мемлекеттiң ақша несие саясатын өңдеу және жүргiзу

Ұлтық банктiң негiзгi мақсаттары мен мiндеттерiн бұлай айқындау ұлттық банктiң жариялаған Евро одақ стандарттары мен инфляциялық таргетирлеу принципiне өткенiн анық көрсетедi.

Инфляциялық таргетирлеу (таргетирование) принципiнiң басты ерекшелiгi оның ”болашаққа бағдарлануы”. Бұл жақын жылдардағы ақша-несие саясатының негiзгi параметрлерi оның ұзақ және қысқа кезеңдегi инфляцияға әсерiн болжамдауды есепке ала отырып қабылдануы.

Бұл әрине инфляция бойынша мақсатты көрсеткiштер үшiн ұлттық банктiң жауапкершiлiгiн арттырады.

Көптеген елдер инфляциялық таргетирлеу принципiн пайдалану кезiнде инфляция бойынша қойылған мақсатқа жету жауапкершiлiгi күштi жағдайда инфляция бойынша бағдар ретiндегi тұтыну бағасы индексiнен алшақ кетедi. Оның орнына инфляциялық тенденциялар негiзгi бағыттарын көрсететiн индекстердi қарастырады.

2004 жылдан бастап ұлттық Банк инфляция бойынша бағдарды “базалық инфляция” индексiне қарап бекiтедi. Қазiргi кезде ұлттық банк Үкiметпен және статистика бойынша Агенттiкпен бiрге базалық инфляцияны есептеу әдiстемесiн және жұмыс iстеуде.

2004 жылға ақша несие саясатының негiзгi мақсаты орташа жылдық инфляцияны 4%-6% шегiнде ұстап тұру.

Ақша несие саясатының жаңа ережелерiн дұрыс жүзеге асыру үшiн ұлттық банктiң реттеушлiк мүмкiндiгiн арттыру бойынша шаралар қабылданды. Бұлар: ашық нарықтағы операциялардың банк өтiмдiлiгiн реттеу, ұлттық банктiң бағалы қағаздар портфелiн арттыру және жаңа қаржы институттарын дамыту.

1. 
   Ақша–несие саясатының негiзгi көрсеткiштерiн болжамдау.
   

Өткенге қарап оның жеткiзген нәтижелерiн талдай отырып, бiз болашаққа болжам жасай аламыз. Осы ақша айналымдағы басты рольдi атқарушы ұлттық Банк қазiргi жағдайда өз мiндетiн елеулi нәтижелермен атқарып отыр. 2004 жығы ақша-несие саясатының негiзгi мақсаты базалық инфляцияның деңгейiн 4-6% шамасында ұстап тұруға бағытталған.

Ақша несие саясатының негiзгi көрсеткiштерi: инфляция, есеп ставкасы, жалпы валюталық резерв, ақша базасы, ақша массасы, депозиттер банк кредиттерi, депозиттер бойынша сыйақы ставкiлерi.

Ақша несие саясатының басты бағыты инфляциялық таргетирлеу прицнипi арқылы ақша базасы мен алтын валюталық резерв көрсеткiштерiнен инфляция бойынша мақсаты көрсеткiштерге өту.

Ақша несие саясатының болашақтағы бағдары Қазақстан Республикасындағы валюталық бақылау мен реттеудi өзгертедi. Капиаталды сыртқы шығаруды либеразиялау капитал қозғалысына байланысты кейбiр валюталық операциялар шеңберiн кеңейту немесе лицензиялаудан бас тартудың кезеңдерiн қамтиды.

2004-2007 жылдардағы ұлттық банк жүргiзетiн ақша-несие саясаты заңда белгiленген боның негiзгi мiндетi-теңгенiң iшкi және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету шеңберiнде жүргiзiледi.

Бұл жағдайда ҚР ұлттық банкi еркiн айырбас курсы режимiн ұстанып, курстың өзгерiсiнiң сыртқы факторларға байланысты болуын сақтайды. Мұның өзi сыртқы рыноктарда қазақстандық тауарлардың бағалық бәсекеге қабiлеттiлiгiн сақтауға жағдай жасайды.

Ұлттық Банктiң алтын валюталық активтерi 2004 5,9% өссе, ол үш жылдық мерзiмде 11% жоғары болмақ. Ақша несие саясатының негiзгi құралы бұл жылдарда да ашық нарықта операциялар вексельдермен қайта есептеу операциялары болмақ. Ұлттық Банк ашық нарықтағы операцияларға басым күш салатын болады. Ашық нарықтағы операциялар мен вексельдердi қайта есептеу операцияларының көлемiнiң артуы µлттық банктiң, есеп ставквасының және РЕПО операциялары бойынша реттеушi ролiн күшейтедi деп күтiлуде. Ақша базасының өсуi 2004 жылы 12,9% (268 млрд. теңге) болса, боның бiршама өсу күтiлуде, ол үш жыл iшiнде 53-55% болмақ. Бұл ақша массасының өсуiн мультипликациялайды 2004 ж.-16,6 (1008 млрд. деңгейiнде болса) бұл көрсеткiш 75-77% млрд. деңгейiнде болмақ.Сонымен бiрге µлттық Банктiң офециалды есеп ставкасын төмендетуi жеке тұлғалардың жедел салымдары бойынша сыйақы ставкасын 2004 ж.-10,5% жылдық мөлшерiнен 2007 ж.-7,5% жылдық мөлшерге, ал заңды тұлғаларды теңгелiк несиелерi бойынша 2004 ж.-15% жылдық мөлшерiнен 2007 жылы 13%-ке төмендетiледi деп болжамдануда.

Бұл сандардан бiз ел экономикасының тұрақталуына баға беру мүмкiншiлiгiн көрiп отырмыз.

Жалпы алғанда банк кредиттер арзан болған сайын, оның үлес салмағы артып жұмыс iстеушi кәсiпорындардың да саны көбейiп, боның ел экономикасының өсуi үшiн пайдасы соғұрлым көп болатыны сөзсiз.

Ал алтын валюталық резервтiң артуы елiмiздiң экономикалық өсуiнiң, тұрақтылығының айқын дәлелi болмақ.

Осы болжамдарды бiз келесi кестеден көруiмiзге болады.

Ақша несие саясатының 2004-2007 ж. негiзгi көрсеткiштерiн болжамдау Кесте-2