- 6 а п. Қылмыстық құқық бүзушылыққа сыбайлас қатысушылардың жауаптылығы

127 
сыбайластықпен бірге қатысқандардың барлығы да бірдей негізде және Қылмыстық кодекстің 
Ерекше бөлімінде көрсетілген баптың санкциясы шеңберінде жауапқа тартылады. Бұл туралы 
Қылмыстық кодекстің 29-бабының екінші бөлігінде: «Бірге орындаушылар өздерінің бір- лесіп 
жасаган қылмысы үшін осы Кодекстің 28-бабына сілтеме жасамай, осы Кодекстің нақ бір бабы 
бойынша жауап береді», - деп тура көрсетілген. 
Осы принципке сәйкес кылмыстық құкык бұзушылыкты орындауиіының әрекеті ҚК-нің Ерекше 
боліміндегі істелген кылмыстык құкық бұзушылык үшін жауаптылыкты белгілейтін бап бойынша 
тікелей сараланады, ал ұйымдастырушы, көмектесуші, ай- дагі салушылардың әрекеттері егер олар 
қылмыстық құкық бұзушылыкты тікелей орындауга бірге қатыспаса Ерекше бөлімдегі істелген 
қылмыстык құкык бұзушылык үшін жауагітылыкты белгілейтін баппен және оған косымша міндетті 
түрде ҚК-нің 28-бабының тиісті тармағына сілтеме жасала отырып сараланады. Қылмыстык кұқық 
бұзушылықты бұлай саралау қылмыстык құқык бұзушылыкты тікелей орындаушының Ерекше 
бөліміндегі нақты қылмыстык кұкык бұзушылық кұрамын істегендігіне, ал баска катысушылардың 
іс-әрекетін 28-бапка сілтеме жасау аркылы саралау кылмыска қатысушылардың эркайсысының 
әрекетін, аткарған рөлін толык синаттау үшін кажет. Егер орындаушының кылмыстық құқық 
бұзушылык әрекеті алдын ала дайындық саты- сында үзілсе, онда бұл жагдайда кылмыстық құкык 
бұзушылыкты саралауда өз көрінісін табуы керек. Мұндай ретте орындаушының әрекетінде басқа 
бір кылмыстық құкық бұзушылықтың құрамы бар болса, ҚК-нің 24-бабына сілтеме жасала отырып, 
белгілі бір қылмыстық құкык бұзушылыкты істеуге даярланғандык немесе окталғандық ретінде са- 
ралануы қажет, ал баска қылмысқа қатысушылардың әрекеті тиісінше, 24, 28-баптарға және нақты 
қылмыстык құқық бұзушылық құрамына сілтеме жасала отырып саралана- ды. Мысалы, бөтен 
біреудің мүлкін ұрлау, окталу сатысында үзілсе, онда орындаушының эрекеті 24, 188-баптардың 
тиісті бөліктерімен, ал осы қылмыстық кұқық бұзушылыкта азғырушының әрекеті 24,28, 188-
баптардыңтиісті бөліктерімен сараланады. Қылмыстык заң кылмыска бірге қатысуда бірлескен 
қасакана қылмыстық кұкық бұзушылық әрекет дей отырып, бірге катыскан эрбір катысушының 
кылмыстық құкық бұзушылык істеуге косқан үлесін нақты анықтауды талап етеді. Қылмыстық 
кұқық бұзушылыққа қатысушылардың жауаптылығы бір кылмыстык құқық бұзушылыкты істеудегі 
объективті жэне субъек- тивті байланысына сэйкес кылмыстық кұкык бұзушылыкты тікелей 
орындаушылардың эрекетімен де, сонымен бірге эркайсысының өзінің когамға кауіпті әрекеттерімен 
бел- гіленеді. Сондықтан қылмыстык құкық бұзушылықтың орындаушысы белгілі бір се- бептермен 
(мысалы, жасы толмауы) қылмыстык кұкық бұзушылык үшін жауапқа тар- тылмаса, баска 
кылмыстык құкык бұзушылыкка сыбайластықпен қатысушыларды жауаптылыктан босатута негіз 
жок. Сондай-ақ кылмысты орындаушының кылмыска баска қатысушылардың ниеті қамтымаған 
басқа бір қылмыстык кұқық бұзушылықты эрекетті істегені үшін барлық қатысушыларға бірдей кінә 
коюға тағы да болмайды. 
Осыған байланысты қылмыстык кұқық бұзушылыққа сыбайластықпен катысу- шылардың 
әрекетін саралағанда олардың эрқайсысының осы кылмыстык кұқық бұзушылыққа сыбайластыкпен 
катысу мәнісімен бірге қылмыстык кұқык бұзушылыкка сыбайластыкпен катысудың түрін есепке 
алудың да маңызы зор. Өйткені Қылмыстык кодекстің Ерекше бөліміндегі жекелеген баптарда 
қылмысқа катысудың накты нысан- дары белгілі бір кұрамның негізгі немесе жетілген белгісін 
көрсетуі мүмкін, мыса- лы: 268-баптағы бандитизм құрамының бір белгісі болып банда, 188, 190-
баптардағы құрамның жетілген белгісі мүлікті бір топ адам болып талан-таражға салу болып табы- 
лады. Осы жағдайларда банда мүшелерінің немесе осы топтың мүшелерінің өзара өз рөлдерін 
бөліспеуі немесе олардың кейбіреуінің қылмыстық кұкық бұзушылык істеуге тікелей катыспауы да 
мүмкін. Соған қарамастан барлык кылмыстык топ мүшелерінің әрекеттері қылмыстык құқыктың 
Ерекше бөлімінде осы кылмыстык кұкық бұзушылыкка сыбайластыкпен катысудыңтүрі тікелей 
көрсетілген 
баппен 
саралануы 
керек. 
Қылмыстык 

128 
топтыңнемесеқылмыстықсыбайластық(кылмыстықұйымның)мүшелерініңқатысуымен 
қылмыс 
істелгенде олардың әрқайсысына тагылатын кінэ мөлшерін анықтаудын, оларга жеке-дара жаза 
тагайындау үшін маңызы ерекше, қылмыстық заңның қағидасына сэйкес, қылмыстық топ немесе 
қылмыстық сыбайластыққа қатыскан эрбір қатысушыга олардың істеген нақты қылмыстық құқық 
бүзушылыгына немесе қылмыстық қүқык бұзушылықтың жеке эпизодтарын істеуге қатысуына 
байланысты гана кінэ тағылуы ке- рек. Сондыктан да Қылмыстық кодекстің 31-бабының 4 жэне 5-
бөліктерінде: 
«Қылмыстық топты қүрған не оларға басшылық еткен адам осы Кодекстің Ерек- ше бөлімінің 
тиісті баптарында көзделген жағдайларда оларды үйымдастырғаны және оларға басшылык еткені, 
сондай-ак егер қылмыстар пиғылымен болған болса, қылмыстық топ жасаған барлық қылмыстар 
үшін қылмыстық жауаптылыкка жатады. Қылмыстық топтың басқа қатысушылары осы Кодекстің 
Ерекше бөлімінің тиісті бапта- рында көзделген жағдайларда оған катысқаны үшін, сондай-ак өздері 
дайындауға немесе жасауға қатысқан қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықта болады (ҚК-тің 
31-бабы, 
5- 
бөлігі). 
Қылмыстық топ құру осы Кодекстің Ерекше бөлімінің баптарында көзделмеген жағдайларда 
оны жасау үшін құрылған кылмыстарға дайындалғаны үшін қылмыстық жауаптылыққа экеліп 
соғады. 
Қылмыстық топты құру жэне оны басқару, қылмыстық қауымдастыққа қатысу жеке қылмыс 
құрамы болып табылады. Ол үшін Қылмыстык кодекстің Ерекше бөлімінде осы үшін жауаптылықты 
белгілейтін 262-нөмірлі арнаулы бап бар. Осы баптың бірін- ші бөлігіне сәйкес, ұйымдасқан топты 
немесе қылмыстық ұйымды құру, сол сияқты топка немесе қылмыстық ұйымның құрылымдық 
бөлімшесіне басшылык ету - мүлкі тәркіленіп, жеті жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас 
бостандығынан айыруға жаза- ланады. Көрсетілген баптың екінші бөлігінде: 
«Үйымдасқан топқа немесе қылмыстық ұйымға қатысу - мүлкі тәркіленіп, бес жыл- дан он 
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруга жазаланады»,- делінген. 
Үйымдасқан топ немесе қылмыстық ұйым арқылы басқадай қылмыс істесе, онда кінәлінің 
әрекеті қылмыстың жиынтығы (262-баптың тиісті бөлігі жэне істеген басқа қылмысы үшін) бойынша 
сараланады. Қылмыстық кұқык бұзушылықты ұйымдасқан топ болып немесе қылмыстыкұйым 
арқылы бірнеше қылмыстық кұқык бұзушылық істе- гендерге жаза эр қылмыстық құқық бұзушылык 
үшін бөлек тағайындалады, жазаларды түгелдей немесе ішінара қосу жолымен заңның ауырлау жаза 
белгіленген бабындағы шек- тен асырмай, жазаны қорытып бірактағайындайды. Бұл осындай ауыр 
қылмыстық кұкык бұзушылык түрін істегендерге лайықты жаза тағайындаудың кепілі болып 
табылады. Ягни, осыган орай жаза тағайындағанда қылмыска бірге қатысушының әрқайсысының 
атқарған рөлін, кінәсінің деңгейін, істеген қылмыстық құқық бұзушылықтың мәні мен сипатын, 
қылмыскер тұлғасының ерекшелігін, катысушылардың жазасын жеңілдететін немесе ауырлататын 
мән-жай толық есепке алынуы керек. 

жүктеу/скачать 7.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: