Көпбергенова Сәнбибі Сабырбайқызы рефлексивті практик: ТӘжірибе мен нәтиже

жоспарда ұсынылған оқыту мақсаттарын сабақ тақырыбы мен грамматикалық
материалдың мазмұнына қарай таңдай отырып, әдеби тіл нормасын басқа
мақсаттарымен қатар алу керек. Мысалы, 8-сыныпта 1-тоқсандағы 16 сағат
бастапқы 2 бөлімді оқуға берілген. Ондағы әдеби тіл нормасы орфография мен
фонетикаға арналған. Алдыңғысы – «8.4.1.1– бас әріппен жазылатын күрделі
құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазу», екіншісі – «8.4.2.1– сөйлеу
ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктері: әуен, әуез, тембр, қарқын,
кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану». Көрініп тұрған түсінікті нәрсе емес пе деп
таңырқауыңыз мүмкін, алайда әртүрлі мектептердегі әріптестерімнің бір сабаққа тек
бір ғана оқу мақсатын қамтумен шектелетіндерін көргенде, еріксіз ойландым.
Тыңдалым және айтылым, оқылым, жазылым үшеуіне екі мақсаттан ұсынылыпты.
Ал әдеби тіл нормасына бір ғана мақсат қойылған. Егер бір сабақта тек бір мақсатты
қамтысақ және оқулықтағы мәтін тақырыпқа байланысты болса, онда «Көне түркі
жазбалары және қазақ жазуы» деген бөлімді меңгерту үшін, жазылым және әдеби тіл
нормасының мақсаттары үш рет таңдалады екен. Сөйтіп, өзінің аты мен тегін ғана
бас әріппен жазатын, басқа жалқы есімдерді кіші әріппен жазатын оқушы өзінің
қатесін жөндеместен, жаттықпастан, келесі тоқсанға өте береді. Бұған қоса,
былтырғы шылау, қос сөздер мен біріккен сөздердің жазылуы сияқты ережелерді
ұмытып қалған оқушы оқыған материалдары бойынша жинақы мәтінді қате
жазатыны сөзсіз. Ойын ауызша айтқанда, сөйлемді жинақтай алмай, бір сөзді
бірнеше қайталайтын бала ойын тұтас әрі түсінікті етіп жеткізе алмайды. Бұл жерде
де сөзді дұрыс қолдана білуге әуелі жазбаша, сосын ауызша үйреніп,
жаттықпағандық көрінеді. Ендеше, жазылым дағдыларын жетілдіру үшін, әдеби тіл
нормаларына басымдық беру керек деп санаймын. Бір бөлімді оқытуға берілген 7-8
сағаттың әрқайсысына бір жазылым не әдеби теориялық норманы қамтуды қосып
отырайықшы. Оқулықтағы тапсырмалар мен мәтіндерді көбінесе жеке және жұптық
жұмыстарға пайдалануды, ал топтық не ұжымдық тапсырмалар үшін диктант
түрлерін, шағын мазмұндама жаздыруды ұсынамын. Диктантқа он минут, ал
мазмұндамаға он бес минут беру көптік етпейді. Бұл жұмыстарды сабақтың соңында
жүргізген тиімді, өйткені сабақтың алдыңғы бөліктері тақырыпты талдауға, ауызша
тапсырмаларға арналады. Әр сабақ сайын қысқа диктант не мазмұндама жазуға
үйренген оқушылар келесі сабаққа дейін өз жұмыстарының нәтижелерін
(электрондық журналдан) көріп, іштей қорытынды жасайды. Мұның тиімділігі
мынада: оқушы мәтін мазмұнын әуелі тыңдап үйренеді, тыныштық сақтауға
ескертусіз қалыптасады, қандай ережелер қолданатынын болжайды, алдыңғы
жұмыста кеткен қателерді жібермеуге талаптанады. Қалыптастырушы бағалаудың 10
балының 5-ін ауызша тапсырмалардан, 5-ін диктанттан алатынына жұмыстанатын
болады. Мұғалім де бағалау критерийлеріне дескриптор құрастырғанда, ауызша
тапсырмалар мен жазылым тапсырмаларына 50 пайыздан тең бөліп есептейді. Дәл
осылай есептеліп құрастырылған сабақ жоспары түбі әйтеуір жақсы нәтижеге
жеткізеді. БЖБ, ТЖБ тапсырмаларын құрастырғанда да, тақырып бойынша және
ӘТН бойынша таңдаған дұрыс. Оқушы өз білімінің нәтижесін көруі керек. Бағалау
дескрипторлары жоғарыда айтқанымдай, тең болуы тиіс. Сонда оқушы
грамматикалық білімнің, дәлірек айтқанда, сауаттылықтың құнын түсінеді. Пән
мұғаліміне көп салмақ түсетіні, уақытының көбін материал дайындау мен тексеруге

жіберетіні рас, бірақ ұмтылмай, жеңіс жоғы да анық. Мұғалімнің көмекші
құралдары қазір жеткілікті. Оқулық авторлары құрастырған «Диктанттар мен
мазмұндамалар жинағы» (мысалы, Т.Н.Ермекова, Ш.Л.Ерхожина, А.О.Тымболатова.
«Арман ПВ» баспасы, 8-сынып) бар. Ғаламтор сайттарынан тақырыпқа сәйкес әдемі
қысқа мәтіндер таңдап алуға болады. Ерінбеген мұғалім ғана өзінің ұстаздық
міндетін асқан жауапкершілікпен атқарады.
Мектеп бітіру емтиханындағы эссе жұмысын бағалау талаптарына назар аударып
көрейік. Алдыңғы жылғы «Балл қою кестесінің» «тіл сапасы» бөлігінде жоғары балл
алу талаптарына «терең идеяларды жеткізу кезінде грамматикалық және
лексикалық нормаларды өте жақсы түсінеді» деген, ал ең төменгі балл үшін
«қолданған грамматикалық және лексикалық нормалары өзара байланыспайды»
деген дескрипторлар беріліпті. Биылғы жоғары балл сипаттамасы мынадай:
«Лексикалық сөздік қоры мол және тілдік құрылымдарды шебер қолданған. Жауабы
жүйелі және нақты. Қателері аз. Күрделі тілдік құрылымдарды дұрыс қолданады
(етістіктің түрлері, шақтары, жалғаулықтар, сөздердің орын тәртібі, сабақтас
құрмалас сөйлемдерді қолдану)». Эссе – оқушының жылдар бойғы еңбегінің жемісі.
Көп нәрседен хабардар, дүниетанымы кең оқушының ойын терең де шебер беруіне
жазуы кедергі болмаса екен. Жазу сауаттылығына баса мән беру енді талас
туғызбаса керек.
Мұғалімдік қызметіме биыл қырық жыл толды. Осы жылдарда ең көп айналысқан
сүйікті ісім оқушылардың шығармашылық жұмысқа құштарлығын ояту мен
дарынды балалардың әдеби шығармашылық бағытты таңдауына жол салу болыпты.
Ал шығармашылықтың бастауы – оқу мен жазу, әдемі сөйлеу мен әсерлі де сауатты
жазу ғой.
Ақтау қаласы №13 гимназиясының
информатика пәні мұғалімі

жүктеу/скачать 7.81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: