Казахская академия труда и социальных отношений
№6 дәрістің тақырыбы: Психологиялық эксперименттің жҥргізілуі және негізгі
жүктеу/скачать 0.98 Mb. Pdf көрінісі
|
| №6 дәрістің тақырыбы: Психологиялық эксперименттің жҥргізілуі және негізгі
сипаттамасы. Психологиялық эксперимент – бұл зерттеуші мен сыналушы арасындағы жоспарланған, зерттелінетін белгілі бір ерекшілктерінің ӛзара әрекеті. Ортақ әрекет қарым- қатынас прцесінде қалыптасады, экспериментте ӛзінің ӛмірлік жоспарларын, мотивациясын, мақсатын біле отырып, психологқа келеді. Нәтижеге келерде зерттеушінің жеке ерекшеліктерін және қарым-қатынаста анықталған дара ерекшеліктерін ескерген жӛн. Психологиялық эксперимент мақсаты жағдай ретінде қарастырылады. Жағдайды тестілеуге әсері балалардың интеллектісінің 1910-1920 жылдары айқындалды. Балалардың интеллектуалды дамуы Бине мен Симона тесті бойынша олардың отбасыларының дәрежесіне байланысты анықталды. Бұл нәрсе қай жағынан зерттелсе де, барлық уақытта және барлық жерде кӛрініп отырады. Барлық психолгогтар эксперименттің жағдайы нәтижеге әсре етеді деп санайды. Эксперименттің жүргізілуі ересектерге қарағанда балаларға үлкен әсерін тигізеді. Бұл жағдайды түсіндіру ретінде балалар психологиясын қарастырамыз: 1. Балалар үлкендермен қарым-қатынаста эмоцияларын ұстай алмайды. Үлкендер балаларға психологиялық тұрғыдан, барлық уақытта үлгі ететін адам болып 703-2015 форма. УМКД бакалавриат ПОӘК. Үшінші басылым
зерттеу барысында кейде балалар танымайтын адамдарға ұнауға тырысады. Ал кейде, олардан қарым-қатынастан алшақтайды. Зерттеушінің қарым-қатынасын зерттеу жұмысынан байқауға болады. 2.
Үлкендерге қарағанда балалардың жеке қабілеттері жағдайға байланысты туындайды. Жағдай қарым-қатынаста пайда болады. Экспериментатор мен сыналушы жақсы қарым-қатынаста болуы керек. Оның сұрақтары мен талаптарын дұрыс орындауы керек.
3. Экспериментаторға қарағанда, баланың ойлау қабілеті жоғары болады, керісінше «қиялы» эксперименттің жағдайы үлкендерге қарағанда жоғары деңгейде болады. Ж.Пиаженің экспериментін талдау арқылы, кейбір авторлар ӛздерінің ойларын білдірді. Бала экспериментті ойын ретінде қабылдауы мүмкін, ӛзінің заңдылығы зерттеуші бір шыныдағы суды екінші шыныға құйып, судың мӛлшері сақталып қалды ма деп баладан сұрайды. Балаға дұрыс жауап қызықсыз кӛрінеді. Және ол зерттеушімен ойнай бастайды және ӛзіне сиқрылы шыны туралы ойынды ұсынғандай сезінеді немесе материяның сақталып қалу заңын есіне түсіреді. Бірақ, бала ӛзінің қиялын ашып айтпайды. Бұндай проблема болмас үшін, зерттеуші балаға сұрақты дұрыс мәнермен қоя білуі керек. Зерттеуші экспериментке ӛз еркімен немесе күшпен қатысуы мүмкін. Сондықтан ол экспериментке қатысудың ӛзі зерттеушінің мінез-құлқын білдіреді, оларға «Плацебо», «Хотторн», «Аудитория» эффектілері әсер етеді. «Плацебо» әсері дәрігерлермен дәлелденген. Зерттеуші ойлайды, дәрігердің жұмысы мен препараттар олардың денсаулықтарының жақсаруына әсер етеді деген әсерді білдіреді. «Хотторн» әсері әлеуметтәк психологияда фабрикаларды зерттеу барысында пайда болады. Психологтардың зерттеуі бойынша, зерттеушінің жалғыз ӛзіне назар аударуы керек. Зерттеуге қатысушылар ӛздерін зерттеушілердей ұстайды. Хотторн әсерінен қашып кету мүмкін. Зерттеушіге зерттеу болжамын айтпай немесе ӛтірік айту және құрылымын керексіз зат секілді түсіндіру керек. «Аудитория» әсері жеке әлеуметтік фасилитацияның әсері, оны Р.