-  6 а п. Азаматтың алқаби міндетін орындауына кедергі жасау

710
 
әскери қызмет атқарудың белгіленген тэртібімен байланысты жок басқадай қоғамға қауіпті және 
құқыққа қайшы іс-әрекеттері эскери кылмыс бо- лып табылмайды, олардың мұндай іс-әрекеттері 
жалпы кылмыстық кұқық бұзушылык құкықтық норма бойынша сараланады. 
Әскери қылмыстық кұқық бұзушылықтың екінші бір өзіндік белгісі - қылмыстық құқық 
бұзушылықтың арнаулы субъектісі болып табылады. Олар - әскерге шақыру бойынша не 
келісімшарт 
бойынша 
Қазакстан 
Республикасының 
Қарулы 
Күштерінде, 
Қазақстан 
Республикасының басқа да әскерлері мен эскери кұрамаларында әскери қызмет атқарушы эскери 
кызметшілер, сондай-ақ жиындардан өту кезінде әскери қызмет атқарушы запастағы азаматтар. 
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне Қорганыс министрлігі және оган багынышты 
құрлык әскерлері, ракеталык әскерлер, согыс-теңіз флоты, соғыс-әуе күштері, әскери-космикалық 
күштер Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен эскери құрамалары, шекаралық 
эскерлер, қауіпсіздік қызметі әскерлері, үкіметтік байла- ныс әскерлері, азаматтық қорганыс 
әскерлері, Ішкі істер министрлігінің ішкі әскерлері, т.б. жатады. 
1'гср кылмыстық құкык бұзушылык әрскеттер әскери қызметті өткеру кезінде жасал- са жэне 
кылмыстык кұкық бұзушылык үшін жауагітылыққа тартудың ескіру мерзімдері өтпеген болса, адам 
эскери қылмысы үшін әскери кызмет аяқталған соң да қылмыстык күқык бүзушылык үшін жауапқа 
тартылуға жатады. 
Әскерге шакырудың, келісімшарт бойынша әскери кызметке, оның ішінде әскери жиындарға 
шакырудың және өтудің, эскери қызметтен босагудың жэне жиындарды аяқтаудың тәртібі 
Зандармен, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлыктарымен, өзге де нормативтік-күқықтык 
актілермен аныкталады. 
Қазақстан Республикасының 1998 жылгы 24 наурыздагы «Нормативтік-күкықтық ак- тілер 
туралы» Заңының 6-бабының 2-тармагының талаптарына сэйкес әскери қызметті откеруді және 
онымен байланысты өзге мәселелерді регтейтін Қазақстан Республи- касы Заңдарының нормалары 
арасында қарама-кайшылық туындаган кезде кейін- гі кабылданган заңның нормалары 
қолданылады. (Қазақстан Республикасы Жоғаргы Сотының «Әскери қылмыстар жөніндегі істер 
бойынша сот тәжірибесі туралы» 2005 жылгы 28 қазандағы № 6 нормативтік қаулысының 3-
тармағы.) 
Әскери қылмыстық қүқық бүзушылықтар тікелей объектілерінің ерекшеліктеріне байланысты 
мына төмендегідей бірнеше түрге бөлінеді: 
Багыныштылык тәртібіне және әскери қызметшілердің жаргылық ережелеріне сай қарым-
қатынасына қол сүгатын қылмыстар: Бүйрыкка багынбау немесе оны өзгедей орындамау (437-бап). 
Бастықка қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін бүзуга мэжбүр ету (438-бап). 
Бастыкка катысты күш колдану іс-эрекеттері (439-бап). Бір- бірінің арасында багыныштылық 
катынастары болмаган кезде әскери қызметшілердің арасындагы өзара қарым-катынастардың 
жаргылык ережелерін бүзу (470-бап). 
Әскери қызметті өтеу тәртібіне қарсы багытталган қылмыстар: бөлімді немесе қызмет орнын өз 
бетімен тастап кету (441 -бап). Қашқындык (442-бап). Әскери кызметтен атқарудан жалтару немесе 
бас тарту (443-бап). 
Әскери кезекшілікпен жэне баска да арнаулы кызмет тэртібіне карсы қылмыстық қүкык 
бүзушылыктар: жауынгерлік кезекшілікті атқарудың қагидаларын бұзу (444-бап). Қазақстан 
Республикасының Мемлекеттік шекарасын күзету жөніндегі кагидаларды бүзу (445-бап). Қарауыл 
(вахта) кызметін атқарудың жарғылык ережелерін бүзу (446-бап). Ішкі қызмет аткарудың жэне 
гарнизонда патруль болудың жаргылық ереже- лерін бүзу (447-бап). Бакылаушы кызметін аткару 
кагидаларын бүзу (448-бап). Қогамдық тэртіпті сақтау жэне коғамдық қауіпсіздікті камтамасыз ету 
жөніндегі қызмет атқару қагидаларын бүзу (449-бап). 
Қару-жарак, сондай-ақ заттар мен нәрселер, эскери мүліктерді, техниканы пайда- лану мен оны 
сақтаудың ережелеріне қарсы қылмыстык күқык бұзушылықтар: әскери мүлікті қасакана жою 

711
 
немесе бүлдіру (459-бап). Әскери мүлікті абайсызда жою неме- се бүлдіру (460-бап). Әскери мүлікті 
жоғалту (461-бап). Машиналарды жүргізу немесе пайдалану ережелерін бұзу (463-бап). Қару-
жаракпен, сондай-ақ айналадагыларга кауіп төндіретін заттармен және нэрселермен жүмыс істеу 
қағидаларын бұзу (462-бап). Ұшу немесе оған даярлану ережелерін бұзу (464-бап). Корабль жүргізу 
қағидаларын бұзу (465-бап). Адамның алкогольдік, есірткілік немесе уытқұмарлык масаң күйде 
маши- наларды жүргізуі, корабльдерді жүргізуі, әскери үшу аппаратын басқаруы, әскери тех- 
никаны осындай адамның жүргізуіне немесе баскаруына беру не жүргізуіне немесе баскаруына жол 
беру (466-бап). 
Белгіленген тәртіп пен әскери күпияны сактауға қарсы қылмыстық қүқық бұзушылыктар: 
Әскери сипаттагы кұпия мәліметтерді жария ету немесе әскери сипапагы кұгіия мәліметтері бар 
күжаттарды жоғалту (458-бап). 
Әскери лауазымды қылмыстык кұқық бұзушылықтар: билікті теріс пайдалану (450-бап); билікті 
асыра пайдалану (451-бап); биліктің эрекетсіздігі (452-бап); кызметке салғырт карау (453-бап). 
Шайқас даласында жэне соғыс жүріп жатқан ауданда әскери кызметті атқару тәртібіне карсы 
қылмыстық қүқық бұзушылықтар: батып бара жатқан әскери кемені тастап кету (454-бап); согыс 
жүргізу құралдарын карсыласка беру немесе тастап кету (455-бап); тұтқынга өз еркімен берілу (456-
бап); мародерлік (457-бап). 
Әскери қылмыстар объективтік жагынан алганда эрекет немесе эрекетсіздік арқылы жүзеге 
асырылады. 
Жедел қызмет бойынша эскери қызметшілер, келісімшарт және шакыру бойынша эскери 
қызметшілер, әскери жиындардан өту кезіндегі запастағы азаматтар үшін әскери қызметті өткерудің 
басталуы әскери қызмет туралы зандар мен өзге де нормативтік- құқықтық актілерде мазмұндалған 
ережелерге сәйкес анықталады. 
Әскери бөлімнің жеке күрамының тізімдерінен шыгарған күн әскери қызметшілердің барлық 
санаттары үшін әскери қызметті өткерудің аяқталған уақыты болып табылады. 
Әскери кызметшінің нақты эскери қызметтің лауазымдық міндеттерін орындағаны туралы 
мәселені шешу кезінде әскери қызмет туралы нормативтік-құқықтық актілерді басшылыққа алу 
қажет. 
Қылмыстық іс жүргізуші орган Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 18-
тарауының бірқатар баптарының диспозициясы бланкеттік (сілтемелік) болып ке- летінін ескеріп, 
әрбір нақты жағдайдағы әскери қылмыстар үшін адамды жауапқа тартқанда эскери қызметті өтеудің 
жалпы тәртібіне, сондай-ақ тәуліктік наряд қызметін атқаруға, карауылға, мемлекеттік шекараны 
күзету бойынша нарядка, жауынгерлік ке- зекшілікке жэне әскери жарғыларда, өзге де нормативтік-
құқықтық актілерде көзделген қоғамдық тэртіпті қорғау бойынша нарядтың әскерлер құрамына 
қатысты бұзылған ережелердің мазмұнын анықтау кажет. (ҚР Жоғарғы Сотының аталған 
қаулысының 4-тармағы.) 
Қылмыстық кұқық бұзушылык кұрамдары формальдық та, материалдық та болып кездеседі. 
Оларға жеке құрамдарға талдау жасағанда толык тоқталамыз. 
Субъективтік жағынан алғанда бұл қылмыстық құкық бұзушылықтардың көгішілігі 
қасаканалықпен, азын-аулагы абайсыздыкпен істеледі. Енді осы қылмыстық құқық 
бұзушылыктардың жекелеген тобына және түрлеріне талдау жасайық. 

жүктеу/скачать 7.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: