Кәсіпорын экономикасы : оқу құралы. Атырау,2019

м
ин
ут
м
ин
ут
1
Сменаның
басталуы
8
00
Үзілістің аяқталуы
12 45
2
Жұмыс орнына
келу
8
06
6
ЕТБ
1
6
Жұмыс орнына
келу
12 51 6
ЕТБ 
3
Өндірістік
тапсырма алу,
техпаспортпен
танысу
8
13
7
ДҚ
1
7
Дайындаманы
өңдеу
13 44 53
ОП
4
Дайындаманы
күту
8
17
4
ҰТС
1
8
Мастермен
сөйлесу
13 48 4
ДҚ
5
Дайындаманы
алу
8
18
1
ДҚ
1
9
Детальды ТББ
тапсыру
13 57 9
ДҚ 
6
Инструментті
қою
8
21
3
ЖОҚ 2
0
Дайындаманы
күту
14 12 15
ҰТС
7
Дайындаманы
өңдеу
9
48
8
7
ОП
2
1
Дайындаманы
өңдеу
14 58 46
ОП
8
Демалыс
9
59
1
1
ДЖҚ 2
2
Демалыс
15 07 9
ДЖ
Қ
9
Станокты жөндеу 1
0
13
1
4
ҰТС
2
3
Дайындаманы
өңдеу
15 33 26
ОП
10
Дайындаманы
өңдеу
1
0
51
3
8
ОП
2
4
Станокты майлау
15 39 6
ЖО
Қ
11
Детальды ТББ
тапсыру
1
1
04
1
3
ДҚ
2
5
Көршісімен
сөйлесу
15 43 4
ЕТБ
12
Демалыс
1
1
10
0
6
ДЖҚ 2
6
Станокты қарау
15 47 4
ЖО
Қ
13
Станокты майлау 1
1
13
3
ҰТС
2
7
Дайындаманы
өңдеу
16 31 44
ОП
14
Дайындаманы
өңдеу
1
1
47
3
4
ОП
2
8
Жұмыс орнын
жинау
16 37 6
ЖО
Қ
15
Үзіліске шығу
1
1
47
ЕТБ
2
9
Техпроцесті
тапсыру
16 40 3
ДҚ
Үзіліс
1
2
00
1
3
3
0
Жұмыстан кету
16 40
ЕТБ
Сменаның
аяқталуы
16 45 5
Сонымен қатар ұйымдастырушылық-техникалық себептерге
байланысты жұмыс уақытын жоғалтулар да байқалды. Оның бір себебі,
станоктардың бұзылып қала беруі, яғни цехтағы құрал-жабдықтардың
ескіруі.
Бір күндік түсіру әрдайым жеткіліксіз, сондықтан байқау бірнеше
күн алуы мүмкін. Бүкіл процесті шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады:
дайындық, байқау процесі, нәтижелерді өңдеу. Дайындық сатысында олар
бланкілерді толтырады және толтырады, байқау сатысында, рекорд
қойылады, нәтижелерді өңдеу сатысында, нақты жұмыс түрлерінің қанша
уақытқа созылатындығын есептейді, тиімділік талданады және
қорытындылар жасалады.
73

 Сол сияқты қызметкерлер қадағалауымен жұмыс істеуден бас тартуы
мүмкін, немесе, керісінше, тезірек және әдеттегіден көп жұмыс істей
бастайды, бұл уақыттық шығындар бойынша дұрыс емес деректерге әкеледі.
Зерттеуді бейне жабдығын пайдалану арқылы да жүзеге асыруға болады. Бұл,
бір жағынан, объективті ақпаратты алуға мүмкіндік береді, екінші жағынан,
әр іс-әрекетті тек қана сыртқы жағынан ғана емес, жұмыстарды орындаушы
адамның түсініктемесін ескерместен айқындауға мүмкін болады.
Басшылық лауазымдарда жұмыс істейтін қызметкерлер арасында
жүргізуге болады, экономист немесе бухгалтердің жұмыс уақытының
суреттері әсіресе күрделі.
Ең алдымен, мүдделі компания жетекшілері мен компанияның иелері
болып табылады, олар қызметкерлердің қаншалықты тиімді жүктелетінін,
компанияның еңбек ресурстары тиімді пайдаланылатынын түсінуге
тырысады. Кадрлар бөлімінің қызметкерлері, персоналдың қызметтері,
сондай-ақ, нақты жұмыс сипаттамаларын құрастыру, ұйымда қажет
қызметкерлердің нақты санын таңдап, зерттеу жүргізу үшін осындай
зерттеулерге барады.
Сондықтан жұмыс уақытының шығынын азайту үшін кәсіпорында
еңбек тәртібін қатайту, техникаларды жаңаларымен алмастыру,
жұмысшыларды уақытында шикізаттармен, материалдармен қамтамасыз ету
қажеттілігі сияқты шаралар ұсынылады.
4.4 Еңбек өнімділігі және оны арттыру жолдары
Кәсіпорын еңбек ресурстарының пайдалану тиімділігін еңбек өнімділігі
сипаттайды. Еңбек өнімділігі материалдық өндіріске кететін шығындардың
тиімділігін сипаттай отырып, жұмыс уақыты бірлігінде өндірілетін өнім
санымен немесе өнім бірлігіне кететін еңбек шығынымен анықталады.Еңбек
өнімділігінің деңгейі екі көрсеткішпен сипатталады: 
1. Уақыт бірлігіндегі өнімділік (тікелей көрсеткіш).
2. Өнімді дайындаудың еңбек сыйымдылығы (кері көрсеткіш).
Тікелей көрсеткіш мына формуламен көрсетіледі:
Еө= Q/EШ (8)
Мұндағы: Q -өндірілген өнім көлемі,
ЕШ-өндіріске кеткен еңбек шығындары.
Өнеркәсіптік кәсіпорында сағаттық, күндік, айлық (тоқсандық, жылдық)
еңбек өнімділігі анықталады. Өндірістік өнім көлемінің адам-сағатына
қатынасымен сағаттық еңбек өнімділігін анықтайды. Өндірістік өнім
көлемінің орындалған адам-күндер санына қатынасымен күндік еңбек
өнімділігі анықталады. Өндірістік өнім көлемінің бір айдағы өнеркәсіптік-
өндірістік персонал санына қатынасымен айлық еңбек өнімділігін
анықтайды.Еңбек өнімділігін анықтауда құндық,табиғи және еңбек тәсілдері
қолданылады. Құндық тәсіл бойынша еңбек өнімділігі өндірістік өнім
құнының өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына қатынасымен
74

есептеледі.Табиғи тәсіл бойынша еңбек өнімділігі өндірістік өнімнің табиғи
өлшем бірлігіндегі көлемінің өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына
қатынасымен есептеледі. Еңбек тәсілі бойынша еңбек өнімділігі еңбек
сиымдылығының өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына қатынасымен
анықталады. Өнімнің еңбек сыйымдылығы өнім бірлігінің өндірісіне кететін
еңбек шығынын көрсетеді.Өнімділік көрсеткішімен салыстырғанда бұл
көрсеткіш бірнеше артықшылықтарға ие: өндіріс көлемі мен еңбек
шығындары арасындағы тікелей тәуелділікті тағайындайды, мекеменің
әртүрлі цехтарындағы бірыңғай өнімге кететін еңбек шығындарын
салыстыру. Еңбек сыйымдылығының құрамына енгізілген еңбек
шығындарына байланысты мынадай түрлері бар:
1. Технологиялық – негізгі жұмысшылар мен келісімді жұмысшылардың
шығындарын қамтиды.
2. Өндіріске қызмет көрсету еңбек сыйымдылығы – қосалқы
жұмысшылардың еңбек шығындарын қамтиды.
3. Өндірістік еңбек сыйымдылығы – барлық жұмысшылардың еңбек
шығындары жатады.
4. Өндірісті басқарудың еңбек сыйымдылығы – инженерлік – техникалық
қызметкерлер, кіші қызмет көрсетуші персонал мен күзет орындарының
жұмысшыларының еңбек шығындарын қамтиды.
5. Толық еңбек сиымдылығы - өндірістік персоналының барлық
категорияларының еңбек шығындарын қамтиды.
Өндірістің техникалық деңгейін жоғарылату қызметкерлерді өндірістік
процестерді механикаландыру және автоматтандыру, озық технологияларды
енгізу, қолмен жұмыс күшін механикаландыру арқылы, әсіресе қатты және
еңбекке негізделген жұмыс кезінде босатуға мүмкіндік береді.
Өндіріс пен еңбек ұйымын жетілдіру өндірісті басқаруды жетілдіру,
жоғалған жұмыс уақытын қысқарту, стандарттар мен қызмет көрсету
аумақтарын жоғарылату, некеден келетін шығындарды азайту,
қызметкерлердің біліктілігін арттыру есебінен еңбек өнімділігінің өсуіне
ықпал етеді.
Өндіріс көлемінің өзгеруі жұмысшылардың жекелеген санаттарының еңбек
шығындарын төмендетуі мүмкін, олардың саны өндірістің өсуіне
пропорционалды түрде өзгермейді, мысалы, зауытты басқару, цехтар және
қолдау қызметтері. Құрылымды өзгерту өндіріс түрлі күрделілігі бар өнімдер
үлесінің өзгеруіне байланысты еңбек өнімділігінің деңгейіне айтарлықтай
әсер етеді.
75