Зайонец дәлелдеген. Ішкі бақыланушы мен зерттеуші мен сыналушының қатысуымен басқа жұмыс жасап жатқан адамның мінезін ӛзгертеді. Әсер спортсмендерде жарыс болып жатқанда анық кӛрінеді. Жарыстарда немесе дайындықта кӛрінеді. Р.Зайонец топта дайындық үстінде кӛрермендердің қатысуы зерттелушіге әсер етеді және қорытындыны тӛмендетеді. Барлық зерттеу жай физикалық кӛмекпен жасалса, онда нәтиже жақсы шығады. Қосымша зерттеуден кейін, қажетті заттар қойылады. Негізінде эксперимент кезінде зерттелушіде түрлі мотивация тууы мүмкін. М.Т.Орнның пікірі бойынша, сыналушының басты мотивациясы әлеуметтік бейімделуге тырысу болып табылады. Мысалы, зерттеуші сұрақтарға жауапты сыналушыға ұнайтындай жоғары бағаланатындай жауап береді. Кӛбіне ересек жастағы зерттеушілер тапсырмаларды нұсқау бойынша орындауға тырысады, ӛздерінің күмәндәры мен ойларына сенбейді, яғни бұл тұлғаның психикалық жетілуіне байланысты. Экспериментті анонимді түрде ӛткізуді зерттеушілер ешқандай қысылмастан ашық жауап береді. Бұл әсіресе зерттеушіге тиімді. Шешуші фактор тестінің жағдайын анықтайды. Кім шешім қабылдайды? Зерттеуші мен немесе сыналушы ма? Бұл психологиялық жағдайға ену мен шығудың кілті болып табылатын сұрақтар. Сонымен қатар, практикалық тапсырманың 4 теориялық нұсқауы болады: 1. Экспериментке ӛз еркімен қатысу және ӛмір сүру бағытын таңдау. 2. Экспериментке күштеп қатыстыру. 3. Зерттеуге ӛз еркімен қатысу және ӛмір жолын таңдау. 4. Еркінен тыс қатысу және ӛмір сүру бағытын ӛз еркімен таңдау. Жағдайда айтылған ситуациялардың келесі типтері анықталған:
703-2015 форма. УМКД бакалавриат ПОӘК. Үшінші басылым
негізделген психологиялық кәсіби кеңесті оқушыларға жеткізеді. 2 тип. Бұл типтегі жағдайлар кӛп кезедеседі. Мысалы, кәсіпті таңдау, оқу орнына түсу жӛніндегі психологиялық таңдау оқушы мамандықты ӛз еркімен таңдайды. 3 тип. Бұл жаппай зерттеу, онда қатысу міндетті. Мысалы, мұндай зерттеу түріне психолог студенттерді жатқызуға болады. Себе олар тест әдістемелеріне, психологиялық экспериментке ӛз мамандығы бойынша қатысады. 4 тип. Бұл психологтың күнделікті жұмысында кездесетін диагностикалық жағдайлар, яғни зерттеушінің тағдыры жайла шешім зерттеушінің ӛз еркі бойынша қабылданады. Зерттеушінің осындай іс-әрекеті американ психологы Г.Розенталь бұл құбылысты «Пигмалион» эффектісі деп атады. Ізденуші ӛзінің болжамының дәлелденуі үшін барлық күшін жұмсайды. Толыққанды қадағалау нәтижесін қайта тексеру автордың эксперментіне, басқа да ізденушілер тарапынан сыни кӛзқараста болуы керек. Классикалық табиғи эксперимент теориялық нормативті позиция тұрғысында қарастырылады. Ізденуші ӛзінің болжамын дәлелдеу үшін, барлық күшін жұмсады. Толлықанды қадағалау – нәтижелерді қайта тексеру атвордың экспериментіне басқа да ізденушілер тарапынан сыни кӛзқарастың болуы. 1960 жылы Н.Фридман процедураларды жүргізу бірдей болуы тиіс, экспериментатор әртүрлі бақылау жүргізіп, оларды бағалап нәтижесін береді деп анықтады. Ең баст қиындық – экспериметтаордың мотивтері болады. Олардың барлығы жаңа бір нәрсені тануға тырысады, бірақ олардың жолдары мен мақсаттары басқа болады. Сонымен қатар, экспериментатаорлар жақсы қарым-қатынаста болуы керек. Бақылаушы моделі эксперименталды психологиялық кӛзқарастан жақса оқушы ретінде болады. Сыналшының іс-әрекеті басқа бағытқа ауысса, онда экспериментатаор оған дұрыс кӛзқараста болмағанын білдіреді. Эксперментатордың мимика, жест, дауыстарының ӛзі сыналушыға үлкен әсер етеді.
жүктеу/скачать 0.98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|