Кипчаки евразии: история, язык и
AVRASYA DALASINDA KIPCHAKTAR ATKARGAN
жүктеу/скачать 4.03 Mb. Pdf көрінісі
|
| AVRASYA DALASINDA KIPCHAKTAR ATKARGAN
TARIHI MANIZDI OKIGALAR: (Avrasya Bozkırların a Kıpçakların Oyna ığı Tarihi Roller) Ahmet Taşağil, Mimar Sinan University 1.1 KUMAN-KIPÇAKLAR 1.1.1 Kuman A ı- Kıpçak A ı 9. asırdaki, Doğu Avrupa’da Peçenekler ile başlayan kaynaşmada, batıya yayılmanın son halkasını Kuman-Kıpçaklar oluşturur. Kaynaklarda en çok Kuman adı ile bahsedilmesine rağmen, birçok farklı söyleniş şekli vardır. Kumanlara Ruslar “Polovets”, Bizanslılar ve Latinler “Kumanos, Kumanon, Cumanus, Komani”, Almanlar ve diğer batılı milletler “Khartes” Macarlar “Kun”, Müslümanlar Kıpçak demişlerdir. Kuman ve diğer bütün farklı söylenişler, genellikle, sarı-açık sarı saman rengi, sarışın gibi anlamlar ifade ederler. Bundan anlamaktayız ki, bir kısım Kumanlar gerçekten, beyaz tenli, kumral sarı saçlı idiler. Bu isim onlara diğer Türk boylarından farklı olduğu için verilmiştir. Kuman ismi 885’ten itibaren İslam ve Gürcü kaynaklarında “Kıpçak” ismi ile geçmektedir. Kuman-Kıpçakların kökeni konusunda bir çok tartışmalar olmuş, özellikle tiplerinin, sarışın, kumral, mavi gözlü olduklarının belirtilmesi Hint-Avrupalı iddiasının ortaya atılmasına sebep olmuştur. Buna karşılık M.Ö. 2 yy.dan itibaren 3-4 yüzyıl boyunca Tanrı Dağlarının Kuzey yamaçları ile Isık göl dolaylarında oturan Wu-sunların da Çin kaynaklarında Kumral ve mavi-yeşil gözlü olduğu bilinmektedir. Diğer taraftan İslam kaynaklarında bildirildiğine göre 936 yılında Çin’de Liao (Moğol K’i-tan) adlı bir kavmin saldırıları sonucunda Kun adlı bir kavim Sarılar ülkesine çekilmiştir. Onların aslında Dokuz Oğuz boylarından biri olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca 925 yılında Kansu Uygurları arasında Kun (Huna) adlı bir boyun da yaşadığı biliniyordu. Neticede Seyhun-İrtiş arasında Oğuzlar, Tobol ve İsim çevresinde Kıpçaklar, buradan Altaylara doğru Kimekler, Isık göl etrafında ise Karluklar bulunuyordu. Daha doğu da ise Sarı Uygurlar yaşamakta ve bunlara bağlı olarak da bu civarda Kunlar varlığını sürdürüyordu. Kunlar (Kumanlar), Kıtanların baskısı sonucu, beraberlerinde Sarı Uygurlardan bir kitleyi de yanlarında sürükleyerek, Cungarya’dan geçip, Karluk bölgesine geldiler. Oradan da Kuzey Kıpçak sahasına doğru ilerlediler. Aslında Kunların kuzeye doğru göçmelerinin sebebi güneyde Karahanlı hükümdarı Togan Han tarafından sıkıştırılarak kuzeye doğru püskürtülmeleridir. Diğer bölgelere uzaklığı açısından boylara bir tür ana kaynaklığı oluşturan kuzeye yönelen Kunlar (Kumanlar), Kimeklerin bir kolu olan ve Tobol, İşim ırmakları arasında oturan Kıpçaklar ile birleşip, Kuman-Kıpçak birliğini meydana getirdiler. Doğudan gelen Kıtan baskısı ve otlak darlığı sebebiyle İtil nehrine doğru ilerlediler (1030) ve Uzları Balkanlara doğru ittiler. 1064 yıllarında Uzları kesin olarak mağlubiyete uğrattıktan sonra Karadeniz’in kuzeyine yerleştiler. Bu tarihten sonra Doğu kaynaklarında Karadeniz’in kuzeyi ve Hazar Denizi’nin kuzeyine Deşt-i Kıpçak denmeye başlandı. |