Еңбек өнімділігін арттырудың тиімді жолдары 
Өнді
ріске 
иннова
ция 
енгізу
Өндіріс
ті авто
мат
тандыр
уды 
жетіл
діру
Қонды
рғылар
дың 
жаңа 
түрле
рін 
енгізу
;
Өнім 
сапа
сын арт
тыру
Өндіріст
ің 
маман
данды
рылу 
дең
гейін 
арттыру
Бас
қару 
құрыл
ымын 
жаңар
ту
Қызмет 
көрсету 
зоналары
мен 
нормалар
ын 
арттыру
Сыртқы өндірістік жағдайлардың 
әсерін жетілдіру
Өндірстің 
құрылымдық 
өзгерістері
Өндірістің техникалық деңгейін 
арттыру
Өндіріс пен еңбекті 
ұйымдастыруды жақсарту
Еңбекті ұйымдастыруда 
инновациялық әдістерді қолдану
Сурет 1. Еңбек өнімділігін арттыру жолдары
Еңбек өнімділігі - көптеген факторлардың ықпалымен үнемі өзгеріп
отыратын динамикалық көрсеткіш. Факторлар қозғаушы күштер немесе
еңбек өнімділігінің өзгеруіне әкелетін себептер. Кәсіпорын деңгейінде
мұндай факторларды ішкі және сыртқы түрлеріне бөлуге болады.
Ішкі факторларға кәсіпорынның техникалық жабдықтау деңгейі, еңбек
ресурстарын энергиямен жабдықтау, еңбек және өндірісті ұйымдастыру,
еңбекке ынталандырудың қолданыстағы жүйелері кіреді,олар көбіне басқару
әдістеріне тәуелді болады.
Қазақстандық кәсіпорындарда еңбек
өнімділігінің артуының ішкі өндірістік факторлары да жүзеге асырылады:
еңбек сиымдылығын төмендету, жұмыс уақытын
ұтымды
пайдалану,материалдық ресурстарды үнемді қолдану,негізгі құралдарды
тиімді пайдалану.
Еңбек тәртібін бұзуды , жұмыс уақытын жоғалтуды
болдырмау, жұмыс орындарын құрудың бригадалық нысандарын енгізу,
қызметкерлердің құрылымын жетілдіру.
Сыртқы факторлар кәсіпорынға тәуелді емес себептерді қамтиды: нарықтық
сұранысқа сәйкес диапазондағы және өнім ауқымындағы өзгерістер, еңбек
76

қарқындылығының, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың
өзгеруіне, логистика бойынша серіктестердің сенімділігіне және т.б.
Еңбек өнімділігінің өсуі өндірістің қосымша көлемін өндіруге немесе бірдей
немесе тіпті аз жұмысшылармен қосымша жұмыс көлемін жасауға мүмкіндік
береді. Өндірістің қазіргі шкаласымен, тауарларға, қызметтерге және
шектеулі еңбек ресурстарына деген сұраныстың өсуі, еңбек өнімділігін
арттыру экономикалық өсудің негізгі көзі болып табылады. Еңбек
өнімділігінің өсуі өндіріс бірлігіне шаққандағы ең төменгі еңбек шығынын
жұмсауға мүмкіндік береді және, демек, «еңбекке ақы төлеу» тармағында
өзіндік құнын төмендетеді және әрбір өнім бірлігінен мол пайда табуға
мүмкіндік береді.

жүктеу/скачать 1.45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: