по профессии не подходит для Комитета по охране природы. Но это совсем не так. По просьбе предыдущего председателя Госкомитета Искендера Садыковича Мураталина он возглавлял Общественный совет по охране природы. В бытность, когда А. Акаев был вице-президентом Национальной академии наук, по его просьбе он возглавил исследовательскую группу по оценке экологии г. Бишкек и Кемина. За это время было составлено более 20 специальных карт. Были написаны содержательные статьи по экологическим проблемам. БОЛЬШОЙ ВРЕД МАЛЕНЬКИХ ПРЕДПРИЯТИЙ. Обладал властью председателя Комитета по охране природы, реализовать свои замыслы ему будет трудно. Страна еще не готова. Несмотря на это, чувствуется его энтузиазм и огромное желание работать. “Контролировать, как крупные предприятия выполняют экологические требования, не так уж и сложно. Малые же предприятия в гонке за большой прибылью стремятся выпускать дешевую продукцию. Соответственно, не выполняют экологические требования, вследствие чего они в совокупности наносят огромный ущерб”, – отметил новый преседатель комитета. Чувствуется, что новый председатель Комитета по охране природы все свои силы употребит на спасение природы. Төлөн Насирдинтегин “Кыргыз Туусу”, 10 октябрь, 1995 ж. УЛУУ АКЫНДЫН УЮТКУЛУУ УУЛУ “Тепкедей болгон Кулубек, Тентинин тууган туну бек. Таятасы койгон ат ушул, Тецирим сүйгөн уулу деп.”
Бул жсрдс, анын "цианиддик ызы-чууга" кандай тиешеси бар эле?-деген табигий собол туулат. Биз ага: түздөн түз -дсп шыдыр жооп берер элек. Анткени, дал ошол чакта Кулубек Жоомарт уулу республикабыздын Жаратылышты коргоо министири болуп иштеп турган болчу. Барскоон элине, бүтүндөй Көл кылаасы менен өлкөбүздүн коомчулугуна кымкуут салган цианиддик каргаша башталганда, ал чет өлкөдө кызматтык командировкада жүргөн. Андан кайтып келери меиен, өз үйүнө баш багып-бакпай, колуидагы жүгүн ыргыта салып, бир эки чыны чай ууртап алып, ал шашып-бушуп, ошол жоболондуу окуя болгон жерге чаап жөнөйт. Албетте, рсспубликанын экологиялык жалпы абалына, курчап турган айлана-чөйрөнү коргоого жоопкер жана милдеткер болгои адам үчүн мындан бөлөк жол жок эле... Министирдин Барскоонго токтоосуз барышынын башкы максаты болуп өткөн окуянын чыныгы масштабын, анын келтирген зыянын, эртеңки күнгө тийгизе турган кесепетин ар тарптан аңдап көрүп, илимий көз карашта талдоо жүргүзүү менен так жана анык тыянак чыгаруу эле. Биринчи кезекте аарынын уясындай будуң-чаңга түшкөн жергилүктүү калктын арасында түшүндүрүү иштерин кеңири жана далилдүү жүргүзүп, аларды тынчтандыруу зарыл болчу. Бийк деңгелдеги окумуштуу, турмуштук жана практикалык мол тажрибага ээ болгон кесипкөй-адис катары, Кулубек бир нече күндүн аралыгында маселенин чыныгы чоо-жайын жеринен дыкаттык менен изилдеп, казандай кайнаган окуянын чордонунда такай жүрүп, бир беткей, талашсыз жыйынтыкка келди. Ал аталган айылда түзүлгөн кырдаалга ой калчап, сабырдуулук менен, сергек мамиле жасоого салыштырганда убактылуу ички бушайман сезимге алдыруу көбүрөөк үстөмдүк кылып, ал эми, келип чыккан коркунучтун көлөмү, эн-чени, жумшартып айтканда да, өтө эле көбүртүп-жабыртылып жибериптир деген бүтүм эле. Муну жазбай далилдеп, барскоондук бапаларды жана аларга ирегелеш жашашкан кошуна Тамга, Тосор, Чоң-Жаргылчак, Кичи-Жаргылчак ж.б. айылдардын жарандарын, бүтүндөй ысык-көлдүктөр менен эртеңки эс алууга келүүчү курортчулар, туристтерди кооптонуу сезиминен арылтып, тынчтандыруу максатында ал, бир көз карашка, акылга сыйбай тургандай кадам жасады. Дааналап айтканда, министр көпчүлктүн көз алдында цианид ташыгыч машине кырсыкка учураган дайранын суусун ичип, андан кийн анын өзү агып куйган, али жылый элек, муздак көлдүн булуңундагы сууга түшөт. Арийне, ошол тапта ар кандай жоромолдор, кут качырчу имиш-имиш, үрөйдү учурчу ушак-шыкактарга кекиртегине чейин "тойгон" республиканын коомчулугу (баса, калайыкты кабарлоо маалыматтарынын айрымдары аны айрыкча көбүртүп-жабыртып жибсрген эле) муну бирдей түшүнүктө кабыл албагандыгы чындык. Айрымдар Кулубек Бөкөнбаев республиканын жетекчилиги алдында далбастап жагынып жатат дешсе, экинчилери бул мандемдүү "баатырлыкты" жасоого жогор жактан күчкө салып мажбурлашкан деп чыгышты, үчүнчүлөрү болсо, бул – министрдин нервинин "бошоңдоп" кетишинин кесепети деген божомолду да "балп" эттире салышты. Ал эми көпчүлүк учурларда саясий жалжалдардан арыла албай жүргөн, ошол маалдагы бир эл депутаты: «кызык го, бул эмнеси, ошол суудан ичкен айгыр "о дүйпө кетсе", Бөкөнбаев аман-соо басып жүргөнү кандай?-дегенге чейин барганы эсибизде. Эми муну анекдот катары кабыл алуудан башка арга жок. Министр болсо, жаратылышынан шайыр, куудул мүнөз, бөлөктөр эмес, өзүн да жумшак таризде мыскылдаганга көнүп калган адам катары, журналисттер менен Барскоон окуясы боюнча маектешкен учурда, тамаша иретинде – "ууланган" сууну ичип, "ууланган" көлгө түшкөндөн кийин менин физиологиялык көрсөткүчтөрүм бир кыйла жогорулап кетти деп айтканы басма сөзгө да жарыяланып кетпедиби... Сөз чынынан жаңылбайт эмеспи, ошол кыйчалыш-кыйын учурда менин жердештерим башкалар сыяктуу эле маселенин чыныгы чоо-жайын .түшүнбөй, ар кандай көз караштарга, басма сөздөгү биринен сала бири жарык көрүп жаткан чар-жайыт божомолдоолорго ишенишинин бул окуядан саясий "киреше" алып калууга умтулушкан айрым күчтөрдүн көкүтүүсүнүн натыйжасында, министрге нааразылык туудурушуп, аны ээлеген кызматынан кетсин деген талап коюга чейин барышкан. Анткен менен, убакыт зымырап өтүп, бардыгы өз-өз ордуна коюлуп, күмөндөр маселелер күн тартибинен алынып, материалдык жана моралдытк жактан жабыр тарткан зыян үчүн ар бир үй-бүлөө мүчө башына акчалай акы төлөнүп, айылдын чечилбей жаткан айрым көйгөйлөрү жүзөгө ашырылып, практикалык жардамдар көрсөтүлүп, оңдогон адамдар ооруканаларга, эс алуу жайларына жаткырылып, медициналык кылдат текшерүүдөн өткөрүлгөндөн кийин менин кымбаттуу агайын-туугандарым, Кулубеке болгон өздөрүнүн ич күптүлөрүн акырындык менен унутушкан. Айтмакчы, Президент А.Акаевдин Барскоонго эки сапар келип кетишине, жана жогоруда көрсөтүлгөн ар кандай жардамдардын тездик менен уюуштурулушунда министрдин кошкон салымы, тикеден-тике тийешеси бар. Ошондуктан мамлекет башчыбыздын өзүнүн сүйлөгөн кайсы бир сөзүндө К.Бөкөнбаевдин "цианид жаңжалы" учурунда тынымсыз жүргүзгөн иш аракеттерине, анын ууланды деген сууну ичип, көлгө түшкөнүн өтө жогору баалап, аны мүнөздүү түрдө Советтер Союзунун Баатыры Чолпонбай Түлөбердиевдин Ата мекендик согушта немистин дзотун көкүрөгү менен тосуп көрсөткөн эрдигине салыштырганы бекеринен эмес чыгаар... Ушул жагдайларга менин кенениреек токтолуп кетишимдин себеби сөз жүрүп жаткан каарманыбыздын өздүк мүнөзүнүн эң бир айкын белгиси болуп саналган – анын чечкиндүүлүгү баса көрсөтүүгө жасаган аракетимде жатат. Буга кошумча, ал күмөн санап, эки анжы болгон көптөгөн оппоненттерине, ошол кезде өтө эле аша чаап кетишкен калем "устаттарына" (аларды – карта ойнундагы "банк кармоочулар" деп көркөмдөп атаган) өзүнү бир дем менен, жогорку публицистикалык деңгелде жазылып, жарыкка чыккан "Барскоон: мифтер жана чындык" деген китебинде ар тараптуу терең илимий талдоо жүргүзүү жолу менен далилдүү түшүндүрмө бере алды. Жакшы атадан, жакшы энеден жаралган Кулубек кийин көрүнүктүү окумушту – геолог, легендардуу «Алай ханышшасы» – Курманжан-датканын түздөн түз тукуму, республиканын Илимдер академиясынын президенти болуп иштеген Муса Мырзапаязович Адышевдин колуиан татыктуу тарбия алды. Албетте, үй-бүлөөлүк мындай мамилелер менен салттардын өз ара жагымдуу айкалышы болочок илимпоздун мүнөзүнүн, турмуштук көз караштарынын жана жекече жөндөмдүүлүктөрүнүн калыптанышына чечүүчү таасирин тийгизди. Ал мектеп отургучунан тарта эле, ар нерсеге кызыгуу менен сабактарды оңой-олтоң үйрөнгөн, айлана-чөйрөгө, болуп жаткан көрүнүштөргө сын көз карашта мамиле жасаган, көп учурларда тарбиячы-мугалимдер менен талаш-тартышка түшкөндөн кайра тартпаган пионер-комсомолдук активист, балдар жана өспүрүмдөрдүн тынчы жок, кээде бейбаш компанияларынын баштоочусу, жөндөмдүү спортчу болуп өскөн... ...Көздү ачып-жумгуча эле мектеп жылдары артта калып, бир чети өз дити, экинчиден Кулубек академик-атасынын таасири менен 1957 Москвага атактуу геологиялык-чалгындоо иниститутунуна окууга өтөт. Чынын айтуу орундуу, тырышчаак жана сыймыккор тоолук жигнт бул жердеги өзүнүн абдан жакшы окуусун коомдук жана спорттук иштер менен айкалыштырып, институттун студенттери, жалпы эмгек жамаатында бийик абройго ээ болгон. Маселен, ал иреети менен эки мертебе бокс боюнча Москванын студенттер арасындагы чемпиондук наамын жеңип алгандыгы белгилүү, Борбордогу бул жогорку окуу жайын 1963-жылы ийгиликтүү аяктаары менен жаш адис мекенине кайтып келип, Чүй геологиялык экспедициясынын Кайыңды издөө-сүрөткө тартуу топторунун башкы техник-геологу катары өзүнүн алгачкы эмгек чыйырын чиет. Ушул учурдан тарта, анын кызмат баскычтары боюнча илгери адымдаган кадамдары башталып, ал катардагы геологдон көрүнүктүү илимпоз, эң жооптуу министрликтин башчылыгына чейин жолду үзүрлүү басып өттү. Деген менен, анын көп жылдык эмгек ишмердигинин басымдуу үлүшү – республикабыздын эл чарбасынын маанплүү тармагы болуп эсептелген – геологня илими менен ажырагыс байланышта жүрдү. 1965-жылы Кыргыз Илимдер академиясынын геология иниститунун аспирантурасына өтөт да, аны камчы салдырбай аяктаган соң ошол эле жсрге калтырылып, кадамдан кадам улап отуруп, жөнөкөй инженерден институттун илимий иштери боюнча директорунун орун басарына чейин өсөт. Келечектен чоң үмүт байлаткан жаш окумуштуунун петрология, металлогения, минералогия, геохимия, геоэкология, экологиялык геохимия жана татаал системалардын өз алдынча уюштурулушунун теориясы чөйрөсүндө тыиымсыз жүргүзгөн илимий изилдөөлөр менен практикалык тажрыйбаларынын акыбети кайтып, ага талашсыз ийгиликтерди тартуулады. Натыйжада, ал 1970-жылы геологиялык-минералогиялык илимдин кандидаттык, 13 жыл өткөндөн кийин дүйнөлүк атакка ээ болгон Орусиянын Илимдер академиясынын Иркутск шаарындагы Жер кыртыш институтунда докторлук диссертациясын эң мыкты жактап чыгат. Бул институтта 2 академик, 4 мүчө корреспондент, 41 илимдин профессор- докторлору (алардын жарымы окумуштуулар кеңешинин мүчөсү) эмгектенгендигин эске алсак эле калганынын баары өзүнөн өзү түшүнүктүү болмок. Ал жердеги талапкерлерге коюлган өтө бийик талаптын өтөлгөсүнө чыгып, К.Бөкөнбаевдин жактаган эмгеги бир добуштан бекитилет. Анын йлимий изилдөөлөрүнүн айрым жыйынактары республикабызда гана эмес, КМШ жана алыскы чет өлкөлөрдү кошо эсептегенде да, биринчи жолу алынып, алар геологиялык теорияда жаңы ачылыш жасап, жаңы түшүнүктөрдү алып келген. Асыресе, анын кендердин түзүлүш теориясы дал ушундай жаңы ачылыш катары кабыл алынган. Окумуштуу аны Бернуллинин белгилүү аэрогидродинамикалык мыйзамыиа таянган, кен аралашмалары бар флюиддик системалардын калыптанышынын инжекциялык тетигинин гипотезасын негиздөө, аны тажрыйба жүргүзүү жолу менен аныктап чыккан. Ал чет өлкөлүк бир катар көз каранды эмес илимий лабораторияларда текшерилип, ырасталгандагы маалым. Бул айтылгандар Кулубек Бөкөнбаевдин өмүр жолу, иш аракеттери бир гана кесиптин мамысына байланган экен деген түшүнүккө эч жатпайт. Тескеринче, ал өзүнүн негизги кызматтык милдеттеринен сырткары, эмгек жамааты менен бүтүндөй Академиянын ички-тышкы коомдук-саясий иштерине чыныгы дилгирлик менен, үзбөй катышып келген. Өзүнүн илимий жана чыгармачылык изденүү жолунда К.Бөкөнбаев 130дан ашык ар кыл багыттагы эмгектерди, анын ичпнде – 6 монографияны жарыялап чыгарды. Ал өзүн журналистер цехинин кесипкер мүчөсү катары да айкын көрсөтө алды. Алсак, соңку бир нече жылдарда эле коомдук турмушубуздун бардык тараптарын демократташтыруу, жаңы рыноктук мамилелерге ырааттуулук менен өтүү, укуктук мамлекетти калыптандыруу, экономикалык жана экологиялык саясатты айкалыштыра жүргүзүү, азыркы таптагы улуттук интеллигенциянын коомдо ээлеген орду жана милдеттери, мамлекеттик жана расмий орус тилдеринин өнүгүү жана колдонуу, мыйзам чыгаруу ишмердиги сыяктуу ж.б. маанилүү жана чиелүү маселелерди камтыган оңдогон курч, публицистикалык жьшанаада жазылган макалалары республикалык газеттерге байма-бай басылып чыкты. Анын "Эркин-Тоо", "Слово Кыргызстана", "Кыргыз Туусу", "Вечерний Бишкек" басылмаларында жарыяланган макалалары, сухбаттары, аңгеме-дүкөндөрү, телекөрсөтүү жана радиоуктуруу каналдары боюнча чыгып сүйлөгөн сөздөрү, маектешүүлөрү, эреже катары, коомчулуктун кызыгуусун, талаш-тартыштарды туудурганын биз жакшы билебиз. Буга тангалуунун эч кажети жок, не дегенде, алар: өлкөбүз өз башынан кечирип жаткан өткөөл мезгилдин талуу маселелерине, эгемендүү жаш республикабыздын бүгүнкү күнүнө. эртеңкисине жана анын көз чаптырууга боло турган болочогуна арналган. Мисалы, ал мамлекетибиздин Баш Мыйзамынын жаңы редакциясын бүткүл элдик талкуулоого, референдумга даярдык көрүүгө арналып, учурунда Өкмөт үйүндө уюштурулган телевизиондук "тегерек столго" активдүү катышуу менен, өзүнүн жүйөлүү жана омоктуу ойлорун ортого салганына биз, көрүүчүлөр, күбө болдук. 1995-жылы Президент А. А. Акаевдин жардыгына ылайык, К. Бө- көнбаев республиканын Жаратылышты коргоо боюнча мамлекеттин комитетинин төрөгасы, ал эми бул мекеме кийинки жылы Айлана-чөйрөнү коргоо министирлигине айландырылганда, ал анын тунгуч жетекчиси болуп дайындалып, ушул жооптуу мамлекеттик кызматтарга көтөрүлөт. Аталган орундарда ат салышып турган маалында ал зор жоопкерчилик жана экология, жаратылышты коргоо чөйрөсүндө мамлекеттик башкаруунун таасирдүүлүгүн көтөрүү маселелерине катуу киришип, "Кыргызстандын экогеохимиялык коопсуздугу" аттуу программаны түзүп чыгуунун демилгечиси жана жетекчиси болгон. Ага кийин мамлекеттик программа деген укук берилип, ал боюнча геохимиктер, дарыгерлер, биохимиктер, гидрологдор бир бири менен тыгыз байланышта комплекстүү илимий изилдөөлөрдү жүргүзүп келе жатышат. К. Бөкөнбаев – эгемен республикабызда алгачкылардан болуп кабыл алынгаи "Жаратылышты коргоо", "Илим жөнүндө" деген мыйзамдардын түзүүчүрөрүнүн бири. Кийинчереек анын жекече автордук катышуусу менен 50гө чамалаш мыйзамдар, мыйзамдык актылар, анын ичинде өтө маанилүү – "Балык чарбасы жөнүндө" мыйзамы аракетке киргизилип, анын негизинде өлкөнүн балык байлыктары жеке менчиктен мамлекеттин колуна өткөзүлүп берилген. Булардан тышкары, ал бир нече эл аралык долбоорлордун демилгечиси да, иштеп чыгуучусу да жана менеджери да болгон. Атап кетсек, алар: "Айлана чөйрөнү коргоо жана гигиенасынын экономи- калык тетиктери", "Ысык-Көлдүн биосфералык территориясы", "Батыш Тянь-Шандын биоартүрдүүлүгү", "Чүй өрөөнүнүн экологиялык мони- торинги жана башкаруу маселелери", "Айлана-чөйрөнү башкаруунун мүмкүнчүлүктөрүн жогорулатуу" ж. б. Мамлекет башчыбыз тарабынаи түзүлгөн "Кыргыз Республика- сынын адамдын туруктуу өнүгүшүнүн стратегиясы" деген ПРООНдун долбоорун иштеп чыгуу жана кабылалуу боюнча Комиссиянын төрөгасынын орун басарынын милдетин аткарууда ал өзүнүн теориялык да, практикалык да терең билимин, уюштуруучулук дараметин, көтөрүлгөн проблеманын түп маңызын жана аны ырааттуулук менен турмушка ашыруунун жолдорун жазбай биле тургандыгын далилдей алды. Кулубек Жоомарт уулу 1997-жылы Коопсуздук кеңеши тарабынан кабыл алынган "Кыргыз Республикасынын экологиялык коопсуздугунун Концепциясын" илимий жетекчиси жана иш жүзүндөгү негизги автору да болуп эсептелет. Күмөн жок, илимпоздун өмүр жана эмгек таржымалында бөтөнчө орунду – анын коомдук-саясий ишмердиги ээлеп келген. Өз өлкөсү, өз элинин бүгүнкү тагдырына, эртеңки келечегине эч качан кайдыгер карабаган, жетишилген ийгиликтерге кубанып кетирилген кемчиликтерге жүрөкзаада болгон К. Бөкөнбаевдин жүргүзгөн көп кырдуу иш-аракеттери бир гана түпкү максатка – Мекенибиздин убактылуу экономикалык кыйынчылыктардан тезирээк арылап, өнүккөн мамлекеттердин сабына кошулушуна, караламан калкыбыздын татыктуу, бакыбат турмушта жашашына багытталган. Ал Өкмөттүн тулу-турпатын, министрликтер, ведомостволор жана башка мамлекеттик органдардын укуктары менен милдеттерин кайра баштан түзүп чыгуу боюнча Өкмөттүк комиссиянын ишине активдүү катышып, бир эле мезгилде, илимий мекемелердин ишмердүүлүгүнө жетекчилик жүргүзүү таасирдүүлүгүн көтөрүү, эмгекти бүгүнкү күндүн талаптарына шайкеш уюштуруу, айлана-чөйрөнүн эмгектин базасын түзүү сыяктуу көптөгөн маселелердин чечилишине өзүнүн жигердүү салымын кошкон. Министрлик орунду ээлеп турган жылдары ал дүйнөнүн экологиялык жана жаратылышты жабыркатпоо маселелерин талкулоого арналган ар кандай эл аралык конференциялар менен симпозиумдарда биздин өлкөбүздү татыктуу жана жогорку кесипкөйлүк деңгээлде көрсөтө алды. Дааналап айтсак, ал – Бириккен Улуттар Уюмунун Генералдык ассамблеясынын, тигил же бул өлкөлөрдө өткөрүлгөн көптөгөн башка илимий иш-чаралардын катышучусу болуп, алардын уюштуруучулары менен чакырылгандарынын жалпы бирдей кызыгуусун туудурган доклад, баяндама жана билдирүүлөр менен чыгып сүйлөгөн. Өз элинин кызычылыгын мүдөөсүнө бекем түйгөн инсан катары ал республиканын Социал-демократиялык партиясынын негиздөөчүлөрүнүн бири жана анын саясий кеңешинин мүчөсү. Кулубек Бөкөнбаевдин үзгүлтүксүз жүргүзүп келе жаткан көп кырдуу үзүрлүү жана натыйжалуу ишмердиги, илим майданында жетишилген бийик ийгиликтери көз жаздымда калбастан, алар мамлекет, өкмөт жана коомчулук тарабынан жогорку баага ээ болгонун айта кетүүбүз абзел. Өзүңүздөр эле байкап көргүлөчү: жогоруда белгиленип кеткендерден сырткары, Кулубек Жоомартович 1968-жылы "Ардак Белгиси" ордени, 1993-жылы Республиканын Ардак Грамата-
Өзүнүн министрлик миссиясын аяктагандан кийин ал ишмердигин тынчытып же токтотуп койбостон, коомдун башка чөйрөлөрүндө жемиштүү улантып келүүдө. Академиянын Башкы илимий кызматкери болуу менен, Кыргыз мамлекеттик улуттук жана Бишкек гуманитардык университеттеринин профессору катары эмгектенип, экология жана жаратылышты коргоо, аларга аяр мамиле жасоо маселелери боюнча мыкты ораторлук, кызыл тил чеберчилик менен дарс окуп келди. Профессордун жандуу жана таасирлүү практикалык сабактары сыйбай калган студенттик аудиторияларды чогултуп, кесиптеш окутуучулардын да зор кызыгуусун туудуруп келгенине биз өзүбүз да нечен жолу күбө болгонубуз бар. "Таланттуу адам – бардыгына таланттуу болот" – деген учкул сөз жазыгы жок айтылган белем. Анын сыңарындай, тагдыр Кулубек Жоомарт уулуна көп нерселерге ышкыбоздукту, түркүн жөндөмдүүлү- ктөрдү марттык менен тартуулаган экен. Айрыкча анын өз мезгилинде адабият, көркөм өнөр чөйрөсүндө жетишилген ийгиликтери көңүлгө түйөөрлүк болгон. Мунун айкын далили катары кыргыз элинин кенже эпосу "Жаңыл-Мырзанын" изи боюнча мыкты либерттону түзүп чыгууда жеңишке ээ болушун (музыкасын атактуу композитор Калый Молдобасанов жазган) көрсөтүп кетсек, жетиштүү болмок. Ал байыркы орус адабиятынын көөнөрбөс эстелиги "Игорь кошуну жөнүндө сөздүгүн түркизмдер" деген кызыктуу изилдөөнүн, заманыбыздыи залкар жазуучусу Ч. Айтматовдун чыгармаларын талдоого, Курманжан-датканын өмүрүнүн көмүскөдө калып келаткан барактарын ачууга арналган макалалардын, бир канча очерк, аңгеме жана эсселердин автору. Ал жазган сценарий боюнча "Кыргызфильм" киностудиясында бөбөктөр үчүн "Жылан жана бака" деген анимациялык (мультфильм) тасма тартылган. Кезегинде аталган чыгармалар окурмандар менен көрөрмандардын бийик баасына эгедер болуп, басма сөз беттеринде алар туурасында жылуу пикирлер айтылган эле. Эгер К. Бөкөнбаев өзүнүн бүгүнкү кесибин тандап албай, адабият, маданият же көркөм өнөр багыттарына баш оту менен кирип кеткенде, ким билет, бүгүн биз эң мыкты жазуучу, драматург же кинематография ишмеринин замандашы болот белек деген кыялга да өзүңдү алдырып ийесиң... К. Бөкөнбаевдин мүнөзүнүн, турмуштук образынын өзгөчөлүктө-
Алардын тун уулу – Мусаш Кыргыз мамлекеттик улуттук университетинин экология-география факультетин аяктап, азыр өз алдынча иштеп жатат. Кыздарынын бири – Жаңыл Москванын атактуу Мамлекеттик эл аралык мамилелер институтун бакалавриатын "кызыл" диплом мснен бүтүрүп, азыр Бишкектеги ОБСЕ академиясында эмгектенүүдө. Ал бир жыл бою Американын жогорку колледжинде АКСЕЛС программасы боюнча окуп, мыкты көрсөткүчтөрү үчүн ошол учурдагы АКШнын презеденти Билл Клинтондун Мактоо Грамотасына татыктуу болгон. Экинчи кызы – Айжан азыр Кыргыз-Орусиялык (славян) университетинде өңчөй "беш" деген бааларда билим алууда. Баса ал экөө тең баш калаабыздагы белгилүү № 13 орто мектепти алтын медаль менен бүтүрүп чыгышкан. К.Бөкөнбаевдин уялаш карындашы – Сырга медициналык илимдердин доктору, профессор, белгилүү дарыгер жана болочок медиктердин насаатчы-тарбиячысы. Тилекке каршы, бир тууган иниси Зайнидин быйылкы жылдын башында жол-транспорт кырсыгына учурап курман болушу – кайгылуу окуя, өтө оор жоготуу болду. Анын экинчи иниси – Жаныш азыр Америкада өз кесиби боюнча Чикаго университетинде профессор болуп иштеп жатат. Ушинтип, ар кандай жагдайларга, күтүүсүз окуяларга карабастан, турмуш алга кадам таштоодо, аны менен бирге элибиздин залкар инсаны – Жоомарт Бөкөнбаевдин уругу үзүлбөй, андан ары уланууда. Кулубектин жасаган дагы бир олуттуу иши – анын өз атасынын сөөгүн мемориалдык "Ала-Арча" көрүстөнүнө кайрадан көмдүрүп, ага жана энесине эстелик койдурушу, Жоомарттын Эркиндик проспектисиндеги айкелин реставрациялаганы деп эсептейбиз. Мындан тышкары, ал мамлекеттин чөнтөгүнөн бир да тыйын албастан, атасынын – 90, энесинин – 80 жылдык юбилейлерин өз үй-бүлөөсүнүн каражатынын эсебинен уюштуруп өткөздү. Бийик деңгээлдеги интеллектуал, иш десе, ичкен ашын жерге таштап салган, тынчы жок инсан, жетишилген ийгиликтерге манчыркап калмай турсун, аларга канааттанбай, ар дайым андан ары жылып, жаңы бийиктиктерди алууга умтулган Кулубек Бөкөнбаев бүгүнкү күндө Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин Мыйзам чыгаруу палатасынын Төрөгасы академик Абдыганы Эркебаевдин кеңешчиси болуп шыктануу менен эмгектенип жатат. Спикердин оң колу катары анын, кайсы гана маселе болбосун, ага – ар тараптан таразаланып, терең ойлонулган данектүү, таасирдүү жана натыйжалуу кеңештерди берип жаткандыгына кенедей да шек жок. жүктеу/скачать 2.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|